​Хайра гамгүй отологдоно

Үнгэтэ дэлхэйн ногоон һайхан дэбисхэр болон тэрээнэй али болохо баялигуудыень анхан сагһаа хэдэн түмэн сая жэлнүүдэй туршада ан амитад­шье, хүн түрэлтэншье нарин нягтаар хэрэглэжэ, ашаглажа, амитайл юумэнэй алтан уурхай зандаа бай­гаа. Хүн түрэлтэнэй техническэ талаар хүгжэһөөр орой­доол үнгэрһэн зуун жэлэй туршада бүмбэрсэг дэлхэйн түхэл шарай болон шанар шэнжэ һайса хубиланхай, муу тээшээ эрьенхэй. Ашагта малтамал хэмһээ ехээр олзо­логдожо, газарай хүрьһэн хайхарамжагүй һэндээгдэжэ, ой модон үлүү гараса отологдожо, эхэ дэлхэймнай мүнөө үбшэн, үлбэр болонхой. Хосорхо сагынь бүри һаяын ерээдүйдэ гэжэ дэлхэйн эрдэмтэд тоолоно.

Байгаалиин маяг шэнжэ­еэ эрид хубилгажа байһые бидэ өөр дээрээ элихэн үзэжэ байнабди. Баруун Европоор хэдэн жэлэй туршада үлүү гараса хура бороо адхаржа, улад зон үертэ абтана, Афри­каар анхан үзэгдөөгүй саһан сасарна, харин манай эндэ ган гасуур хуурай амисхала­ар хайрана. Хойто мүльһэн далай хайлажа, океан далайн салгидахань хэмһээ үлүү га­рана …

Тус шалтагаанаар бүхэдэлхэйн эрдэмтэд сошор­домо мэдээсэлнүүдые олониитэдэ дуулгажа, ойл­гууламжын хүдэлмэри ябу­улна, газар дэлхэйгээ абарха аршалхын тула элдэб олон аргануудые, һанамжануудые дурадхана.

Эрдэмтэдэй тэдэ за­хяа заабаринуудайнь тон шухалань юун бэ гэхэдэ, бүмбэрсэг дэлхэйдэ хэмһээ ехээр дулаан болоhон уша­рай шалтагаан улас түрын мэргэн хүтэлбэри доро усад­хаха ори гансахан арга бо­лоно. Гэбэшье дэлхэйн олон гүрэнүүдэй хүсэ шадалаа нэгэдүүлтэр мүнөө үеын хүн бүхэндэ мэдээжэ зүйлнүүд болохо ёһо гурим халташье хазагайруулангүй, сэхэ сэ­бэр, соёлтой, болбосоролтой ябадалтай байха гээшэ шуха­лын шухала.

Теэд газар дэлхэйнгээ нэгэ онсо баялиг боло­хо ой модо хараад үзэхэдэ, зэбүүрхэмэ үйлэ хэрэгүүд үргэлжэлһөөр. Тэрээни­ие гамтай наринаар аша­глаха, гээлтэ хоролтонь заабол һэргээгдэхэ ёһотой гэжэ бүгэдэ олондо мэдээ­жэшье һаань, зарим газарта ой модон хулгайгаар хайра гамгүйгөөр отологдодог зан­даа.

Эндэ нэгэ жэшээ дурдая. Загарай аймагта байгша оной апрелиин 1-дэ Ми­хайловска лесничествын хүдэлмэрилэгшэд Новои­льинск һууринда ажаһуудаг 32-той Н. гэдэг хүнэй 15 кубометрһээ гадуур модо шэрэжэ ябахада бариба. Тэрэ ажал хүдэлмэригүй хүн хуу­ли буса ябадал гаргажа, хул­гайгаар модо отолоод, гүрэн түрые 187 000 түхэригэй хохидолдо оруулба, хюрөө болон ашаанайнгаа машина буляалгаба.

Ородой Холбоото Уласай Уголовно хуулиин 260-дахи статьягай 3-дахи зүйлөөр уголовно хэрэг эхилэгдэн­хэй. Тэрэ хүнэй гэмынь ехэ, нүгэлтэй, сээртэйшье юм бэзэ. Саада захынь хэһээлтэ 7 жэлэй түрмэ шорон юм гэжэ Буряад Уласай МВД- гэй хэблэлэй албан дуулга­на.

Яахадаа, ямар ушарhаа заримашуул тиигэжэ ябана гээшэб? Яахадаа тэрэ хүн хулгайн халтирхай замда га­раха болоноб? Түрмэ шорон­до орожо, ялада унажа яба­хада һайн гү? Хулууһан тэрэ модоной түлөө тэды шэнэ­эн түхэриг мүнгэ түлэхэеэ һанажа, шэбшэжэ ябаа гү? Тиихэдэ яагаад аяар 187 мянган түхэриг гүрэндэ түлэхэб? Гэр бараагаа худал­даха болохонь гү? Нюсэгэ шабагандаа орохонь гээшэ гү гэжэ һанахаар.

Иимэнүүд ябадал олон га­зарта үзэгдэнэ, баранииень эндэ тоолоодшье яалай. Ха­лаг даа, үнэхөөрөөл гэмынь урдаа, гэмшэлынь хойноо ха юм даа. Анханай үгэ дэмы хэлэгдэдэггүй бшуу.

Гансашье хулгайшадһаа ой модон хосорногүй. Тэдээнһээ үлүү ехэ аюултай дайсан болохо гал түймэр го­ритой ехэ хохидолдо оруул­даг. Теэд ойн түймэрэй ехэн­хи ушарта хүнүүдэйл һалан, хайша хэрэг ябадалһаа гара­дагынь мэдээжэ.

Ой модо гал түймэрһөө һэргылхэ талаар засаг түрын олон тоото зургаану­удай ажал хүдэлмэри хэды ябуулдагшье һаань, хүн зон хабарай эхиндэ хуушан хагда ногоо үшөө галдаһаар. Хаг­данай дүүрэхэдэ, хүрьһэнэй одоо амидаралай тон шухала зүйлнүүд хосорно гэжэ хуулиин наһа хүсэһэн томошуулһаа байтагай һургуулиин хүүгэдшье мэ­дэхэ ёһотой. Шатаагдаһан хагданай орондо урган гараһан сэл хүхэ ногоон гоё һайхан үнгэһөө бэшэ эдеэ хоолой талаар угаа бирагүй, эхэ байгаалиин амидара­лай ёһо эбдэһэн мунхагшье, бүдүүлигшье ябадал гэжэ баран ойлгожо, мэдэжэ бай­гаад, нёдондоной үшөө амта шэмээр баян ногоо галда­жа байхань гайхалтай. Хүн, юрэдөө, юугээрээ бододог юм гэжэ һанахаар.

Апрель һарын 11-эй бай­далаар, Буряад Улас дотор хамта дээрээ 6,4 мянган гек­тар хэмжээнэй газарта ой модоной түймэр унтарааг­даба. Тэрэнэй тоодо Ярууна, Тарбагатай аймагуудтахи ороной Оборонын яаманай мэдэлэй газарта hүжэрhэн 3 түймэр, бусадынь Загарай аймагай ойн аюул 100-гаад ой модоной харуулшадай болон нютагай зоной орол­долгоор усадхагдаа. Тэрэ хэрэгтэ 18 хүндэ техникэ хэрэглэгдээ. Гал түймэрэй аюултай хаһын эхилһээр, Буряад Уласта 27 түймэр бүридхэлдэ абтаа. 7 мянган гектар шахуу дэбисхэр дээрэ ой модон шатаад байна.

Ой модоной харуулшад гал түймэр хараа һаа, дүтэ ойрын лесничествэдэ гү, али иимэ утаһаар дуулгыт гэжэ арад зондо хандана: (83012) 20-44-44.

