​2017 он. Буряад Уласай Засагай газарай һэлгээн

Гол асуудал

2016 оной эсэстэ хүрэжэ ерээд байхадаа, «2017 ондо хэн Буряад Уласай Толгойлогшо болохоб?» гэһэн асуудалые олохон зон толгойдоо оруулһан байха. Вячеслав Наговицын Толгойлогшын һунгалтада хабаадаха гэжэ орой намар болотор олониитэ хүсэд этигэдэг һэн. Нёдондо ноябриин 22-то Вячеслав Владимирович Гүрэнэй Зүблэлэй бүридэлдэ ороо бэлэй. Кремлиин ноёд тэрээндэ сохом найдажа байһанаа иимэ аргаар мэдүүлбэ гээшэ гэһэн хөөрэлдөөн гансата гараад орхёо. Теэд бодото байдал тад ондоо байшоо ха юм.

Толгойлогшын тушаалһаа буулган

Вячеслав Наговицын февралиин 7-до Бу­ряад Уласай олондо мэдээсэл тараадаг бүхы эмхинүүдэй сурбалжалагшадые урихадаа, Тол­гойлогшын тушаалда һүүлшынгээ уулзалга эмхидхэһэн байба. Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэдэ «Буряад Уласай Толгойлогшын тушаалһаа һайн дураараа буухам» гэһэн удхатай мэдүүлгэ бэшэһэн тухайгаа дуулгахадань, гэгээн сагаан үдэр тэнгэриһээ залин бууһан мэтэ бай­далда олохон ноёд ороод орхёо. Олониитэшье Вячеслав Наговицынай аманһаа иимэ үгэнүүдэй унахые хүлеэгээгүй байгаа бшуу. «Буряад Уласта шэнэ хубилалтанууд хэрэгтэй. Байдал ондоо бо­лохо ёһотой» гэһэн үгэнүүдээр Вячеслав Влади­мирович энэ шиидхэбэриеэ тайлбарилжа үгөө.

«Эдэй засагые дорой байдалһаа гаргахын тула Вячеслав Наговицын тушаалаа орхихо ёһотой», - гэжэ Буряад Уласай Арадай Хуралай һунгамал Екатерина Цыренова онсолон тэмдэглэһэн бай­даг.

Жэлэй томилолго

Вячеслав Наговицынай тушаалаа орхимсо­орнь, Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путин 2017 оной февралиин 7-до Алек­сей Цыденов Буряад Уласай Толгойлогшын уялга­нуудые саг зуура дүүргэдэг болохо гэһэн зарлиг гаргаба. «Эршэтэйгээр хүдэлдэг, залуу, урагшаа һанаатай, хүтэлбэрилхы шадабаритай мэргэжэл­тэдые Кремлиин ордон дэмжэдэг болобо», - гэжэ юрэнхылэгшын пресс-секретарь Дмитрий Песков тус шиидхэбэри тайлбарилаад орхибо. «Алек­сей Цыденов мүнөө сагта угаа хэрэгтэй болоод байһан залуу технократ гээшэ», - гээд, гүрэн до­тор боложо байһан улас түрын хэрэгүүдые шу­далдаг эрдэмтэн Евгений Минченко хэлээ бэлэй. Путин һайн хүниие шэлэжэ олоо гэжэ олохон сэг­нэн шэнжэгшэд һанамжална: «Цыденов ерүүл, хари хүн бэшэ. Гэхэ зуура гүрэнэй засагай зурга­ануудта хүдэлжэ, баян дүй дүршэл олоһон мэргэн хүтэлбэрилэгшэ мүн».

Жэлэй туршада болоһон тон агуу ушар

2017 оной гол ушар хадаа Буряад Уласай Тол­гойлогшые һунгалта болоно. Сентябриин 10-да болоо һэн гээд, һануулая. Тэрээнһээ урид энэ тушаал эзэлхэ дуратайшуул бэе бэетэеэ нилээн урилдаа һааб даа. Ородой Холбоото Уласай комму­нис намай Буряад Уластахи хэлтэсэй нэгэдэхи секретарь Вячеслав Мархаев Алексей Цыденовтэй ана-мана тулалдаха гэжэ хүн зон хүлеэһэн байгаа. Теэд июлиин 25-да Буряад Уласай һунгуулиин комисси Вячеслав Михайлович Толгойлогшын һунгалтада хабаадахагүй гэһэн шиидхэбэри аба­ба. Нютаг нютагуудай шүүрые Буряад Уласай коммунистнуудай түрүү дабажа бираагүй гэжэ тус шиидхэбэриеэ тододхоо.

«Михаил Слипенчук Буряад Уласай Толгой­логшын һунгалтада хабаадахагүй байха», - гэжэ улас түрын хэрэгүүдые шудалдаг Алексей Комбаевай уридшалан хэлэһэниинь үнэн байшаба. Сенатор Александр Варфоломеев Буряад Ула­сай Толгойлогшо болохоёо мүн лэ яарабагүй. Иигэжэ ерэхэдээ, Алексей Цыденовэй нарые Батодалай Багдаев («Россиин коммунистнууд») Сергей Дорош (ЛДПР) хоёр халхалхые оролдо­бо. Һунгалтын түгэсэхэдэ, Алексей Цыденовэй түлөө ниитэ һунгагшадай аяар 87 хуби дуугаа үгөө гэжэ элирээ. Батодалай Багдаев хуулиин наһа гүйсэһэн 5,15 хуби зоной дура татадаг юм байна. Харин Сергей Дорош һунгагшадай 4,39 хубиин һайшаалда хүртөө гэжэ мэдээжэ болоо.

Жэлэй урилдаан

Буряад Уласай табан яамануудай сайдууд бо­лохо дуратай зондо Буряадай Засагай газарай тусхай шалгалта эмхидхэһэнииень Арадай Ху­ралай һунгамал Степан Калмыков зүбшөөһэнөө мэдүүлбэ. «Һүүлшын 25-30 жэлэй туршада гүрэнэй иимэ үндэр тушаалнуудые эзэлхын түлөө урилдаан түрүүшынхиеэ болобо. «Энэ урилдаан, зөөлөөр хэлэхэдэ, хүнгэн бэшэ байба. Тушаалдаа таараха сайдууд эли болохынгоо хажу­угаар, хүтэлбэрилэгшөөр хүдэлжэ шадаха зоной нэрэнүүд тодорбо», - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо өөрөө тэмдэглээ. Ноябриин 25-да Алексей Цыденов түрүүлһэн хүнүүдые сайдууд болохо гэжэ соносхобо. Буряад Уласай Соёлой яаманиие Соёлма Дагаева даажа абаба, Буряад Уласай Эдэй засагай яаман Александр Бардалеевэй мэргэн хүтэлбэри доро хүдэлхэ болобо, шэб шэнэ Аян­шалгын сайдаар Мария Бадмацыренова һууба, Буряад Уласай Элүүрые хамгаалгын яаманиие Дамбинима Самбуев толгойлбо, Спортын болон залуушуулай яаманиие Вячеслав Дамдинцурунов ударидажа эхилбэ. Декабриин 20-до Буряад Ула­сай Арадай Хурал Толгойлогшын болон Засагай газарай дурадхаһан Всеволод Мухиниие Буряад Уласай сангай сайд болохыень дэмжээ, Александр Бардалеевые эдэй засагай яаманай сайдай туша­ал эзэлхыень зүбшөөгөө.

