​Мухар-Шэбэрэй хөөрэлдөөн

Үнгэрһэн долооной эсэстэ Буряад Уласай Арадай Хуралай үүсхэлээр Мухар-Шэбэр аймагай түб һууринда арадай һунгамалнуудай аймагууд хоорондын тусхай зүблөөн үнгэргэгдэжэ, шиидхэгдээгүй олон асуудалнуудаар зүбшэн хэлсэлгэ болоо. Тэрэниие уласай парламентын түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов хүтэлөө гэжэ “Буряад үнэн” мэдээсэлэй албан www. burunen.ru сайт дээрээ хэмжээ ябуулгын болоһон үдэр дуулгаһан байна. 

Ехэ хуралдаанда – ехэ бэлдэлгэ 

Байгша оной октябрь һарада Буряадтамнай ажаллажа байгаа бүхы хэмжээнэй һунгамалнуудай табадахи хуралдаан үнгэргэгдэхөөр хараалагдана. Тэрээндэ бэлэдхэл болгожо, аймагуудай һунгамалнуудтай тусхай уулзалгануудые уласай парламент үнгэргэнэ. Бэе бэетэеэ дүтэ оршодог хэдэн аймагуудай түлөөлэгшэдые нэгэ доро суглуулжа, шиидхэгдээгүй олон асуудалнуудаар ашаг үрэтэй зүбшэн хэлсэлгэ эмхидхээд, намар болохо ехэ хуралдаан дээрэ абтахаар зүйтэй шиидхэбэринүүдэй эшэ үндэһэ зохёохо зорилготойгоор арадай һунгамалнууд иимэ суглаануудые үнгэргэхэ гэжэ бодоһон байха юм. 

Түрүүшын зүблөөндэ Мухар-Шэбэр, Бэшүүр, Загарай болон Тарбагатай аймагуудай һунгамалнууд уригдаа. Буряад Уласай Арадай Хуралай хоёр хорооной түрүүлэгшэнүүд – эдэй засагай бодолгын талаар - Анатолий Кушнарёв, ниигэмэй бодолгын талаар - Александр Стопичев, мүн тиихэдэ Мухар-Шэбэрһээ һунгагдаһан депутат, аймагай түбэй эмнэлгын газарай ахамад эмшэн Александр Варфоломеев, Бэшүүрэй тоһоной үйлэдбэриин захирал, уласай парламентын һунгамал Александр Савельев гэгшэд хабаадаа. 

Һайнаар дүүргэгдэһэн даабаринууд 

Зүблөөнэй эхин дээрэ тэрэниие хүтэлэгшэ, Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов намартаа үнгэргэгдэхэ ехэ хуралдаанда ехэ һайнаар бэлдэжэ, тэрэнээ хооһон хөөрэлдөөн болгохогүйн тула, уридшалһан иимэ зүблөөнүүдые аймагуудтаа үнгэргэхэ ёһотойбди гэжэ тэмдэглэһэн байха юм. Тиихэдээ табан жэлэй саада тээ үнгэргэгдэһэн гурбадахи хуралдаанай албан ёһоной дансада аяар 50 шиидхэбэри бэшэгдэжэ, засагай зургаануудта, нютагай өөһэдын хүтэлбэринүүдтэ даабаринууд болоһон байгаа. Тэдэ даабаринууд хэр дүүргэгдээб, урдахи хуралдаанаймнай ашаг үрэнь ямар байгааб гэһэн тусхай шэнжэлэлгэ хээбди гээд парламентын орлогшо дарга онсолоо. Тэрэ 50 даабари сооһоонь элдэб шалтагаануудаар оройдоол долоониинь дүүргэгдээгүй үлэһэн байгаа. Бусадаарнь зүйтэй шиидхэбэринүүд абтажа, арад зоной ажабайдалда нүлөө үзүүлхэ арга шадалтай хуулинууд гү, али аймагуудай һунгамалнуудай зүблэлнүүдэй дансанууд гаргагдаһан байгаа. 

- Хооһон хөөрэлдөөн болгоод орхихогүйн тула ехэ һайнаар, олон зоной хабаадалгатайгаар бүхы асуудалнуудаа хаража үзэхэ гээшэ тон шухала. Нютагай өөһэдын хүтэлбэри тухай мүнөө үеын хуулинууд эрхимэй тоодо ороно гэхын аргагүй. Шиидхэгдээгүй асуудалнууд олон зандаа. Нэгэ үдэрөөр бултыень шиидхэжэрхихэ аргагүйшье һаа, зүйтэй дурадхалнуудыетнай үнгэргэгдэхэеэ байһан хуралдаанай албан ёһоной дансануудта оруулжа, удаа дараалан ажалаа бүтээбэлнай, ашаг үрэтэй байха, - гэжэ Владимир Павлов хэлэбэ. 

