​Түмэн зондоо түрэл хэлээ түхөөнэ

Байгалай мэдээсэл­гын хуралдаанай хэмжээн соо буря­адаар олониитэдэ дамжуулдаг сэтгүүлшэд анха түрүүшынхиеэ амин­даа бүлэг болон хубааржа, али олон бэрхэшээлнүүдээ зүбшэн хэлсэбэ, дүршэл ехэтэй мэргэжэлтэдһээ һуралсал гараба.

“Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай, “Буряад-ФМ” ра­диогой, «Мир», «Сэлэнгэ» те­левидениин, Агын «Толон» сониной түлөөлэгшэд, Бу­ряадай гүрэнэй телевидени болон радиогой эрхилэгшэд сэтгүүлшэдтэеэ хамта энэ ху­ралдаанда оролсоо.

Түрэлхи хэлээрээ түмэн зондоо үдэр бүриин үйлэ яба­далнуудые түхөөн дамжуулжа байдаг ажал нэгэтэй зон аад, нюур нюураараа уулзажа ха­рилсаха, дүршэлөөрөө хубаал­даха арга боломжо тон хомо­ройл байдаг. Дутуу дундануу­даа зүбшэн хэлсэхэ, аха үеын сэтгүүлшэдһээ дүршэлыень халан абаха, гадна хэлэ шэн­жэлэлгэдэ бэеэ зорюулһан эрдэмтэнэй һанамжа дуулаха гээшэ угаа сэнтэй ааб даа.

ЭХЭ ХЭЛЭНДЭЭ - ЭНЭРХЫГЭЭР

Хуралдаанай эхиндэ худха­ляа болоһон мүнөөдэрэй саг тэмдэглээд, хэды орёо байба­шье хүн бүхэнэймнай ажалдаа харюусалгатайгаар, хэлэндээ энэрхыгээр хандахыемнай сэтгүүлшэн, уран зохёолшо Николай Шабаев гуйба.

“Хэлэндээ хайша хэрэ­гээр, һаланаар ханданат. Мэдүүлэлнүүдтнай буруу­гаар табяатай, үгэнүүдтнай һуурияа олоогүй байдаг гэхэһээ эхилээд, Николай Чи­митович шүүмжэлэл хэбэ. “Зүбшэл заабари” гэхынгээ орондо “зүбшөөл заабари” гэжэрхинэт. Дамжуулга гэхын орондо нэбтэрүүлгэ гэнэт. Бу­ряад үгын байхада, монгол үгэ нэбтэрүүлэн, үлүүдүүлһэнэй хэрэггүй. Тиихэдэ радиогой бо­лон телевидениин сэтгүүлшэд заримдаа үгын сохилто буру­угаар үгүүлнэ. Тиихэдэ пауза гэхэ мэтэеэ баһал зүбөөр ба­римталыт. Оршуулгануудтнай шанар муутай байхаяа һанадаг. Жэшээнь, Буряадай телевиде­ниинхидэй нэгэ иимэ оршу­улга шагнаа һэм: “авто, авиа, түмэр замай харгы”.

Шүүмжэлэл даажа, шэнгэ­эжэ шададаггүй һаа, ургал­та байхагүй. Ажал хэдэггүйл хүн алдуу гаргадаггүй гээд, “Буряад үнэн” Хэблэлэй бай­шангай захирал Баяр Балда­новай хэлэдэг үгэнүүд гансата һанагдаадхиба. Бэе бэеһээ иигэжэл һураха арга боломжо байна ха юм.

ХЭЛЭЭ МЭДЭГШЭД - ТООТОЙ

Буряадай гүрэнэй телеви­денидэ бэрхэ сэтгүүлшэн Ба­ярма Раднаева нютаг хэлэ тон түрүүн нэбтэрүүлжэ эхилээ һэн гээд, мэдээжэ найруулаг­ша Татьяна Хамаганова тэмдэ­глэбэ. Олоной урда өөрынгөөл хэлээр хэлэгты гэжэ тэрэ захиһаар зандаа бшуу. Абаад ябаһан аман хэлээрээ хүн ду­угарна ха юм.

Хэмэл болоһон хэлээр бэшэ, харин яряанай хэлээр бүхэли сүүдхын туршада дамжуулжа байдаг “Буряад-ФМ” радио байгуулагдаһаар, хоёр жэл гүйсэхэнь. Хизааргүй сагтай тула буряад арадай сэдьхэлээ ханаадаг үнэтэ тэжээлынь бо­лонхой гээд, Буряадай гүрэнэй радиогой шеф-редактор Оль­га Намдакова тэмдэглэбэ. Тиихэдээ буряадаар дуугардаг ноёд һайдай тон хоморой болоһониие хэлэбэ.

