​​Ендэр дээрэ гараха ерээдүйн халаан

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

Хүүхэлдэйн “Үльгэр” театр ерээдүйдэ ендэр дээрэ гараха халааниие Бай­галай эрьедэ шэлэн бэлдэхэ тухай шэнэ түсэл зохёожо, тэрэнээ федеральна хэм­жээндэ хамгаалжа шадаһан байна.

Буряад Уласай Соёлой сайд Со­ёлма Дагаева «Үльгэр» театрай за­хирал Баярма Дашидоржиева хоёрой һанаашалһан энэ хэрэг Россиин тайза­най уралигай ехэ һургуулитай (РГИСИ) хамта бэелүүлэгдэһэниинь удха ушар­тай. Юундэб гэхэдэ, ганса “Үльгэр” те­атрай бэшэ, харин Буряадай драмын театрай ододой һуралсалай гуламта болодог ха юм. Мүнөө дээрэ Россида гансал тэндэ хүүхэлдэйн театрай мэр­гэжэлтэд бэлдэгдэнэ бшуу. Тиимэһээ РГИСИ-гэй багшанарһаа, «Үльгэр» теа­трай зүжэгшэдһөө тон хоморой мэдэсэ абажа, зүжэгшэн болохо гэһэн зорилгоёо бүхэлхэ арга боломжо аяар 80 үхибүүндэ үгтэбэ. Хэниинь эхинһээ эсэстэнь хүрэжэ шадахаб гээд, хожом элирнэ бэзэ.

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

Буряадай хүүхэлдэйн “Үльгэр” театр холын хараатай, үргэн ехэ дэлисэтэй түсэл бэелүүлбэ. Байгалай эрьедэ бэлигтэй хүүгэдые суглуулжа, мэр­гэжэл ехэтэй багшанарта тэдэнээ даалгаад, һуралсал гаргуулба. Ерээдүйдэ хүүхэлдэйн театрай ендэр дэ­эрэ гараха зүжэгшэдые ии­гэжэ шэлэн бэлдэхэ ушар “Үльгэр” театрай түүхэдэ урид үзэгдөөгүй байгаа бшуу.

Тамиршадые хүмүүжүүлдэг “Энхалук” гэһэн ла­гериин дэргэдэ театрай һургуули ажалаа ябуулаа. Үшөө үбэлһөө энэ түсэл эхилжэ, театрай мэргэжэ­лэй оньһон нюусатай та­нилсаха дуратайшуулһаа мэдүүлгэнүүдые суглуулһан юм. Августын 5-һаа аяар 81 үхибүүн эндэ ерэжэ, һуралсал гаража захалаа. Тиигэжэ 10 үдэр эршэмтэй­гээр ажаллаһанайнь удаа, ав­густын 15-да Буряад Уласай олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй түлөөлэгшэд уригдажа, хэһэн туршалга­нуудтайнь, туйлалтанууд­тайнь танилсаа.

- Энэ түсэл театрай жэл­дэ зорюулагдажа, федераль­на болон Буряадай һанһаа һомологдоһон мүнгэнэй ашаар бэелүүлэгдэбэ, - гэжэ Буряад Уласай соёлой сайд Соёлма Дагаева мэдүүлээд, «Үльгэр» театртай хамта эмхидхэлэй талые даажа абаһан Россиин гүрэнэй тайзанай уралигай дээдэ һургуули (РГИСИ) тухай хэдэн үгэ нэмэбэ, - Санкт-Петербургын энэ һургуули аяар 4 үеын артистнарые Буряадта бэлдэжэ үгөө. Мүнөөшье тусхай һуралсал эмхидхэжэ, хүүхэлдэйн теа­трай шэнэ халааниие шэлэн бэлдэхэнь гээшэ.

Артист болохоор бэлэн

РГИСИ-гэй багшанар, дээдэ ангиин оюутад, уран зураашад ерэжэ, үхибүүдые дуу дуулажа, хатаржа, дуу­гаржа, үйлэ зохёожо, зураг зуража, уран бүтээлнүүдые дархалжа һургаа. Тус дэ­эдэ һургуулиин доцент, найруулагша Яна Тумина­гай хэлэһээр, “Үльгэр” те­атрай үүсхэһэн түсэл Ород гүрэн дотор түрүүшынхиеэ бэелүүлэгдэжэ, багшанарые гайхуулжа байна.

