1119
Майн 9-иие угтуулан, сэрэгшэдэй габьяа дурсадаг заншалтайбди. Теэд тэдэнһээ дутахагүйгөөр соёлойшье ажалшад Илалта шэрээлсээ бшуу. Жэшээлхэдэ,Буряадаймнай театрай артистнар дайшалхы газарнуудаар ябажа, наадаяа дэлгэдэг байгаа гэжэ түүхэдэ эли. Тэдэнэй тоодо элитэ ехэ дуушан, бэлигтэй багша Вера Дашиевна Лыгденова оролсоно. Эгээл тиимэһээ Вера Дашиевнагай басагантайнь Дарима Линховоинтой уулзажа, хөөрэлдөө хэбэбди.
- Дарима Лхасарановна! Танай эжы Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ бусад артистнартай ябажа, сэрэгшэдтэ наада табилсадаг байһан. Энээн тухайгаа хөөрэдэг һэн гү?
- Манай эжытэй суг ажалладаг Надежда Петрова, Бадма Балдаков, Марина Шалтыкова, Вера Лыгденова, Татьяна Гергесова, Цыден-Еши Бадмаев гэгшэд СССР-эй арадай артист Гомбо Цыдынжапов түрүүтэй 1943 оной янгинама хүйтэн үбэл Белоруссиин дайнда наада табихаяа ошоһон юм. Үшөө баянист И. Дворников ябалсаа.
1943 он
Ашаанай машинын борт унагаагаад, тайзан байгуулаад, дуу ба хатараа дэлгэдэг һэн. Хатуу шанга байлдаанай забһарта артистнарай тоглолто эрэлхэг сэрэгшэдтэ ёһотойл һайхан байдалай хэһэгхэн мэтээр үзэгдөө ааб даа. Дайнай урдахи сэлмэг үе сагые һануулжа, сэрэгшэд баярай нулимсаяа дуһаан, буряад артистнарые шагнажа хужарлаа. Хоёр һарын туршада бүлэг артистнар 100 гаран тоглолто үгэһэн. Эжымни хөөрэһөөр, газарта малтаһан гэрхэнүүд соо унтадаг байгаа. Бэеэ угааха, заһаха газаршьегүй, нилээн хэсүүхэн байдалда ороо хаш. Бөөһэн гээшэ үсэлдэжэ олон байгаа. Газаа саһан дээрэ гараад, хубсаһаяа һэжэрдэг һэн. Ядахадаа, басагад ута үһэеэ тайраха баатай болоо. Бэлигтэй дуушан, хатаршан Цыден-Еши Бадмаевич тэрэ үе тухай тиигэжэ хөөрэдэг бэлэй. Хоёр һарын туршада наада табиха сагтань хэды дахин агаараар дайсад добтолдог һэн. Тиихэдэнь артистнар наадаяа тогтоонгүйгөөр дуулажал, хатаржал байха, харин сэрэгшэд хүдэлэншьегүй һуужал һуудаг байгаа. 100 гаран наада табиһан буряад артистнарые маршал Рокоссовский урижа хүндэлһэн юм. Хүндэлэлэй шэрээ дээрэнь харагдаа үзэгдөөгүй эдеэ хоол, ундан дэлгээтэй бэлэй. Тиигэжэ аяар холын Буряад-Монгол оронһоо зорижо ерэһэндэнь, ехэ баярые хүргэһэн байгаа.
- Дайнай газараар ябахадаа, Нима дүү хүбүүнтэеэ уулзашоо һэн гэжэ дуулаа һэмби...