Буряад Уласай хүн зондо тон дүтэ һунгамал

2017 оной декабриин 8-да «Болор бааленха» гэжэ арадай интернет-һунгалтын дүнгүүд со­носхогдобо. «Арад зондоо тон дүтэ улас түрын ажал ябуулагша» гэһэн номинацида Арадай Ху­ралай Эдэй засагай бодолгын, байгаалиин нөөсэнүүдые ашаглалгын болон оршон тойронхиие хамгаалгын талаар хорооной түрүүлэгшэ Ана­толий Кушнарёв түрүүлбэ. Үнэхөөрөөшье, Ана­толий Григорьевич олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй сурбалжалагшадай табиһан асуудал бүхэндэ тодорхойгоор харюусадаг, уулзалга хой­шолуулжа, олониитэһээ хоргодожо ябадаггүй юм. Хүдөө ажахы хүгжөөлгэдэ, байгаали хамгаалгада, аюулгүй байдал зохёохо хэрэгтэ хабаатай орёо-орёо асуудалнуудта бүхэли жэлэй туршада тодор­хойгоор харюусажа байгаа. Буряад Уласай сессиин үедэшье һунгамал Анатолий Кушнарёв һанаһанаа элирхэйлээд, Арадай Хуралда түлөөлжэ ороһон һунгагшадайнгаа тала таһа баримталаад байдаг гуримтай.

Жэлэй айлшан

Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Вла­димир Путин Улаан-Үдэ ерэхэ юм гэжэ хара эртээнһээ мэдээжэ болоһон тула үргэн олониитэ энэ үдэрыень хүлеэжэ ядан байгаа. Августын нэгэ үдэр нэгэ дугаартай агаарай онгосо Улаан-Үдын буудалда бууба. Байгал далайе тойроод байгаа газар дайдада, оршон тойронхи байгаалидань аюулгүй байдал түхөөхэ зорилготой суглаан ал­дарта далайн эрьедэ боложо үнгэрбэ. «Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын өөрөө ерэжэ, энэ суглаа ударидаһанай ашаар Байгал худар ажаһуудаг зоной ажабайдал һайн тээшээ хубил­хань. Ехэ хорюултай газарнууд нилээн агшаба. Тэ­рэнэй ашаар хүн газар дээрээ ёстой эзэн болобо. Мүнгэ хүрэнгөөр баян зондо зохид байдал Байгал далай шадарлаад байдаг нютагуудта тогтобо», - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыде­нов тэмдэглэбэ.

Жэлэй хандалга

Байгша оной сентябрь һарада Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшээр хүдэлһэн Михаил Семёнов Александр Лубсанов хоёр Ородой Хол­боото Уласай Гүрэнэй Дүүмын һунгамал Николай Кондаковтой хамжаад, «Вячеслав Наговицыниие Федерациин Соведтэ бү томилоёл» гэһэн удха­тай бэшэг Алексей Цыденовтэ оруулһан байна. Тэдэнэй һанамжаар, «Вячеслав Наговицын Бу­ряад Уласай эдэй засагай байдал улам доройту­улаа. Тиимэһээ тэрэ гүрэнэй тон үндэр хэмжээн дээрэ буряад засаг түлөөлхэ эрхэгүй». Гэбэшье, Буряад Уласай шэнэ Толгойлогшо ахатанай үгэдэ оронгүй, Вячеслав Наговицыниие сенатораар то­милбо.

Жэлэй эрхим хэлэһэн үгэ

Буряад эрдэмтэн, улас түрын ажал ябуулагша Арнольд Тулохонов үгэ хэлэхэдээ угаа шадамар гэжэ мэдээжэ. Энэ жэлэй эхиндэ Москва хотодо Федерациин Соведһээ гаража ошохо үедөө тэрэ иигэжэ үгүүлбэ: «Би Барак Обама бэшэб. Хаха­салгын үгэ хэлэжэ байжа аашалхагүйб, - гэхэ зу­ураа иигэжэ нэмээ. - Гүрэнэймнай ерээдүй хоёр зүйлһөө дулдыдана. Эрдэмэй академи гүрэниие хүл дээрэнь батаар табиха шадалтай. Сири ар­шалая гэжэ би хэлэнэгүйб, харин Сибирь абарая гэхэ байнаб. Сибириин ой тайга орбонгоороо һүнөөгдэжэ байна, Байгал далайгаа энэ зандань аша зээнэртээ дамжуулха ёһотойбди», - гэжэ сенатор ябаһан эрдэмтэн гүрэнэй хэмжээндэ үндэр тушаал эзэлжэ ябаһан ноёдто үшөө дахин һануулаа бэлэй.

Баясхалан ДАБАИН, Баяр ЖИГМИТОВ

Анна Огороднигой гэрэл зурагууд