​Цыбан Базаров: «Гэртээ буряадаараа хөөрэлдэе»

Улаан-Үдэ хотын мэр А. Голковтой уулзалгаһаа гэрэл зураг

Бүгэдэ Буряадай нютаг зоной нэгэдэлнүүдэй эблэл хадаа нютаг бүхэнэй нэгэдэлнүүдэй хүсэ ша­дал элсүүлжэ, буряад арадайнгаа соёл, хэлэ, ёһо заншал сахин хүгжөөхэ хэрэгтэ нилээд ехэ туһа үзүүлдэг юм. Тиин Эблэлэй түрүүлэгшэ Цыбан Базаров­тай уулзажа, ажал хэрэгүүд тухайнь хөөрэлдэбэбди.

- Цыбан Батодамбае­вич, Эблэлтнай ямар ажал ябуулдаг гээшэб? Уншаг­шадтамнай дэлгэрэнгыгээр хөөрэжэ үгыт даа.

- Буряад угсаатанай энэ эблэлдэ мүнөө уласаймнай бүхы аймагуудай бо­лон Улаан-Үдэ хотын нютаг зоной нэгэдэлнүүд ороно. Гадна Шэтэ болон Эрхүү мо­жонуудай, Шэнэхээнэй бу­ряадууд оролсодог. Мүнөө жэлһээ монголой буряадууд орохомнай гэнэ.

Ажал тухай хэлэхэдэ, гара­жа ерэһэн Нохой жэлээ угтуулан, Улаан-Үдэ хотын захир­гаантай суг хамта ехэ хэмжээ ябуулгануудые үнгэргөөбди. Нэн түрүүн заншалта боложо байһан буряад шатар болон шагай наадаар, мүн арадай дуунуудай мүрысөөнүүдые эмхидхээбди. Эндэмнай 18 аймагай түлөөлэгшэд хабаа­даа. Бүхы гүрэндөө мэдээжэ боложо ябаһан Бадма-Ханда Аюшеева, бэлигтэй дуушан Мэдэгма Доржиева, Буряа­дай арадай артист Баяр Цы­денжапов, П.И. Чайковскиин нэрэмжэтэ уралигай коллед­жын багша Жаргалма Цын­гуева гэгшэд мүрысэгшэдые сэгнээ.

Ехэ олон зон байгаа. Түрүүшынхиеэ үнгэргэгдэһэн арадай дуунуудай мүрысөөндэ хабаадагшад хүгжэмгүйгөөр, жэнхэни хоолойгоороо аялгаа татан, дуунуудаа гүйсэдхөө юм. Жю­риин гэшүүд тэдэндэ үндэр сэгнэлтэ үгөө гэжэ хэлэл­тэй. Нютаг нютагуудта дуу­ша зон олон. Теэд тэдэ хаанашье хабаадангүй, бэлигээ харуулангүй үлэшэнэ ха юм даа. Энэ мүрысөөн иимэл зо­ниие элирүүлнэ.

Бага теннисээр баһа мүрысөө үнгэргөөбди. Һүүлэй жэлнүүдтэ тамирай энэ зүйл уластамнай ехэ хүгжэжэ байна гэжэ тэмдэглэлтэй. Эгээ бага хабаадагша 3-дахи ангиин һурагша бай­гаа, тон наһатайниинь 73-тай аха захатан. Шагай нааданда 12 бүлгэм хаба шадалаа тур­шаа. Аймаг бүхэндэ ондоо­шог дүримтэй байна гэжэ адаглаабди. Тиимэһээ нэгэ дүримтэй болгохо хэрэгтэй. Мүрысөөнүүдэй дүнгүүдээр, нэгэдэхи һуури Хэжэнгэ нютагаархидай нэгэдэл эзэлээ, хоёрдохиие - агынхид, гурба­дахиие - зэдынхид.

Аймаг бүхэн Сагаалганаа угтадаг, уулзалгануудые, обоо тахилга, тайлгануудые үнгэргэдэг заншалтай. Эдэ һайндэрнүүдээ сугтаа эбтэй эетэйгээр хэбэлнай, ажал хэ­рэгнай үшөөшье һайн байха гэжэ һанагдана.

Эдэ үдэрнүүдтэ Ага той­рогойхид ерэжэ, “дүхэриг шэрээ” эмхидхэжэ, Алха­на хададаа найман субарга бүтээхэ гэжэ ехэ түсэл тухай хөөрэлдөөн болобо. Бидэ энэ хэрэгыень дэмжэлсэхэбди, туһа хүргэхэбди. Буряад угсаатан хамтаржа, бүгэдөөрэн бүтээхэ ёһотойбди гэжэ хөөрэлдөөбди.

- Хэмжээ ябуулгануудтаа хаанаһаа мүнгэ олонобта?

- Һүүлэй жэлнүүдтэ Улаан-Үдэ хотын захиргаан мүнгэ алтаар туһална. Мэр Алек­сандр Голковто һайниие хүргэнэб. Гадна бидэ өөһэдөө эбээн тэдхэгшэдые олодог­бди. Һүүлэй гурбан жэлдэ Буряад Уласай Засагай газа­рай грантнуудта хабаада­жа, түсэлнүүдые бэелүүлжэ, мүнгэндэ хүртэнэбди. Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов манай ажал хэрэгүүдтэ ехэ анха­рал хандуулдаг юм. Үндэһэ яһатануудай хоорондын харилсаануудай хороон би­дэниие дүнгэлсэжэ, грант­нуудта хабаадуулна. Жэшээнь, нёдондо грант шүүжэ, “Үндэһэн буряад хубсаһа оёхо оньһон арга”, “Шүлэг зохёо­дог бэлигтэнэй урилдаан” гэһэн хоёр түсэлөөр уласай мүрысөөнүүдые үнгэргөөбди. Хоёрдохи түсэлөөрөө 100 ша­хуу шүлэгүүдтэй “Уран үгын абьяас” гэһэн ном хэблээ һэмди. «Һэеы гэр урлал» гэһэн баримтата кино буул­гаха ажалда туһалаабди.

Мүнөө жэл “Алтаргана” нааданда аймаг бүхэнэй нэгэдэлнүүд хабаадаха. Нэн түрүүн нютаг бүхэнэй буряад хубсаһа, заншал харуулхаяа оролдохобди.

Гол түлэб буряад хэлэеэ хүгжөөжэ, залуушуулдаа дамжуулха зорилго урдаа табидагбди. Болбосоролой яамантай харилсаа холбоо­тойгоор ажалаа ябуулдагбди, Хамба ламын эмхидхэдэг бу­ряад хэлэнэй мүрысөөнүүдтэ хабаадалсадагбди. Тиихэдэ Улаан-Үдэ хотодо ажаһуудаг буряад хүүгэдээ түрэл хэлэн­дэнь һургаха хэрэгтэ шадал зэргээрээ туһалхаяа оролдо­нобди.

Һүүлэй хоёр жэлдэ олон нэгэдэлнүүдтэ, тодорхойл­бол, Агада, Баргажан, Ярууна, Загарай аймагуудта урагшаа һанаатай, шударгы бэрхэ, өөрын хараа бодолтой залуушуул түрүүлэгшэнэр болон­хой.

- Хайшан гээд буряад хэлэ хүгжөөхөөр гээшэб? Танай һанамжа.

- Минии һанахада, нэн түрүүн айл бүхэн гэртээ бу­ряадаар хөөрэлдэхэ, үхибүүдтэеэ буряадаар харилса­ха хэрэгтэй. Сэсэрлигүүдтэ, һургуулинуудта бага-сага буряад хэлэ заадаг боложо байна гээшэ ааб даа. Тиигэ­бэшье гэртэхин лэ үхибүүдээ буряад сэдьхэлтэй болго­хо гэжэ оролдохо ёһотой бшуу. Һургуулинуудта хэды­шье ехэ программа бэшээд, буряад хэлэ заахадань, хэшээлһээ гараад, буряадаараа харилсаагүй һаа, түрэл хэлэмнай хүгжэхэгүй. Арад зондоо энээн тухай ойлгуул­ха шухала.