​​Нина Ленхобоева - Артугаевагай далита зохёолнууд

Дурым буляан золгоһон

Дуунууд, минии далинууд.

Баяр, жаргал үршөөһэн

Дуунууд, минии далинууд.

Мэдээжэ ирагуу найрагша, Буряадай габьяата багша, Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн Нина Ленхобоева-Артугаевагай “Далита хүлэг” гэжэ шэнэ номтой танилсалгын хүгжэм дуута үдэшэ Пётр Чайковскиин нэрэмжэтэ урлалай колледжын танхим соо үнгэрөө.

Нина Ленхобоева-Артугаева ирагуу шүлэгүүдээрээ, уянгата дуунуудаараа үнинэй мэдээжэ болонхой. “Эжымни абдар”, “Дуунууд, минии далинууд”, “Согтойхон мүшэдэй ялалзаан”, “Уран зурааша”, “Хабарай мүшэд”, “Сэлэнгын хабар” гэһэн шүлэг дуунуудайнгаа номуудые гаргуулаа бэлэй. Мүн баһа нүхэдтэеэ хамта “Харганаагай дунда һургуули”, “Банзаа Доржын Пүрбэ” номуудые хэблүүлээ һэн.

Нина Токтохоевнагай уянгата шүлэгүүдээр Пурбо Дамиранов, Лариса Санжиева, Баир Батодоржиев, Цырен Шойжонимаев, Наранбаатарай Нар-Оюу, Алагуй Егоров, Лудуп Очиров, Вера Шобосоева, Булад Бадмаев, Дылгыр Дымбрылов, Лариса Халтанова хүгжэмшэд дуунуудые зохёоно. Тэдэнииень Буряадаймнай мэдээжэ олон дуушад хангюурдадаг.

“Далита хүлэг” соо 108 дуун оруулагдаа гэжэ онсолоё. Энэ тоо будаадын шажантай монгол туургата арадуудта өөрын онсо ехэ удхатай ха юм. Хүн түрэлтэнһөө нэн түрүүн замбуулинда гараһан Юрий Гагарин бүмбэрсэг дэлхэйе 108 минутын туршада тойрожо, сансартаяа таһаршагүй холбоотойбди гэжэ гэршэлээ бэлэй. Номдо “Далита хүлэг” гэжэ нэрэшье миин үгтөөгүй. Автор уран зохёолнуудаа ирагуу найрагшадай жэгүүртэ хүлэгтэй - “Пегастай” жэшэжэ, уран гоёор найруулна:

Уран шүлэгэймни далита хүлэг,

Ууган сээжымни баярай тэмдэг.

Гүн удхатай ирагуу шүлэгүүд сэдьхэлэй хүбшэргэй наринаар дайрана:

Шэнгэхэн бороогой дуһалнууд

Һорьмоһод дээрэшни дуһалаа.

Һугшарһан нулимсын нёлбоһод

Шиниимни нюдэдые бүрхөөгөө.

Сэнхирхэн бороогой дуһалнууд

Сэсэгыемнай шэнээр уһалаа.

Хүлисыш даа, намайгаа,

Хүзүүдэн аргаданаб шамайгаа.

Бишни зэмэтэйгээ мэдэрнэб,

Бү уйлыш даа, инагхамни.

Бүрхэг үдэрнүүдээ сэлмээгээб,

Бү уйлыш даа, инагхамни.

Мүнөө үедэ багашуулай дуулаха дуунууд тон үсөөн. Тиимэһээ Нина Токтохоевнагай үхибүүдтэ зорюулһан дуунууд ургажа ябаһан үетэниие хүмүүжүүлгэдэ тон ехэ удха шанартай. Наһаараа һургуулида хүдэлһэн бэрхэ багша мүнөө үеын үхибүүдтэ ямар дуунууд хэрэгтэйб гэжэ һайн ойлгоно. “Сайн байна, нүхэд!”, “Аба эжын басаган”, “Шэнэ жэлэй галнууд”, “Шагай наадан гоёл даа” дуунуудай дабталгануудынь ехэ аятайханаар тааруулагданхай. Сагаахан саһа магтаһан дуунууд олон байна.

Сагаан саһаар,

Хирмаг саһаар

Дээтэ талаяа

Дайда дэлхэйгээ

Дунгяа байгаалимни

Хушаал даа.

Эрдэмэй доктор Людмила Дампиловагай тэмдэглэһээр, Нина Токтохоевнагай ирагуу мүрнүүд дабташагүй хүгжэмтэй, хуур лимбын аялгаар гараһан байна гэжэ тон зүб.

Хүгжэм дуунай долгёор зэдэлээ

Номтой танилсалгын үдэшэдэ Сэлэнгэ аймагай, Харгана нютагайнь захиргаанайхид, наһанайнь хани нүхэрэй талаһаа Түнхэн аймагай Тооро нютагайхидынь, уран зохёолшод, багшанар, оюутад, мүн дуу шүлэгтэ дуратайшуул олоороо хабаадаба.

Үдэшын эхиндэ шэнэ ном хүнэй сэдьхэлдэ һайнаар шэнгэжэ, саашадаа бүхы хэрэгэйнь тодхор баршадгүйгөөр бүтэжэ байхын тула Сэлэнгын Загастайн дасанай шэрээтэ Баясхалан ламын зүгһөө Нина Ленхобоева-Артугаевада һайниие хүргэжэ, энэ дасанай ламанар “Табан харюулга” уншаа. Буряадай арадай уран зохёолшо, хэлэ бэшэгэй дид-доктор, түүхын эрдэмэй доктор Ардан Ангархаев уран зохёолой хүгжэмтэ үдэшые нээлгын элидхэл уран наринаар урадхуулжа, түхэреэн ехэ Түнхэнэй бэлигтэй бэрхэ бэриин хурдан хурса гуурһанай эди шэдиие нээжэ үгөө.

Нина Токтохоевнае шэнэ далита номоорнь олон зон амаршалхадаа, нототойгоороо гараһаниинь һайн даа: өөһэдөө морин хуураар, лимбын аялга доро дуран соогооо дуулажа ябахабди гэжэ үнэн зүрхэнһөө баярлажа байһанаа мэдүүлээ. Энэ баярта үдэшэдэ ирагуу найрагшын нютагайхидынь, хамта хүдэлһэн багшанарынь, Арадай Хуралай һунгамалнууд, уран зохёолшод, үндэр хадата Түнхэнэй “Саяан” эблэлэйхид үгын һайханаар амаршалжа, үреэлэй һайханиие табяа.

Энэ номдо ороһон шэнэ ба хуушаншье дуунуудые мэдээжэ, мүн залуу дуушад хангюурдажа, хүн зоной анхарал татаа. Илангаяа сугларагшадта хөөрхэн хүүгэдэй дуулаһан шэнэ дуунууд һайшаагдаа бшуу. Саашадаашье хүн зоной дура буляама шэнэ шүлэгүүдые, ирагуу дуунуудые олоор зохёожо ябахыень тайзан дээрэ гараһан лэ хүн хүсөө.

Любовь ЦЫБЕНОВАГАЙ гэрэл зурагууд