​​Ташуурдуулһаар лэ гүбди?

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Буряад уран зохёолой үндэһэ һуури табигшадай нэгэн Хоца Намсараевай 130 жэлэй ойн баярта түрэһэн Хэжэнгэ нютагайнь арадай театр “Тайшаагай ташуур” гэһэн зүжэгыень һэргээжэ, тайзан дээрэ найруулан табиба. Тиигэжэ хоёр үдэрэй туршада Улаан-Үдэ хотынхидые һайхан наадаараа хужарлуулба.

Он жэлнүүдэй ошохо бүри Хоца Намсараевай аша габьяа улам үндэрөөр сэгнэгдэнэ. Хэлэеэ алдажа байһан сагта иимэ баян үгэтэй уран зохёолшо үшөө түрэхэ аал? Гэбэшье уран зохёолой алтан жасада орохол ёһоороо ородог “Тайшаагай ташуур” зүжэгынь ямаршье үе сагта таарама удха түгэлдэр юм.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Баримтата драма 

Эгээлэй зониие дарлаһан, баһаһан эксплуататорнууд тухай энэ зүжэг табиһанай хэрэггүй гэжэ фейсбук холбоондо заримашуул һанамжаяа хэлээ. Гэхэ зуура, энэ зүжэг соо болоһон үйлэ хэрэгүүд алишье үе сагай байдалда ушардаг бэрхэшээлнүүдые эли тодоор харуулна. Уламжалан хэлэбэл, найруулагша Баярма Жалцанова энэ зүжэг баримтата драма гэжэ тодорхойлоо. Тэрэниие табихынгаа урда тээ түүхын олон данса гэршэнүүдые шэнжэлжэ, тулгалха ажал ябуулһан байна. Тиигэжэ Хориин тайшаа Ринчин-Доржо Дымбылов буряад арадай хүгжэлтэдэ өөрынгөө хубитаяа оруулһан гэжэ харуулагдаа. Гэбэшье үгытэй, ядуушуулые дарлаха, баһаха гэһэн ябадал тэрэ үеын түүхэтэ байдалда байгаал ха юм даа. Хоца Намсараев энэ зүжэг бэшэхэдээ, Зүблэлтэ сагай оршонһоо тэрэ сагай үйлэ хэрэгүүдые, баяд ноёдые болон Буддын шажантаниие муушалжа, шүүмжэлжэ бэшэһэн ха юм. Энэ уран зохёолшын гэм бэшэ, харин тэрэ үеын хараа бодол, тэрэ сагай эрилтэ бшуу. Гэхэ зуура, найруулагша Баярма Жалцанова ехэ һонирхолтойгоор, эгээл мүнөө үеын хараа бодолнуудай үндэрһөө угаа һайнаар тааруулан харуулаа гэхэдэ алдуугүй. Нэн түрүүн, эндэ ламын хубсаһан зорюута эли бэшээр бүтээгдээ. Гүрэмбэ лама маани мэгзэм уншажашье ябанагүй, ямар нэгэ үйлэ ябадалаар санаартанда хабаатай байһаниинь харуулагданагүй. Юрэл тэрэ сагай билдагууша хүниие харуулна. Иимэ зон мүнөөшье сагта биил ааб даа. Хэжэнгын арадай театрай бэлигтэй артист Мүнхэ Бадмаев Гүрэмбэ ламые үнэншэмөөр наадажа шадаа.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

XIX зуун жэлэй 40-өөд онуудаар Хориин тайшаа Ринчин-Доржо Дымбылов (Чингис Гонжапов) ба Хориин Дүүмын заседатель Тарба Жигжитов (Шираб Очиржапов) хоёрой хоорондохи тэмсээн харуулагдана. Юунэй түлөө тэмсэл бэ?

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Юрын арадай эрхэ сүлөөгэй, һайн байдалай түлөө гү? Үгы даа, үгы! Засаг түрын түлөө, эд зөөриин түлөө, сэбэр һайхан Долгор хатанай (Бэлигма Ванзатова) зүрхэ эзэлхын түлөө тэмсэл бшуу. Энэ хадаа гүрэнэй һангай мүнгэн зөөри хулуун эзэмдэлгэ, хуурмаг худал ябадалаар хүн зоной этигэмжэдэ хүртэжэ, мэхэ гохоор өөр тээшээ болгожо, засаг гартаа бажууха гэһэн һэдэлгэ болоно. Эдэ бүгэдэ мүнөө үеын байдалай муухай үзэгдэлнүүдые баһал һануулна лэ. Арһа шүрбэһэеэ амидыгаар үбшүүлжэ, араг яһан болотороо сохюулжа, жаргалтай саг үзөөгүй хайрата арад һайн ноёндо этигэнэ. Дымбылов тайшаае засагһаа унагаажа хаяад, одоол эрьехэ наран ерээ гэжэ хүхилдэнэ. Теэд энэнь балайшье тиимэ бэшэ. “Би Хориин Дүүмын тайшаа гээшэб! Һүгэдэгты намда!!!” – гэжэ хашхараан доро арад зон яяр яндан нохойнуудһаа өөрэгүйгөөр булта хусалдана.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Һайн ноён гэжэ байха ха гү? Этигэн найдажа, шэлэн һунгаһан Тарба үнөөхил Ринчин-Доржо Дымбыловэйнгээ хуби заяа дабтана. Үнжэгэн һайхан Долгор хатан гэмгүй хайратай мэтээр харагдана, теэд энэ тиимэ бэшэ. Гансаараа үлэхэдөө, шоо хаяжа, шолмос эхэнэрһээ дутуугүй аашатай. Тарба инагтаяа үүсхэһэн түсэбөө ямаршье юумэндэ һэшхэлдэ тогтонгүй бэелүүлэлсэнэ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Гушан жэл болоод