Нарһан болон шэнэһэн модод зуу - зуун табин жэ­лэй туршада ургажа, арад зонойнгоо хэрэглэмжэдэ орохоор болодог. Анханһаа манай буряад арад ой модон­доо ехэ хүндэтэйгөөр ханда­даг, гамтай наряар, өөртөө хүрэхысэл отолжо, байдалдаа хэрэглэдэг байһан. Хэрэггүй газарта модонһоо байха бургааһашье хухалхагүй, сээрлэхэ, холын бо­долтой байгаа. Модон гээшэ газар дэлхэйн эгээл томо ургамал, тиимэһээ тэрэ ами­ды голтой, өөрын һүнэһэтэй гэжэ тоологдодог һэн. Жэ­шээлэн хэлэбэл, монгол туургата арадуудай эртэ урдын уран зохёол болохо «Монголой нюуса тобшо» дотор «Ойн нарһан мэтэ һайхан дүүнэршни…»,- гэжэ Бүртэ хатан Чингис хаандаа түрэһэн дүү хүбүүд тухайнь хэлэһэн байдаг.

Ниигэм журамһаа гара­жа, капиталис харилсаанда ороһон манай арад зон тол­гойгоо эрьежэ, урдахи хойно­хиёо ойлгохоо болёо гэжэ хэ­лэжэ болохогүй. Капиталис хүгжэлтын хэдышье өөрын хараа бодолтой, өөрын онсо ёһо дүримтэй байбашье, ямаршье хүн һуужа байһан һалаа гэшүүһэеэ таһара сабшахагүй. Эндэ хэлэгдэһэн эдэ ушарнууд имагтал абаха, эдихэеэ мэдэхэ, урдахияа ха­ража шадахагүй, мана һохор, уймар, мунхаг, һэшхэлгүй хүдхэшүүлдэ хабаатай гэжэ хэлэмээр. Хэды тиимэшье һаань, хаяа хадхажа һуугаа хүршэнэр, айл аймаг, нүхэд һүүдэр болон шуһан түрэл зонойнь манһаа саагуур, наранһаа наагуур гэһэншүү ябадагынь хара буумаар бай­на. Гадна гүрэн түрэ яахадаа иимэрхүү һэбхи муу яба­далтаниие бирагүйхэнээр хэһээнэ гээшэб гэһэн асуу­дал гаража ерэнэ. Энээн ту­хай сайд, ноёд болон олон тоото депутадуудай бодол­гото болобол, хайшаа юм? Газар дэлхэймнай тиимэл һаа дундаршагүй баялигтай бэшэ бшуу.

Аха дүү Монгол орондо Чингис хаанай зарлигаар байгуулагдаһан Богдо уу­лын заповедник Улаан-Баатар хотын урда талада ор­шодог. Тэндэ амидардаг ямаршье амитан болон ур­гамал үнэхөөрөө жаргал­тай. Үбэлэй хашанха сагта эбэртэ бугануудай шоно, шэлүүһэнһээ һэргылжэ, һогоонуудаа дахуулан, хо­тын урда талын гудамжануудаар алхалан ябадагые ав­тор өөрөө олон удаа хараһан.

Хаяа хадхажа һуугаа Хи­тадташье ой модон зуун жэ­лэй туршада отологдохогүй гэжэ хараалагданхай. Тэндэ гэшүүһэ дэмы хухалаад үзэ даа, түрмэ шорондо хаагда­жа, зобохын ехээр зобохош, үеынгөө үе хүрэтэр үри шэ­рэдэ орохош. Ёһо журам бүдүүлигээр хазагайруулһан зониие шангаханаар, шэрүүхэнээр хэһээхэ дүрим хуули абаха шухала гэжэ һанагдана.

Бүмбэрсэг һайхан дэл­хэйгээ алтан дэлхэй гэжэ нэрлэнэбди. Ажабайдалай жиирэй тэмсэлэй хүсэ ша­дал зангидуулдаг һэн тула сэдьхэлэй талаар хорбоо дэлхэй гүүлэдэг. Энэ үнгэтэ һайхан дэлхэйнгээ алтан амиие өөрынгөө аминтай са­суулан, хүн түрэлтэнэй, хүн бүхэнэймнай ёһотой алтан гэр гэжэ мартангүй, ходо­доо һанажа, нюдэнэй сэсэгы мэтээр дүмэн гамнажа ябаял даа, нүхэд!