Аймагуудай шиидхэхэ асуудалнуудынь ехэнхидээ адли байдаг. Эгээл шухалануудыень Мухар-Шэбэртэ сугларһан һунгамалнууд зүбшэн хэлсээ. Үдэр бүхэндэ энэ ажал эрхилжэ, зоной урда зогсожо, харюу баридаг хүнүүдэй һанаа зобооһон асуудалнуудайнгаа шиидхэбэри мэдэбэшье, тэрэнээ бэелүүлжэ шадахагүйнь харамтай. Юундэб гэхэдэ, аймагай, уласай депутадуудай мэдэлдэ бэшэ, гүрэнэй ниислэлдэ ажалладаг һунгамалнуудай гү, али бусад албан тушаалтадай гарта хэрэгтэй жолоонь байна ха юм даа. 

Зөөриин татабаринуудые зүбөөр суглуулха 

Сомонуудай мүнгэн һангуудта ородог зөөриин татабари болодог газарай, транспортын болон хүнүүдэй үмсын зөөриин налогуудые жэлэй дүүрэхээ байхада бэшэ, харин тэн багаарнь гү, али жэлэй хоёр дахин түлэхэ болзор хуулиин ёһоор тогтоохо тухай дурадхал Мухар-Шэбэрэй һунгамалнуудай зүблэлэй дарга Ольга Симухина оруулһан байна. 

Энээн тухай тэрэ Мухар-Шэбэртэ үнгэргэгдэһэн һунгамалнуудай аймагууд хоорондын зүблөөн дээрэ хэлэбэ. Сугларагшад энэ дурадхал нэгэн дуугаар дэмжээ. Жэлэй нэгэл удаа татагдадаг эдэ налогууд сомонуудай бюджедэй гол оршонь аад, туһа хэжэ биранагүй. Юундэб гэхэдэ, жэлэй эсэстэ нютагуудай мүнгэн һанда оруулагдадаг дээрэһээнь сомонуудай захиргаанууд бюджедэйнгээ гаргашануудые зүбөөр тоолохо, багсаамжалха аргагүй. Тэдэ зунай эхиндэ гү, али тэн багаарнь заатагүй урьһаламжа абаха баатай болоно бшуу. Хэрбэеэ хахад хахадаар хубаарилагдажа гү, али ядахын сагта жэлэй тэн багаар нэгэ удаа суглуулагдадаг һаань, сомонуудай ажаябуулгада тушаа бэшэ, туһа боложо үгэхэ һэн гээд аймагуудай депутадууд болон уласай парламентын гэшүүд һанамжа нэгэтэй байһанаа гэршэлбэд. 

Хүдөөгэй албатадай салин хүлһэн бага 

Мүн тиихэдэ нютагай засагай зургаануудта ажалладаг албатадай, һунгагдадаг засаг дарганар болон депутадуудай зүблэлнүүдэй түрүүлэгшэнүүдэй салин хүлһэн һүүлэй 15 жэлэй туршада нэмэгдээгүй гээд хэлэгдээ. Тэрэ ушарһаа мүнөө хүдөөгэй засагай зургаануудта хүдэлхэ дуратайшуул эрид үсөөржэ, үгы шахуу болоо. Бэшүүр аймагай захиргаанда мэргэжэлтэдэй тушаалнуудта соносхогдоһон хоёр конкурсдо хабаадаха хүн олдоогүй гээд тус аймагай һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Андрей Слепнёв мэдээсэһэн байха юм. Салин хүлһэнэй багаһаа, хүтэлбэрилхы мэргэжэлтэдые тусхайта ёһоор бэлдэжэ, зүбөөр тэдэниие дэбжүүлхэ ажалай хэгдэхээ болиһонһоо иимэ үрэ дүн гарана гэжэ сугларагшад тоолоно. 

Дарга ноёдойнгоо, мэргэжэлтэдэйнгээ салин хүлһэнэй хэмжээ аймаг, сомон бүхэн өөрөө тогтоохо хуулита эрхэтэй юм. Теэд нютагай засагай байгууламжа бүхэнэй шадалынь янза бүриин, мүнгэн һангайнь олзо оршо ондо ондоо. Зарим аймаг болон сомонууд дарганартаа, мэргэжэлтэдтээ ехэ салин түлэхэһөө гадна, наһанайнгаа амаралтада гарахадань, һара бүхэнэй тэдхэмжэдэнь нэмэри мүнгэ үгэдэг байна. Харин ехэнхи аймаг, сомонууд иимэ арга боломжогүй. Тиимэ ушарһаа уласай хэмжээндэ нэгэ адли дүримөөр нютагай засаг барижа байһан зондо салин хүлһыень тооложо түлэхэ тухай дурадхал энэ зүблөөндэ хабаадагшад оруулаа. 