- Иимэ онсо түсэл һанамжалһан түрүү һанаатай “Үльгэрэйхидтэ” ехэ баярые хүргэнэб. Энэ һуралсал угаа хэрэгтэй. Театрта ганса ар­тистнар бэшэ, мүн найруулаг­ша, сценарист, уран зураашан болон бусад мэргэжэлтэд эрилтэтэй байдаг. 2021 ондо энэ түсэлөөр 60 үхибүүн шэ­лэгдээд, тэдэнэй 24-ниинь манай һургуулида орохо, тии­гээд лэ, “Үльгэр” театрай шэнэ ордон баригдахатайнь сасуу, залуу бүлэг шэнэ амисхал оруулан, театрай бүридэлдэ ажалаа эхилхэ, - гэжэ Яна Ту­мина мэдүүлбэ.

“Үльгэр” театрай уран һайханай талые даагша Эр­дэни Жалцановай хэлэһээр, эмхидхэгшэд энэ түсэлэй үрэ дүн өөһэдөөшье хүлеэгээгүй байшоо.

- 9-дэхи ангиин һурагшадые суглуулаад, арти­стын оньһон нюусатай та­нилсуулха гээшэ ямар бэ даа хүшэршэг үйлэ мэтээр һанагдаа һэн. Ехэнхи ушар­та һургуули дүүргэгшэд эжы абынгаал зүбшэлөөр ямар нэгэ мэргэжэл шэлэдэг гээ­шэ ааб даа, өөрөө шэлэжэ, хэн болохобиб гэжэ мэдэрдэггүй ха юм. Харин мүнөө эдэ эдиршүүлтэй ажаллаад байхадаа, гайхалтай байна. Энээхэн эдир наһандаа эдэ­нэр артист болохо аргатай байһанаа харуулна. Энэ дары эдэниие абаад лэ, һургажа эхилхээр бэлэн байһаниинь тодо гаража ерээ, мүнөөнһөө хэн болохобиб гэжэ мэдэжэ байхадань, ехэ урматай, - гэжэ Эрдэни Бато-Очирович дуулгаба.

«Үльгэр» театрай ерээдүй халаан

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

Уран зураашад байхал хаш

Резеда Гаянова Буряад оронтой нягта холбоотой байһанаа тэмдэглээ.

- Түрэһэн нютагтаа байһан шэнгиб. Юундэб гэхэдэ, буряад театрнуудтай суг хамта олон түсэлнүүдые бэелүүлдэгбди. Би анха тү- рүүшынхиеэ нэгэмүһэн аяар 40-өөд үхибүүдтэй харилса­аб. Түрүүн хүшэршэг байгаа, бултанайнь анхарал нэгэ доро татаха гээшэ хэсүү. Гэ­бэшье, хэлэеэ ойлголсожо шадаабди. Танай үхибүүд болбосорһон бодолтой, һайхан сэдьхэлтэй, эдэбхитэй, бэрхэнүүд байна, - гэжэ Резе­да Фезаловна онсолоо.

Үхибүүд эндэ уран зура­ашанай һургуули гарахадаа, хайшан гэжэ оршон тойрон­хи байгаалиин ямар нэгэ үзэгдэл абажа, үльгэрэй оро­ной дүрэ зохёохо, тайзан шэ­мэглэхэ гэһэн нюусануудтай танилсаа.

Эдиршүүлые уран зура­гай нюусатай танилсуулһан Анисия Крадинова дээдэ һургуулиин багша бэшэшье һаа, театрнуудтай ажалла­даг. Байгалай һуралсал га­ража байһан үхибүүдтэй луу бүтээгээ.

- Эндэ буряад, хитад гү, али Европын арадуудай до­мог, үльгэрэй луугай дүрсэ бэшэ, харин өөһэдымнай ухаан бодолоор бии болоһон луу хээбди, - гэжэ Анисия хөөрэнэ.

Үхибүүд нэн түрүүн эл­дэб луунуудые зураа. Тэдэ зурагуудһаа шэлэжэ, ямар нэгэ шэнжэ зүйлыень аба­жа, нэгэ луу зураа. Тэрэнээ гар дороо байһан юумээр бултадаа дархалжа эхилээ. Энэ луу фантастикын шэн­жэтэй зүжэгэй гол нюур болохо ёһотой. Үхибүүд до­могыень зохёожо, тэрэ луу өөрын нэрэтэй болоо. Үдэшэ тээ энэ һуралсалай эгээл һүүлшын дүн болохо зүжэгтэ үхибүүдэй дархалһан луу хабаадажа, галаар сахилжа, һүрөөтэй үзэгдэл харуулаа.

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

Анисия Крадинова луу-хүүхэлдэй харуулба

Дуунай багшын дүнгүүд

Буряадаймнай мэдээ­жэ найруулагша, “Үльгэр” театрай уран һайханай та­лые даагша Эрдэни Жал­цановай басаган Саранту­яа энэ түсэлдэ хабаадажа, үхибүүдые дуушанай нюу­сатай танилсуулба. Түсэлэй түрүүшын шатын түгэсхэлэй нааданда үхибүүд бултадаа дуу дуулажа, бүгэдэниие гайхуулаа. Хүбүүдэй, баса­гадай болон бултанай гээд, гурбан бүлэг боложо хуба­араад, үхибүүд гайхамшаг дуу гүйсэдхэжэ, оршон үеын гү, али оперын дуушадһаа дутуугүй дуулажа байха­дань, ехэ һонин байгаа. Энэ хадаа бэлигтэй Сарантуяа Эрдынеевнагай хэдэн үдэрэй ажалай дүн гээшэ гэжэ эли.

- Артист хадаа дуу дуула­жа, хатаржа шадаха ёһотой. Юрэ дуунһаа театрай дуун онсо илгардаг. Үхибүүд ду­угаараа юумэ хөөрэхэ, юумэ харуулха ха юм. Эндэ актёрой абари шухала байдаг. Мүнөө зарим мэдээжэ артистнар бүхы үнэн сэдьхэлһээ, аба­ри зангаа харуулжа дуу­лахадаа, зүгөөр ноотодо тааруулангүй, хажуу тээ­шэнь халижашье дуулаһан байгаашье һаань, харагшад шагнахадаа, гайхамшаг го­ёор дуулаһан мэтэ байдаг. Энэмнай өөрынгөө хараса, хандаса оруулжа дуулахада тиигэнэ. Театрай артистнар иигээд лэ дуулаха шухала бшуу, - гэжэ Сарантуяа ойл­гуулба.

Үхибүүд түрүүшын хэшэ­элдэ тайзан дээрэ дуулажа һураһан дууша үхибүүдтэ орходоо, олонхинь саахануур һуугаа. Хэды хэшээл абажа эхилхэдээ, ёһотойл дуушад болошоо гэлтэй. Үгы, минии хоолой иигэжэ дээшээ, до­ошоо боложо, иимэ абяа гар­гажа шадахагүй гэжэ айһан үхибүүд хэшээлдэ ябаһаар зоримгой боложо, хүшэршье дуунуудые гүйсэдхэжэ тур­шаа. Һүүлшын үдэрнүүдтэ саахануур һууһан үхибүүдэй нюдэд галтай боложо, түрүүшүүлэй тоодо түлхисэлдэн зогсоо бэлэй.

- Энэнь лэ намда шухала, минии хэшээлһээ үхибүүд ондоо болоо, үхибүүдтэ туһалааб гэжэ һанахадаа, урматайб, - гэжэ Сарантуяа Жалцанова мэдүүлбэ.

Үргэн харгы урдамни дэлгээтэй

Сошордомо «крутой» түсэл байна гээд, оршон үеын эдиршүүлэй хэлэн дэ­эрэ 16-тайхан Лун хүбүүн өөрынгөө сэдьхэлэй бай­дал мэдүүлбэ. Лун Жэнь хара багаһаа япон соёлоор һонирхожо, тиишээ ошожо, япон арадай театрай нюуса­тай танилсаха гэжэ хүсэдэг байгаа. Түрэлэй абгайдаа өөрынгөө хүсэлөө хэлэхэ­дэнь, тэрэнь “Үльгэрэй” эрхилһэн энэ түсэлдэ хабаа­дахыень дурадхаһан байгаа.

Лун Жэнь

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

- Эндэ ерээд, һэмээхэн, зай, хэд, юуд гээшэб гэжэ бэе бэеэ адаглажа һуугаа бэлэйб­ди. Иимэ эршэ хүсэтэй, ажал­даа үнэн зүрхэнһөө дурлаһан багшанарай гарта орожо, бидэ булта нэгэдэһэнээ мэ­дэрнэб. Би мүнөө үшөө эдир, залуу гээшэ аабзаб даа. Мян­га дахин маргана бэзэб, ур­дамни шэлэн абаха элдэб харгынууд дэлгээтэй. Гэхэ зуура, театрай эльбэ хүсэндэ одоол дурлаа хаб даа. Театр гээшэ нэн түрүүн хүнүүдэй харилсаан гэжэ ойлгооб, - гэжэ Лун хүбүүн хэлэбэ.

Тордиһогүйгөөр ородоор дуугарһан энэ хүбүүхэнэй абань - хитад, эжынь - Шэ­нэхээнэй буряад юм байна. Хэдэн жэлдэ Ород гүрэндэ ажаһуугаад, иимэ һайнаар ородоор дуугардаг болоо. Гэбэшье буряад, хитад хэлэ һайн мэдэдэг байна бшуу.

Тайзанай амта үзэһэн Юндэн

Буряадаймнай бэлиг­тэй артистнар Болот Жа­ажан Динганорбоевтоной ехэ хүбүүн Юндэн Буряад театр соо үндыһэн гэбэл, алдуугүй. Абань ходо артист болохогүйш, ондоо мэргэ­жэл шэлэхэш гэжэ хэлэжэл байгаа. Теэд хүн боложо, бэеэ мэдэрһэн газартаа дурлангүй яахаб даа. Үшөө хажуугаарнь зүжэгүүдтэ үхибүүдые наадажа, тай­занай амта абажархёо ха юм даа. Юндэн 11-дэхи ан­гида ороһоншье һаа, энэ һуралсалда ябалсаа.

- Ямар бэрхэ хүбүүд, ба­сагад эндэ ерээд байна гэ­эшэб! Бэлигтэй, мэдээжэ багшанарһаа болон шэнэ нүхэдһөө һайн эрдэм мэдэ­сэ абажа байхада, гоё байна. Шэнэ юумэн гэхэдэ, амил­жа һурааб, тайзан дээрэ дуугархадаа, дуулахадаа, гэдэһээрээ амилха шухала. Пластика, хатарта бэеэ он­доогоор мэдэржэ, хүдэлжэ эхилнэбди. Би шадаа һаа, хүүхэлдэйн театрай артист болохо энэ һургуулида оро­хо хүсэлтэйб, - гэжэ Юндэн һанамжаяа хэлэбэ.

Үбһэ тармажа ябахадаа...

Захааминай Санага ню­тагай Ганжур Цыренов хара багаһаа тайзан дээрэ зүжэг табиха дуратай. Театрай уран һайханай багша Бо­рис Тарбаев болон хүгжэмэй багша Намсалма Цыреновна хоёрой урдаа хараха найдал, бэрхэ шабинь гээшэ.

- Багшамни энэ һуралсалай харалгада намайе бэшүүлһэн байгаа. Тиигээд лэ гэртээ үбһэеэ тармажа ябаха­дамни, гэнтэ “Үльгэр” театрай захирал Баярма Гуродагбаев­на намда хонходоһон юм. Ти­игэжэ эндэ ерээд, һуража бай­наб, - гэжэ шамбай хүбүүхэн хөөрэбэ.

Артистын ажал хүнгэн бэшэ, үбһэ тармаһанһаа холо хүшэр гэжэ мэдэрһэн Ганжур заатагүй артист бо­лохо зорилго урдаа табин­хай. Эндэ ерээдүйнгөө мэр­гэжэлтэй дүтэ танилсажа, нюуса баялигыень шудалжа байһандаа урматай. Нэмэжэ хэлэхэдэ, Ганжур буряадаар рэп өөрөө зохёодог байна. Багшанарайнгаа захяагаар элдэб шухала гаршагта дары түргэн рэп зохёодог бэлиг­тэй юм.

Театрай шүүмжэлэгшэ болохо гү?

Байгалай дэргэдэхи энэ түсэлэй түрүүшын шата­да хабаадуулагдаһан 81 үхибүүнһээ ори ганса баса­ган театрай шүүмжэлэгшэ гэһэн шэглэлдэ мэдүүлгэ эльгээһэн байха юм. Валя Бу­даева Улаан-Үдын 33-дахи һургуулиин 10-дахи ангида һурадаг. Элдэб шэглэлээр амжалтатай һурадаг басаган энэ харалгада мэдүүлгэ ба­ряад, зүбшөөһэн харюу ерэ­хэдэнь, багшадаа хөөрэһэн юм.