Ольга Намдакова

“Буряадаараа интервью үгэхэ зониие олохонь хэсүүхэн байдаг, илангаяа эхэнэрнүүд камераһаа гансата хашардаг. Нюдөө, уралаа будаха, хубсаһа хунараа заһаха гэхэ мэтын гадарай тала харана ха юм”, - гэжэ Буряадай гүрэнэй теле­видениин редактор Дарима Жамсоева хэлэбэ. Тиигээд хоёр хэлэн дээрэ бэшэжэ дам­жуулдаг тула хоёр “агтые” унахада хэсүүхэн гэжэ тэрэ ойлгуулба. Хүдөө руу гараха­даа, заатагүй ород редакци хабшуулдаха. Бусаад, хама­гай түрүүн ородоор бэшээд тушааһанай удаа буряадтаа бэшэхэ сагшье бага үлэшэдэг. Тиимэһээ яаран тэбдэн, энэ тэрые эреэлээд, ошожо унша­хал баатай бологдодог.

Мүнөө хурдаар хубилжа байһан сагай эрилтээр, телеви­дени болон радиодо хүдэлдэг сэтгүүлшэд дары түргэн бэшэ­эд, буулгаһанаа монтаж хээд, олондо дамжуулха ёһотой. Энэ һэбшээн Буряадта хүрэнхэй. Тиимэһээ бэшэжэ шадахаһаа гадуур оньһон техникэдэ дүйтэй байха хэрэгтэй гэжэ Дарима Балдановна ойлгуулба.

УРДАНАЙ СЭТГҮҮЛШЭДЭЙ ҮЛЭЭҺЭН БАЯЛИГ УУДАЛАН....

Радиодо, телевиденидэ, со­ниндо хүдэлдэг тула хэдэг ажалайнгаа талаар хэды ехэ онсо илгаатайшье һаа, түрэлхи хэлэмнай – гол зэмсэгнай гэжэ ойлгохо шухала.

Сониндо хэблэгдэһэн зура­глалнууд дансалагдан үлэнэ. Хорин жэлэй саана бэшэһэнээ һэргээн хаража болоно бшуу. Эгээл тиимэһээ сонин­до хүдэлдэг сэтгүүлшэд үгэ бүхэнөө мүлихэ, бэшэһэнээ шүүмжэлхэ аргатай гээд һанагдана.

Туяна Самбялова

Шэнжэлхы, шүүмжэлхы гүн удхатай “хэшээл” Туяна Сам­бялова үгөө. Тиихэдээ хурга дарамаар буряа­даар хэблэгдэдэг аймагуудай үсөөршэһэн сонинуудые хараалаа. Захаа­минай “Ажалай туг”, “Ярууна”, “Хэжэнгэ”, Түнхэнэй “Мундар­га” хэблэгдэхэеэ болинхойнь харамтай. Аймагай сонинуудта дайралдадаг алдуунуудыешье нэрлээ. Жэшээлхэдэ, “гэрэл зураг” гэжэ бэшэхын орондо “дүрэ зураг” гээд табина.

Гэбэшье тон һонирхолтойгоор дээдэ үеын элитэ ехэ сэтгүүлшэдэй, уран зохёолшодой бүтээлнүүдые шүүмжэлэн, олондо түхөөһэн баялигыень халан абажа, ажалдаа хэрэглэхэ ёһотойбди гэжэ ойлгуулаа. Цырендулма Дондогойн, Галина Дашеева-Базаржаповагай, Николай Намсараевай болон бусадай жэшээтэ бүтээлнүүдэй һайн талануудые тобойлгон хэлээ.

ЭРДЭМТЭНЭЙ ЗҮБШЭЛ ЗААБАРИНУУД

Хэлэ бэшэгэй доктор, до­цент Бабасан Цыренов хэ­лэндэ хабаатай мүнөөдэрэй орёо асуудалнуудта харюу үгөө. Буряад мэдүүлэлнүүдтэ хэлэгшэ үгэ олохонь бэрхэтэй байдаг. Үргэлжэ хэрэглэгдэ­дэг нэгэ хэдыхэн холбуулал­нууд байха.

Бабасан Цыренов

Хэлэндээ һаланаар ханда­набди. Жэшээнь, Улаан-Үдэ хото тойроод, ноохой нобшо. Энэ мэдүүлэл соо ехэ алдуу бии. Богоһоо алхан, бог шорой­гоо хаянабди.

Хэлэн тухай хуули, толинууд болон дүримүүд тушаа асуу­далнуудта харюу мэдэхэгүй байһандаа, газар доро оршон алдагдаа.

Харюу бэдэрээд зобобол, хандажа байгты гэжэ уряалаа.

ҺҮҮЛДЭ ХЭЛЭГДЭХЭ ҮГЭ

Сэтгүүлшэдэй ажал захагүй ехэ. Дугаараа тушаагаад, ээл­жээтээ дугаараа бэлдэнэбди. Тэрээн шэнги репортаж бэ­шээд, удаадахияа эхилнэбди. “Садаха гэдэхэеэ” мэдэхэгүй саарһанай, телевидениин, радиогой ажалда хүдэлдэг, буряадаар бэшэдэг сэтгүүлшэд бэе бэетэеэ холбоо харил­саатайгаар ажалаа ябуул­ха гэжэ шиидэһэниинь тон һайшаалтай.

Борис Балдановай гэрэл зурагууд