1078
Шэбэр шугыгаар бүрхөөгдэһэн Шэбэртэдэ 1956 оной бишэн жэлдэ хори буряадай Борсой ухаасайн бамбартанай обогой Дамба Гонгорович, Намжилма Дулмаевна Доржиевтанай ажалша бэрхэ, эбтэй бүлэдэ түрүүшын үхибүүн – Люда басаган түрөө.
Бэрхэ багша
Һургуулиингаа комсомолой эмхиин ударидагша ябаһан Людмила Доржиева Буряадай гүрэнэй багшын дээдэ һургуули 1977 ондо эрхимээр дүүргээд, түрэл Шэбэртынгээ һургуулида хүдэлжэ эхилээ.
Дүшэн нэгэн жэлэй туршада Мухар-Шэбэртэ Хушуун-Үзүүрэй, Һутайн, Баарай һургуулинуудта, Буряадай үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадта, Буряадай Гүрэнэй хүдөө ажахын ехэ һургуулида хүдэлөө.
Шабинарайнь олонхинь медальтайгаар һургуулияа дүүргэдэг, шэнжэлэлгын ажалнуудта шалгардаг. Бүхэроссиин мүрысөөнүүдтэ 6 һурагшад Россиин Эрдэмэй академиин шагналда хүртөө һэн. А. Мальцев, М. Шоймполова һурагшад үндэр шагнал абажа, ”Океан” лагерьта амарһан юм.
Һүүлэй үедэ Г.А. Плехановай нэрэмжэтэ Россиин алмалтын дээдэ һургуулиин Улаан-Баатарай филиалда хүдэлжэ байхадаа, тэрэ ниислэл хотын 2 илагшадые бэлдэһэн, 3 шабинь түрүүшын һуури Уласхоорондын олимпиадада эзэлһэн байна.
Уласхоорондын мүрысөөндэ шабинарынь эрдэм-шэнжэлэлгын ажалаар “Нүүдэлшэ арадууд дэлхэйн ехэ уралигта юу оруулааб?” гэһэн сэдэбээр илажа гараа. Людмила Дугаржапова Эрхүү можын, Үбэр Байгалай хизаарай, Монгол Уласай, Буряад Уласай багшанарай холбоондо эхи татажа, эмхидхэжэ шадаһан байна. Багшанарта жэшээтэ хэшээл харуулжа, Буряадай бэрхэ багшанар соо Уласайнгаа мүрысөөниие шүүжэ, шагналда хүртөө һэн.
Эрдэмтэ багша
Людмила Дугаржапова 25 эрдэмэй ажалнуудые бүтээгээ. 6 ажалынь һургуулинуудта хэрэглэжэ болохо гэһэн тэмдэг абаа. Буряад Уласһаа гадуур баруун зүгэй Волга шадарай республикануудта: Марий-Эл, Мордови, Чуваши болон Кировска, Нижегородско можонуудай багшанарай, оюутадай нютаг бүхэнэй тоо бодолгын даабаринууд Россиин арадуудай дунда ямар илгаатайб, юуниинь хэрэглэгдэхэб гэһэн асуудалнуудаар хүдэлһэн байна.
Людмила Дугаржапова Ородой Холбоото Уласай олон можонуудай, Волга шадархи уласуудай, Саха-Яхадай тоо бодолгын эрдэмтэдтэй нягта холбоотой хүдэлдэг, дүй дүршэлөөрөө хубаалдадаг.
Мүнөө үедэ 26 ажалнуудынь хэблэгдэжэ, Буряад Уласай, Монгол гүрэнэй түрүү һургуулинуудта бэлигтэй үхибүүдтэ туһа болодог.
Буряад-монгол зоной анхандаа тоо бодолгодо анхаралаа ехэтэ табидаг байһаниие шэнжэлһэн ажалнуудынь Чувашиин Багшанарай дээдэ һургуулинуудта, Башкир Уласта болон бэшэ республикануудта хэблэгдэһэн.
Ямаршье арад, яһатан өөрынгөө соёл хүгжөөжэ, түүхэеэ мартангүй, залуушуулда, үхибүүдтэ дамжуулхаяа оролдодог. Жэшээлхэдэ, монголшууд тоо бодолгын талаар аргагүй бэрхэ байһан гэжэ түүхэ гэршэлнэ. 10-най 66 зэргэ степеньтэй тоое монголшууд “сэтгэшэгүй” гэдэг. Людмила Дугаржаповагай “Монгол арадуудай тоо бодолго һургуулида” гэһэн номынь ехэ сэнтэй. Үндэр наһатай монголншуудаар, буряад үбгэд, хүгшэдөөр хөөрэлдэжэ, шүүмжэлжэ гаргаа. Монголой гүрэнэй дээдэ һургуулиин тоо бодолгын институдэй захирал, Монголой тоо бодолгын бүлгэмэй Юрэнхылэгшэ А.Мекей үндэр сэгнэлтэ үгэһэн юм.
Эрхүү можын Мальта ба Буреть гэһэн газарнуудта урданай хүнэй отог байрадахи хабсагай дээрэхи зурагуудые Людмила Дугаржапова хаража, тэрэ үеын зурхайе хэрэглэжэ, тоо бодолгые ямар аргаар ойлгуулхаар бэ гэжэ шэнжэлһэн габьяатай.
Эдэ бүхы суглуулбари олон яһатанай: монгол, буряад, хальмаг, саха, мордва, чуваш, мари, ород ба бэшэ арадуудай урдандаа хэрэглэгдэжэ байһыень олон жэлдэ суглуулжа, һэргээжэ, дэлгэрүүлжэ шадаа.
Хэблэгдэһэн ажалнууд, ганса тоо бодолгын хэшээлдэ бэшэ, бэшэшье хэшээлнүүдтэ тааруу, хэрэглэхэдэ хүнгэн.
Москва хотодо үнгэрһэн тоо бодолгын багшанарай бүхэроссиин ехэ суглаанда хабаадажа, В.А.Садовничай гараа табиһан үндэр Баталамжаар шагнагдаа.
Мүнөө Улаан-Баатарай дээдэ һургуулида хүдэлжэ байхадаа, Монголой һургуулинуудтай нягта холбоотой хүдэлнэ. Мүнөө үеын хэшээлнүүд хайшан гэжэ үнгэргэгдэхэб, юу нэмэхэдэ болохоб гээд лэ олон шиидхэгдээгүй асуудалнуудаар тоо бодолгын эрдэмэй дид-доктор, Россиин Федерациин эрдэм болбосоролой эрхим ажалшан Людмила Дамбаевна ходо өөрөө һуража, эрдэмээ дээшэлүүлжэ байдаг.
2010 ондо Монголой Үндэһэтэнэй Академиин “Эрдэм болборолсолой Ехэ габьяагай” орденоор, 2018 ондо “Эрдмийн алтан од” Монголой орденоор шагнагдаа.
Бидэ, Шэбэртын һургуулиин багшанар, нютагай зон, Людмила Дамбаевнагай амжалтануудаар омогорхожо байдагбди. Буряад Уластаа, Ородой Холбоото Уласта, Монгол гүрэндэ мэдээжэ багша боложо, солоёо дуудуулжа, олон шагналда хүртэжэ, дэлхэйн олон гүрэнүүдтэ хүндэтэй ябана. Эдэ ехэ үндэр амжалтанууд миин буугаагүй, нютагаймнай бурхадай харалтаар, аба эжын һайн хүмүүжүүлгээр, заяагаар, буянгаар болоно. Өөрын табисуури гэжэ баһа байха.
Людмила Дамбаевна найдамтай наһанайнгаа нүхэр, Түгнын талын Дугаржапов Баясхалан Жамсуевичтайгаа 3 бэрхэ хүбүүдээ гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргөө. Ууган Баяртан хүбүүн басаган хоертой; Жаргалтан 3 басагадтай, одхон Алдартан 2 хүбүүтэй, 1 басагатай. Хамтадаа 8 ашанартай аба, эжы болоно.
Баясхалан Жамсуевич олон жэлдэ сагдаагаар хүдэлжэ, мүнөө амаралтада гаранхай.
Хүндэтэ Людмила Дамбаевна, тоонто нютагайтнай багшанар, зон тандаа үшөө үндэр дабаануудые дабажа, дээдэ зиндаада хүртэжэ, нютагаа суурхуулжа, бэе тамиртнай хатуужажа, үнэр баян, золтой, жаргалтай һуугыт даа!
Ц.Зандраев, багшын ажалай ветеран, Буряад Уласай габьяата багша