Дүршэлгүй даргын дүүлихэнь хэсүү 

Гэхэтэй хамта, Мухар-Шэбэрэй хөөрэлдөөндэ хабаадагшадай һанамжаар, анхандаа албатан зониие, энэ тэрэ хүтэлбэрилхы тушаалтадые тусхайта ёһоор бэлдэжэ, нютаг можонуудай, аймаг, хотонуудай хоорондо тэдэниие һэлгэн табижа, дүй дүршэлыень мүлидэг байһан. Хэниинь ямар шадалтайб, хэр гэхээр бэлиг талаантайб, хото, хүдөөгэй хүн зонтой үгэеэ ойлголсожо шадана гү, али огсом зан гаргажа, зоной зугаа, зорголой хатар болохынгоо хажуугаар, дээрэ байгша дарганартаа шоо үзүүлжэ, шобто харуулжа ябана гү гэхэһээ эхилээд, газаа досоогүй, гадар доторгүй, эрьюулэжэ, урбуулжа байгаад харадаг харюусалга ехэтэ ажал гүрэн түрын хэмжээндэ ашаг үрэтэйгөөр ябуулагдадаг байһан гээшэ. 

Мүнөө сагта, илангаяа һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ энэ ажал зүбөөр эмхидхэгдэнэгүй гэхэдэ, буруу бэшэ. Хайшан гэжэ тэрэниие ябуулаа һаа, тааруу байхаб, һайн бэлэдхэл хэхэдэ, хэр ехэ гаргаша хэрэгтэй гээшэб гэхэһээ захалаад, шиидхэгдэхэеэ үни хүлеэнхэй асуудалнууд тоогүй олон. Арадай Хуралаймнайшье, аймагуудаймнайшье һунгамалнууд энэ асуудалаар ехэтэ һанаагаа зобонхой. Энэньшье ойлгосотой. Урагшаа түргэн дабшахын тула хүтэлбэрилхы хүдэлмэрилэгшэдэй үүргэ сэгнэшэгүй ехэ. Дүршэлгүй даргын урагшаа дүүлихэнь хэсүү ха юм. 

Эмхи гурим, эдэбхи үүсхэл хэрэгтэй 

Эдэ болон бусад шухала асуудалнуудаар Мухар-Шэбэртэ болоһон зүблөөндэ хабаадагшад мүн лэ һанамжаяа хубаалдабад. 

Буряад Уласай Арадай Хуралай Эдэй засагай бодолгын, талаар хорооной түрүүлэгшэ Анатолий Кушнарёв үгэ хэлэхэдээ, сомонуудай болон аймагуудай экономико хүгжөөхын тула тэндэ ажаһуудаг зоной эдэбхи үүсхэл, эрхилхэеэ һанаһан хэрэгүүдыень дэмжэхэ хэрэгтэй гэбэ. Энэ талаар манай Буряад Улас дотор ябуулагдажа байгаа ажалай шухала шэглэлнүүдэй нэгэн хадаа – бага болон дунда жиирэй олзын хэрэг эрхилэгшэдые дэмжэлгэ болоно. Гүрэнэй талаһаа мүнгэн дэмжэлгэ, туһаламжада хүртэхын түлөө элдэб конкурс, мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, грантнуудые бэшэхэдэнь, нютагай засаг баригшад, тэрэ тоодо арадай һунгамалнууд туһалха арга боломжотой. Мүн тиихэдэ, аймаг бүхэндэ ажаллажа байдаг тусхай туһаламжын жасануудһаа олзын хэрэг эрхилдэг зондо ямар туһа, нэмэри үзүүлэгдэнэ гээшэб, мүн лэ хаража үзэхэ хэрэгтэй. 

Ниигэмэй һалбари нилээн дэмжэгдээ 

Хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ, дунда эрдэм олгодог һургуулинуудта ажалладаг багшанарай, хүмүүжүүлэгшэдэй дунда зэргын салин хүлһэн саарһан дээрэ бэшэгдэһэн тоосоонуудта хүрэнэгүй, һайнаар хүдэлһэн зондо нэмэри болохо мүнгэеэ багаар абанабди гэжэ асуудал аймагай һунгамалнуудай нэгэн уулзалга дээрэ табиба. 

Буряад Уласай Арадай Хуралай Ниигэмэй бодолгын талаар хорооной түрүүлэгшэ Александр Стопичев энэ асуудалда харюусангаа үгэ хэлэхэдээ, уласай парламент болон Засагай газарай хэхэ юумэн хуу хэгдэнхэй, хамаг шиидхэбэринүүд абтанхай, аймаг, нютаг дээрээ өөһэдөө шиидхэхэ асуудалнуудтнай үлэнхэй гэжэ хэлээ. 

Ушарынь хадаа, анхандаа һуралсалай нэгэ эмхи зургаанай хүдэлмэрилэгшэдэй салин хүлһэнэй бүхы жасаһаа 30 хубинь урмашуулгын хуби гээд түлэгдэхэ ёһотой байгаа. Тиихэдээ үсөөн һурагша болон хүмүүжэмэлнүүдтэй һургуули, сэсэрлигүүдэй багшанарай салин бага байдаг байгаа юм ааб даа. Юундэб гэхэдэ, бүхы салингынь үхибүүдэй тооһоо дулдыдадаг. Мүнөө тэрэ урмашуулгынгаа хубиин ехэ багыень сэсэрлиг, һургуули бүхэн өөһэдөө тогтоохо аргатай болонхой. Теэд тэрэнь табанһаа арбан хуби болотор хэмжээтэй байха. 

Энэ жэлэй туршада Арадай Хуралай һунгамалнууд багшанарай салинай бага байһан асуудал шиидхэхын тула горитой ехэ ажал ябуулһан байна. Тиин, холын хүдөө нютагуудта оршодог үсөөн шабинартай эрдэмэй гуламтанууд дахин дэмжэгдэжэ, тэндэ ажалладаг багшанарай салин нэмэхэ мүнгэн уласай бюджедтэ оруулагдаха болоо. Хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй хүмүүжүүлэгшэдэй салин хүлһэнэй асуудал уласай Засагай газарай, Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай оролдолгоор шиидхэгдэнхэй юм. 

Эдэ болон бусад олон сэдэбүүдээр болоһон һонирхолтой хөөрэлдөөндэ Мухар- Шэбэрһээ һунгагдаһан депутат Александр Варфоломеев, Бэшүүр аймагай арад зониие Арадай Хуралда түлөөлдэг Александр Савельев гэгшэд хабаадалсаа. 

Нютагай бюджедүүд нюуса оршотой гү? 

Аймагууд хоорондын зүблөөнэй эсэстэ Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Владимир Павлов уулзалгамнай ехэ һонирхолтойгоор үнгэрбэ гэжэ тэмдэглээ. Эдэбхитэйгээр хабаадалсаһан хамаг һунгамалнуудта баяр хүргөөд, олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдэй сэтгүүлшэдтэй тэрэ хөөрэлдөө.

Владимир Павловай һанамжаар, хуули зохёон гаргадагшье, гүйсэдхэхы засагайшье анхаралаа табиха асуудалнууд олон болоод байна. Тэдэниие даб дээрэнь зүбшэн хэлсэжэ, зүб шиидхэбэри абаагүй һаа, буруу гэжэ орлогшо дарга хэлээ. Жэшээ болгон, аймагууд болон хотонуудай хоорондо уласай бюджедһээ жэл бүхэндэ үзүүлэгдэдэг мүнгэн туһаламжа хубааха дүрим буруу гэжэ арба гаран аймагуудай засаг баригшад, мүнгэ тоологшод һанамжалдаг юм гэжэ тэрэ хэлээ. Теэд тус дүримые гансата һэлгээд, бултанай һанаанда тааруу болгохын тула миллиард хахад түхэриг мүнгэн үшөө хэрэгтэй болохо. Хаанаһаа тэрэ мүнгэн олдохо юм, харюу мэдэхэ хүн үсөөн гү, али үгы шахуу. 

Намар болохо хуралдаанай үзэмжэдэ табихаар хараалагдаһан асуудалнууд олон байба. Удаадахи иимэ уулзалга үглөөдэр Түнхэн аймагта үнгэргэгдэхөөр хараалагданхай. Хэлсэгдэһэн асуудалнууд, абтаһан шиидхэбэринүүд тухай арга шадал соогоо таанарта, хүндэтэ уншагшад, дуулгажа байхаяа оролдохобди. Байгша онойнгоо хоёрдохи хахад жэлдэ үндэһэн сониноо захюулхаяа бү мартагты.