- Танай хэлэһэн энэ ушар үнэхөөрөө болоо. 1945 ондо Зүүн дайнай боложо байхада, Буряадаймнай театр баһал наадаяа дэлгэхэеэ ошоһон юм. Цицикар хотын түмэр замай станци дээрэ мүнһэ баряад ууха уһа бэдэржэ ябатараа, гэнтэ түрэһэн дүү хүбүүнтэеэ уулзашаһан юм. Нима Лыгденов Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда эхилһээрнь лэ мордоод, һүүлдэнь зүүн дайнда хабаадаад, нютагаа бусажа ябаһан байгаа. 5 жэл уулзаагүй эгэшэ дүү хоёр уулзажа, баярлахын ехээр баярлаһан юм. Нима Дашиевич угаа бэрхэ хүн ябаа. Дайнай һүүлээр нютагайнгаа ажахын түрүүлэгшээр олон жэлдэ хүдэлһэн, нютаг зондоо, арад зондоо ехэ хүндэтэй байһан. Иимэ һонин уулзалга болоол даа. Тиихэдээ 1945 оной намар Манжуури, Харбин, Цицикар хотонуудаар буряад артистнар наадаяа дэлгэһэн. Тэрэ үедэ маршал Георгий Жуков Хитад руу ерэһэн юм. Буряад артистнарай наада тэрэ хаража, Вера Дашиевнагай гүйсэдхэһэн дуу ехэтэ һайхашааһан.
- Вера Дашиевна Буряадай олохон дуушадай багша гэлсэдэг.
- Манай эжын 100 жэлэй ойн баяр байгша оной декабрь һарада тэмдэглэгдэхэ. Буряадай соёлой, бүхыдөө вокальна, оперын шэглэлэй хүгжэлтэдэ ехэхэн хубитаяа оруулһан. Манай эсэгэ Лхасаран Линховоин ба эжы хоёрой шабинар гэхэдэ, Вадим Буруев, Саян Раднаев, Ким Базарсадаев, Леонард Шоболов, Лев Шагдыров, Григорий Тушемилов, Нина Шаглуева болон бусад юм. 1960-1970-1980-яад онуудта дууладаг байһан дуушад бултадаа эжы абын шабинар гээшэ. Дуушадые һургаха хэрэгтэ бүхы бэлиг шадабарияа зорюулдаг байгаа. Мүнөөшье болотор шабинарынь багшалһан зандаа. Жэшээнь, Вячеслав Баяндаевич Елбаев Вера Дашиевнагай наһанай хэрэг үргэлжэлүүлнэ. Эжы абымнай шабинар өөһэдөө дуушад болоод, саашадаа шабинартай болоно. Абамнай Верховно Соведэй һунгамал болоходоо, Санкт-Петербургын консерваторитой харилсаа байгуулжа, шабинараа тиишэнь эльгээдэг һэн.
- Вера Дашиевна өөрөө ямар һургуули дүүргэһэн бэ?
- Түнхэндөө һургуулияа дүүргээд, Улаан-Үдэ ерэхэдэнь, нютагайнь композитор Дандар Аюшеев Улаан-Үдын соёлой техникумдэ орохыень дурадхаһан. Зүжэгэй шэглэлээр абаһан мэдэсэнь саашанхи ажалдань угаа туһатай байгаа. Дуунай мэдээжэ Владимирский гэжэ багша Буряадай оперын театрта ажаллажа, манай дуушадые ехэ юумэндэ һургаһан. Юундэ дэлхэй дүүрэн Буряад дуушад бэлиг шадабаряараа суурхадаг бэ? Эндэһээл эхитэй бшуу. Владимирский мэдээжэ Мазетти дуушанай шаби байһан, тэрэ итальян һургуулияа манда дамжуулаа ха юм. Тиигэжэ манай дуушад Италиин һургуули үргэлжэлүүлнэ гээшэ.
Хүгжэмэй ба зүжэгэй театр гээд хубаарилагдахадань, эжымнай оперын театрай дуушанаар ажаллаад, Улаан-Үдын хүгжэмэй һургуулида багшалдаг болоо. Хоолойнь меццо-сопрана байгаа. Ялас гэмэ Кармениие болон бусад дүрэ гүйсэдхэдэг һэн.
Майн 9 - манай бүлын ехэ һайндэр гээшэ. Эжымнай 1945 оной майн 9-дэ Москва хотын Улаан талмай дээрэ Агуу Илалтын баярай түрүүшын жагсаалда хабаадалсаһан юм.
- Эжынтнай баян намтартай танилсабабди. Һонин байгаа. Баярлаа!
Цырегма САМПИЛОВА хөөрэлдэбэ