Хэжэнгын арадай театр бүгэдэндэ суутай, мэдээжэ юм. Хэдэн олон жэлнүүдтэ гол рольнуудые ялас гэмээр наададаг Сэсэгма Нимаевна Шойдоковагүй хэрэг эндэ бүтэдэггүй. Ямаршье бэлигтэй хүн гээшэб даа - гайхалтай. Энэ зүжэгтэ ядаһан тулиһан хүгшэнэй роль ямар һайнаар наадаба гээшэб. Одоо энэ хүн арадай театрай шэмэг, олзо гээшэл даа.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

- Амаргүй ехэ бэлигтэй, дээдын гарай найруулагшатай ажаллажа, энэ зүжэг мүндэлөө. Наадагша артистнар өөрын үндэр бэлигтэй зон гэжэ эли. Ехэ һонин байна даа, сагай ябаса олиггүй хурдан. Тэбхэр 30 жэлэй саана манай Хэжэнгын арадай театрай тэрэ үеын найруулагша Сэлмэг Сампиловна “Тайшаагай ташуур” табяа бэлэй. Тиихэдэ агууехэ Хоца Намсараевай 100 жэлэйнь ойдо зорюулагдаа һэн. Би тиихэдэ хатаниие наадаха наһанайнгаа түлэг үедэ ябаа һэм даа, - гэжэ бэлигтэй зүжэгшэн Сэсэгма Нимаевна хөөрэнэ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Сэсэгма Шойдокова Хэжэнгын хүүгэдэй зүжэгэй театрые хүтэлбэрилдэг, багашуулые уран зүжэгэй гүн руу шэглүүлжэ, бэлиг шадабарииень хүгжөөдэг. Мүнөө үеын бэлигтэй артистнарай дунда олохониинь лэ энэ Хэжэнгын арадай театрһаа урган гараһан байдаг.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Залуу халаан

Эндэ табигдаһан “Тайшаагай ташуур” зүжэгтэ хоёр багахан хүбүүдые тэмдэглэхэ шухала. Булад Цырендоржиев тайшаагай һуулгамаршан Сономпилой дүрэ наадаа. Уһан буряад хэлэтэй хүбүүхэн галзуу ноёной аяг ааша улаан мяхаараа үзэжэ байһыень харуулжа шадаа. Харин үншэн Цымпил хүбүүхэн (Аюша Гуруев) хайрата хүгшэн эжыгээ зэрлиг аашатай ноёнһоо абарха аргагүй хадаа, гэм асарһан нохойе үдьхэлөөд, тэрээнһээ хэһээгдэжэ, «арһаяа үбшүүлтэрээ» сохюулна. Иимэ үнэн байдал илаһан худал хуурмагай байдал тухай мүнөө сагай үхибүүд хэр ойлгоно гээшэб гэжэ хүбүүдһээ һонирхобоб.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

- Буурал үбгэн аба, эжынэрнай иимэ шэрүүн байдалда ажаһуужа, амин голоороо энэ хэсүү байдал үзэһэн юм гэжэ түүхэ мэдэхэ болооб. Эдэ бүгэдые ойлгожо байхадаа, үнэн сэхэ байха, худал хуурмаг ябадал хэхэгүйб, - гэжэ Булад үгэ үгэнэ.

- Зэрлиг аашатай тайшаагай абари зан, тэрэ сагай байдал намда зосоомни гүнзэгыгөөр хадуугдаа. Би хүн зондоо дуратай, һайхан сэдьхэлтэй байха гэжэ оролдохоб. Юрэ ямаршье гэмгүй хүниие саазалха, сохихо гээшэ хүн түрэлтэнэй эрхэ сүлөө хашана. Би эдэ бүгэдые мэдэхэдээ, угсаата арадаа хүндэлдэг болооб, хүшэр хуби заяатай байгаал даа манай изагууртан, - гэжэ Аюша Гуруев тэмдэглээ.

Анна Огороднигой гэрэл зураг

Эдэ хүбүүд гаджедаа баряад, Интернет сүлжээндэ ганса һууха бэшэ, харин тайзан дээрэ түүхэтэ тэрэ сагай оршон руу орожо, бэе дээрээ мэдэржэ байгаа хадаа хэзээдэшье сэдьхэлдээ мартагдашагүй мүр сараа үлөөгөөл ёһотой.

Олоной һанамжа

Хоёр часай хугасаада үнгэрһэн энэ зүжэг нэгэ амин доро дүүрэшэһэн шэнгеэр үзэгдөө. Харагшадай нюдэд ялалзанхай, сэдьхэлээрээ амаршанхай гэхээр. Хубсалха үедөө, энэ-тэрэ бүлэгүүдтэ дүтэлэн, хөөрөөнүүдыень һэмээхэн шагнабаб.

- