​​ЭДИРШҮҮЛЫЕ ДАЛИЖУУЛҺАН. ЭРДЭМЭЙ ГУЛАМТА

Сэрэгшэдэй хүшөөдэ сэсэг барилгын үе

Түнхэн аймагай Аршаан һууринда һаяхана дэмбэрэлтэ үйлэ хэрэг болобо. Павел Манчутович Билдаевай нэрэмжэтэ эндэхи һургуули байгуулагдаһаар 100 жэлэйнгээ ойн баяр угтаа.

Баян түүхэеэ түүрээһээр

“Урданай багша, хүмүүжүүлэгшэдэй эхилһэн заншал, түүхэ мартангүй, урагшаа – ерээдүй руу дабшаха” гэһэн уряа доро баяр ёһололой хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдөө гэжэ һанагдана. Юуб гэхэдэ, һургуули дүүргэгшэдэй уулзалгаһаа гадна һонирхол татама хэдэн хэм­жээ ябуулганууд эмхидхэгдээ. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда унаһан сэрэгшэдэй хүшөөдэ баглаа сэсэгүүдые барилга болон шэнэ һургуулиин түрүүшын шулуу табил­га хадаа үенүүдые залгаа гэхэдэ, ал­дуу болохогүй.

- Манай һургуулида олон жэлэй туршада хүдэлһэн аха нүхэдөө мартаагүйбди. 100 жэлэйнгээ ойн баяр­та тэдэнэй аха дүүнэрые, үхибүүдые, аша зээнэрые ёһолон хүндэлхэеэ уряабди. Мүн тиихэдэ һургуули дүүргэгшэдэй олоор сугларһанда баяртай байнабди, - гэжэ Аршаанай һургуулиин захирал Дашима Гылы­ковна Дамдинова хөөрэнэ.

Аршаанай һургуулиин аяар най­ман багша Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаһан намтартай юм. Харин нэгэ багша граждан дайнда ябалсаа. Тэдэнэй нэрэнүүд нютагай хүшөөдэ мүнхэлэгдэнхэй. 100 жэ­лэй ойн баярай үедэ хүшөөдэ баглаа сэсэг табижа, хүндэтэ багшанараа дурсаһаниинь ехэл һайшаалтай.

Дунда һургуули болгоһон

Илалта шэрээлсэһэн багшанарай дунда Павел Манчутович Билдае­вые нэрлэмээр. Мэдээжэ багшын гэр бүлэ, аха дүүнэр жэл бүхэндэ эрхим һурагшадта стипенди үгэнэ.

Павел Манчутович Эрхүү можын Оһын аймагай Буряад- Енгүүд һууринда түрэһэн юм. Манай һургуули 1940 ондо түрүүшынгээ һурагшадые ажабайдалай үргэн зам­да үдэшэһэн түүхэтэй. Павел хүбүүн 1941 ондо һургуулиингаа богоһо ал­хажа гараһаар лэ, дайнда ябашаһан байна. Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ Эрхүүгэй багшанарай техни­кум, Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргэһэн юм. 1966 ондо наһанайнгаа нүхэр Зинаида Иванов­натай Түнхэн ерээд, гурбан жэл соо Толтын һургуулида багшалаа. Уда­ань Аршаанда түүхэ заажа, захирал боложо шадаһан намтартай, - гэжэ ойн баярта ерэһэн үри хүүгэдынь хөөрэнэ.

Павел Билдаев 1970- 1973 онуудта хирпиисээр шэнэ һургуули барюулһан байна. Иигэжэ Аршаанда түрүүшын дунда һургуули нээгдээ һэн. Мүн тиихэдэ багшанарые гэр байратай болгоо. Һургуулида аша га­бьяатайгаар хүдэлһэнэйнь түлөө Павел Билдаевай нэрэ 2009 ондо Аршаанай һургуулида олгогдоо бэлэй.

Дунда һургуулиин түрүүшын выпуск

Түрүүшын һурагшадай баяр

1973 ондо тэрэ үедэ харагдаа үзэгдөөгүй һайхан һургуули Арша­анда үүдэеэ сэлиһэн байна. Барилгадань 7-10-дахи ангинуудай һурагшад хабаадалсаа һэн. Эрхүүгэй гүрэнэй медицинскэ академиин онкологиин таһагай профессор Юрий Батороев барилгада хабаадаһанаа мүнөө эли­хэнээр һанана. Тэрэ 1969 ондо Ар­шаанда һуража эхилээд, 1971 ондо 8-дахи анги дүүргээ. 9-10-дахида Толтын һургуулида һураһан намтар­тай.

- Манай найман жэлэй һургуули оройдоол дүрбэн таһалгатай һэн. Тэндэ 4-8-дахи ангинууд багта­ад һурагша бэлэй. Оёортонь болон үһээдэнь томо нүхэнүүдэй байхы­ень һанадагби. Шэнэ һургуулиин баригдажа эхилхэдэнь, ехэ баярлаа һэмди. Тиихэдэ бидэниие барилга­да заал һаа гурбан долоон хоногто хүдэлгэдэг байһан. Хүрзөөр газар малтажа, фундамент шудхаа бэлэйб­ди. Зүгөөр шэнэ һургуулида һуража үрдеэгүйбди, - гэжэ Юрий Климен­тьевич хөөрэнэ.

