​Бюджедэй оршо, гаршые хайшан гэжэ тэнсүүлхэб?

Уржадэрһөө эхилжэ, гүрэнэй Федеральна Су­глаанай Федерациин Зүблэлдэ Буряад Уласай үдэрнүүд үнгэржэ байна. Манай уласай ажабайлда нүлөөлхэ аргатай амин шухала асуудал­нууд тэндэ зүбшэн хэлсэгдэнэ.

Үсэгэлдэр Федера­циин Зүблэлэй Бюд­жедэй болон мүнгэн зөөриин дэлгүүрнүүдэй талаар хоро­оной үргэдхэгдэһэн зүблөөндэ Буряа­дай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо Игорь Шутенков уласай хамтадхамал бюджедэй оршо гаршын тэнсүүри хангалга тухай элидхээ.

Энэ хэмжээ ябуулгада Ород гүрэнэй Тоололгын танхимай түлөөлэгшэд, сенаторнууд, Буряад уласай түлөөлэгшэд ха­баадаа. Сугларагшад тус асуудал гүрэнэймнай бүхы можо нютагуудта хабаатай, тиимэһээ тэ­рэниие шиидхэхын тула федеральна хуулида хуби­лалтануудые оруулха хэ­рэгтэй гэжэ тэмдэглээ.

Уласай бюджедэй оршо гаршыень тэнсүүрилхэ ажал ябуулагдана

Игорь Шутенковой хэлэһээр, 2018 ондо ула­сай бюджедтэ бүхыдөө 56 миллиард түхэригэй олзо оршо орохоор багсаамжа­лагдана. Налог татабариин болон налог татабариин бэшэ олзо оршо нёдон­донойхидол адли байха – 29,5 миллиард түхэриг. Бүхыдөө гаргашалагда­ха мүнгэнэй хэмжээн 58,3 миллиард түхэриг гэжэ түсэблэгдэнэ. Үнгэрһэн жэ­лэйхитэй жэшэбэл, энэнь 1 миллиардаар бага юм. Ула­сай бюджедэй мүнгэнэй дутагдал 2,3 миллиард түхэриг болохо. Энэнь нёдондонойхиһоо 400 са­яар бага. Гүрэнэй тэдхэм­жын болон туһаламжын хэмжээн бүхыдөө 25,8 мил­лиард тухай болохо арга­тай.

Игорь Шутенковой тэмдэглэһээр, уласай болон нютагай бюджедүүдэй оршо гаршын тэнсүүритэй байхын тула Буряадай За­сагай газар ажал ябуулна. Налог татабариин болон татабариин бэшэ олзо оршо дээшэлүүлхэ талаар хэмжээнүүд абтана. Тиигэ­жэ бэелүүлэгдэһэн ажалай ашаар 2017 ондо уласай бюджедтэ түсэблэгдэһэн олзо оршо гүйсэд ороһон байха юм.

Уласай бюджет эмхинүүдэй ба хубиин ню­урнуудай олзын, мүн эмхинүүдэй зөөриин на­логуудай татабариһаа дул­дыдана. Энэнь бюджедтэ ородог бүхы олзо оршын 70-һаа дээшэ хубинь бо­лоно (2015 ондо – 74,6 %, 2016 – 72,0 %, 2017 – 72,3 %).

Эмхинүүдэй олзын на­логой ехэнхи хубииень хэдыхэн лэ эмхи оруулна. Тиин 2017 ондо Буряадай 10 үйлэдбэри налог тата­бариин 75 хуби бүридхөө юм.

«Жэшээлбэл, Улаан-Үдын авиационно заводой үнгэрһэн жэлдэ түлэһэн налогой хэмжээн 8,9 хуби болоһон байна. Харин 2015 ондо тэрэнь 67 хуби байгаа бшуу. Юундэ иимэ ехээр доошолооб гэхэдэ, 2017 ондо олоһон олзонь 2015 онойхидо орходоо, 2,1 миллиард түхэригөөр бага болошоһон байна. Эмхинүүдэй олзын нало­гой хэмжээнэй уналга ху­биин нюурнуудай олзын налог татабаряар нэгэ бага хаагдадаг юм. Зүгөөр 2017 оной налог татабариин болон татабариин бэшэ олзо оршын ургалтын эршэ 100,1 хубиһаа дээшэ гарахагүйгөөр хүлеэгдэнэ”, - гэжэ Игорь Шутенков хэ­лээ.

Буряад Уласай гарга­шын уялгануудай талаар байдал һайжаруулха программа бэелүүлэгдэнэ. Тиигэжэ Үндэһэн болон федеральна хуулинуудай ёһоор, можо нютагуудай гүрэнэй засагай зургаа­нуудай бүрин эрхэнүүдтэ хабаатай бэшэ гаргашын уялгануудые болюулха та­лаар ажал ябуулагдаа.

«Абтаһан хэмжээнүүдэй ашаар Ородой Холбоото Уласай Сан жасын яама­най дурадхаһан хэмжээндэ уласай бюджедэй дутагдал тогтоогдоно», - гэжэ Буряад Уласай Засагай газа­рай Түрүүлэгшын орлогшо тэмдэглээ.

Бюджедэй түсэблэл ашаг үрэтэйгөөр шиидхэхэнь орёо

Игорь Шутенковой онсолһоор, хамтадхамал бюджедэй гаргашануудай 90 хубинь заабол дүүргэгдэхэ ёһотой гарга­шын уялгануудые хангал­гада шэглүүлэгдэнэ.

«Эдэ гаргашануу­дые түсэблэнгүй байха аргагүйбди. Энэ хадаа бюджедһээ хангагдадаг эмхинүүдэй хүдэлмэрилэгшэдэй салин, комму­нальна түлбэриин талаар туһаламжа, харгын жаса, ажалгүй ажаһуугшадай уялгата эмшэлэлгын да­адхал, ниитын хэмжээтэ уялганууд (эндэ ниигэмэй талаар дэмжэлгын бүхы түлбэринүүд оролсодог), гүрэнэй болон уласай үри түлэлгэ болоно», - гэжэ Игорь Шутенков тодорхой­лоо.

«Бюджедэй түсэблэл ашаг үрэтэйгөөр шиид­хэхэнь ехэ хүндэ, - гэжэ Игорь Шутенков тэмдэглэ­бэ. – Тиихэдэ федеральна хэмжээндэ абтаһан шиид- хэбэринүүдые дүүргэхын тула мүнгэн хэрэгтэй. Ула­саймнай ажаһуугшадта хэрэгтэй, шухала шиидхэбэринүүд гэжэ ойлгоноб­ди, зүгөөр бюджедэй гар­гаша олзо оршоһоо нилээд ехэ».

Бюджедэй һалбарида хүдэлдэг хүнүүдэй салин түлбэриин тон бага хэмжээ (МРОТ) хангалгын асуудал эгээл хурса гэжэ Буряадай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлог­шо хэлээ. МРОТ нилээд дээшэлүүлгэдэжэ, һарын дунда зэргын олзын хэм­жээн хубилха. Энээнһээ уламжалан, «майн» тогтоолнуудые дүүргэхын тула нэмэлтэ мүнгэн хэрэгтэй болохо юм.

Энэ болон бусад хэмжээ ябуулганууд, зүбшэн хэл­сэлгэ, зүблөөнүүд тушаа тодорхойгоор манай www. burunen.ru сайт дээрэ ун­шахада болоно.

Татьяна БАЖЕНОВА, Дарима АНАНДАЕВА 

Ородой Холбоото Уласай Федерациин Зүблэлэй мэдээсэлэй албанһаа гэрэл зураг абтаба