- Багшымни нюдэн гал­тай болоод, «эгээл шамда хэ­рэгтэй һуралсал гарахашни, заатагүй ошо» гэхэдэнь, би өөрөөшье ехээр һонирхошоо һэм. Би хоёр шэглэлдэ мэдүүлгэ баряаб. Бултан­тайл адли артистын болон шэнжэлэн шүүмжэлэгшын һуралсал гарааб. Үшөө хэн болохоёо мэдээшьегүй һаа, Санкт-Петербургын энэл һургуулида орожо һураха хүсэлтэйб, - гэжэ Валя мэдүүлбэ.

Валя Будаева

Нина САХИЛТАРОВАГАЙ гэрэл зураг

Мүнөө сагта манай Буряадтамнай театрай шүүмжэлэгшэ мэргэжэл­тэй зон үгы шахуу ха юм даа. Тиигэһээр 6 жэлэй үнгэрхэдэ, Валентина Будае­ва гэжэ критик бии боложо­шье магадгүй.

- Хүн гээшэ ходол юумэ бэдэржэ, өөрыгөө турша­жа, һуражал байха ёһотой. Шэнэ юумэнһээ айхагүй, бэрхэшээлһээ сухарихагүй, мэдэгдээгүй ерээдүй руу айнгүй, алхам хэжэл байха ёһотой. Өөрынгөө ухаан бо­дол, хүсэл һанал ондоо, һайн тээшэнь болгохо хэрэгтэй. Эдэ бүгэдые энэ һургуулида бидэндэ заана. Ямар бэлиг­тэй, ёһотойл шэлэжэ абаһан мэргэжэлдээ тон дурланхай багшанар бидэндэ ушар­ба гээшэб! Энэ һуралсал гараһандаа, би тон ехэ баяр­тайб. Хүн гээшэ өөрынгөө дуратай, сэдьхэлдээ таарама ажал шэлэхэ ёһотой, - гэжэ эдир Валя эридхэнээр хэлэ­бэ.

Магадгүй...

Гусиноозёрск хотын дун­да һургуулиин һурагша Ани­та Бальжиева алишье талаар тэгшэ, бэрхэ һурадаг. Дуу ду­уладаг, хатардаг, шүлэг унша­даг, тамираар бэеэ һоридог, мүн эрхимээр һурадаг юм. Басаганайнгаа бэлиг шада­бари бэхижүүлхэ хүсэлтэй эсэгэнь элдэб һуралсал, ха­ралгануудта Анитые ходол эльгээжэ байдаг. Һуралсалай түгэсхэлэй үдэр табиһан то­глолтодо Анита гол дуушан байһанаа мэдүүлээ. Гэхэ зу­ура, энэ бэрхэ басаган МГУ-гай генетикын эрдэмэй таһагта орохо хүсэлтэй. Те­атрай мэргэжэлтэй дүтөөр танилсажа, энэ һуралсал гараһандаа басаган ехэ ур­матай.

- Театр гээшэ тамирай нэгэ ехэ һалбари гээшэ гэжэ минии нүхэр басаган намда хэлээ. Үнэхөөрөөшье, элдэб хэшээлнүүдэй һүүлээр бүхы бэемнай үбдэжэ байгаа. Үе мүсын, хэлэ аманай болон уран бэлигэй бүхы арга бо­ломжонуудые нээжэ үгэнэ ха юм даа. Хэн мэдээб даа, урдамни һонин гэгшын ажа- һуудалай харгы нээгдээтэй байна. Гэнтэ артистшье бо­ложо магадгүйб, - гэжэ Ани­та басаган үнэн зүрхэнһөө һанамжалба.

Буряад Уласай соёлой яаманай, “Үльгэр” театрай болон РГИСИ-гэй эрхилһэн энэ түсэл гурбан шатаар үнгэрхэ. Түрүүшын шатада 20 эрхим һурагшад тодорон гараа, 2020 ондо хоёрдохи шатада баһал 20 һурагшад шэлэгдэхэ, харин 2021 ондо үшөө 20 үхибүүд шэлэгдээд, тэдэ 60 сооһоо 24 һурагша Санкт-Петербургын дээдэ һургуулиин оюутан болохо зэргэтэй. Тиигэжэ Буряад Уласай “Үльгэр” болон бу­сад театрнуудташье шэнэ халааниие бии болгохоор саашанхиие хараалһан бо­долтой түсэл бэелүүлэгдэнэ гээшэ.