100 жэлэй баяр ёһололой үедэ Юрий Батороев суг хамта һураһан нүхэдтэеэ уулзаа. Анна Изотовна Булдакова багшань 1959 онһоо хой­шо Аршаанай һургуулида хүдэлһэн юм. Һургаһан шабинараа һайн та­нижа, хэн хайшаа ошооб, мүнөө юу хэнэб, хэды үхибүүтэйб, аша зээ­нэртэйб гэжэ байгаад шабинарһаа һонирхожо һуугаа һэн. Юрий Кли­ментьевич багшадаа үетэн нүхэ- дэйнгээ хуби заяан тухай тобшохо­ноор хөөрэжэ үгөө.

30 гаран жэлэй туршада Аршаа­най сомоной захиргаанда хүдэлһэн Надежда Анчикова (Хахаева) шэнэ һургуулида оройдоол нэгэ жэл һураһан байна.

- 19 хүнһөө бүридэһэн манай анги нэгэ жэл Толтодо һураад, ню­тагаа бусаа һэмди. Шэнэ һургуулида ерэхэдэмнай, бултадаа нэгэ адли хубсаһатай ябаха хэрэгтэй гэжэ за­хирал шангараа. Һэлгэхэ гуталшье ходо абаад ябадаг байһанаа эли һанадагби. Һаруул һайхан таһалганууд соо хэшээлнүүднай боложо эхилээ. Мүн тиихэдэ хоол баридаг газарта түрүүшынхиеэ ороо һэмди, - гэжэ Надежда Николаевна хөөрэнэ.

Надежда Анчикова үетэн нүхэдөө дурсана. Суг дүүргэһэн хүбүүд, басагад холо ойгуур Аршаанайн­гаа һургуули суурхуулһан байна. Түрүүшын дүүргэгшэдэй дунда баг­ша, эмшэн, хадын инженер, авиаинженер, микробиолог, сурбалжалагша болон бусад мэргэжэлтэд олон юм. Илангаяа һур харбалгаар мэдээжэ һоригшо Цыденбал Тогошиевич Цы­ренжаповые нэрлэмээр.

Һургуули дүүргэхэдээ, табан жэлдэ заал һаа нэгэ дахин уулзаха гэжэ хэлсээ һэмди. 19 хүн сооһоо оройдоол 9-иинь амиды мэндэ яба­на. Түрэл һургуулиингаа 100 жэлэй ойн баярта зургаан хүн ерээбди, - гэжэ Надежда Анчикова мэдүүлнэ.

Юрий Батороев Анна Изотовна Булдакова багшатаяа

Мүнөө үеын амжалтанууд

Юрий Батороев, Надежда Анчи­кова болон бусад Аршаанай шэнэ һургуулиин байшанай барилгын түрүүшын шулуу табилгада хабаадаа. Мүнөө үеын багшанарай бо­лон һурагшадай амжалтануудтай танилсажа, ехэ баяртай байһанаа мэдүүлээ.

- Мүнөө манай һургуулида 500 үхибүүн һурана, 41 багша хүдэлнэ. Ехэнхи багшанарнай дүй дүршэлтэй, үндэр нэрэ зэргэнүүдтэй юм. 2018 оной дүнгүүдээр һургуулимнай Бүхэроссиин хүндын номой үнэмшэлгэдэ хүртөө. Иигэжэ хэжэ байһан ажалнай үндэрөөр сэгнэгдэбэ, - гэжэ һургуулиин захирал Дашима Дамди­нова хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Аршаанай һургуули олон шэглэ­лээр хүдэлхэеэ оролдоно. Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академитэй, Эрхүүгэй гүрэнэй универси­тедтэй, Монголой Хүбсэгэл айма­гай болон Аха аймагай Бүрэнголой һургуулинуудтай нягта харилсаа холбоотойгоор хүдэлжэ байдаг. Энэнь үхибүүдтэ ехэ дүй дүршэл, мэдэсэ үгэнэ. Баярай ёһололдо уригдаһан Монголой Ханх сомоной һургуулиин багшанар 2014 ондо ар­шаанайхидтай харилсаха гэжэ зүб шиидхэбэри абаһанаа мэдэрнэ, саашадаашье улам дүтөөр хүдэлхөөр түсэблэнэ.

Жэл бүри Аршаанай һургуули дүүргэжэ, ажабайдалай хүнгэн бэшэ замда гараһан хүбүүд, басагад дээдэ һургуулида олоороо ороно. Мүнөө жэл дүүргэжэ байһан 33 һурагша мүн лэ холын хараатай.

Суг һураһан нүхэднай Ново­сибирск, Санкт-Петербург, Красно­ярск болон бусад хотонуудта ошожо, һуралсалаа үргэлжэлүүлхэ түсэбтэй, - гэжэ 2019 ондо һургуули түгэсэжэ байһан Ксения Баранова болон Анна Байгулова хоёр хэлэнэ.

100 жэлэйнгээ ойн баярта нүхэдөө суглуулжа, хэһэн ажалайнгаа дүн согсолжо, саашанхи хараа бодолоо тодорхойлһон Аршаанай һургуули һайхан ерээдүйгөө шэнэ һургуулитай холбоно.

Борис БАЛДАНОВАЙ гэрэл зурагууд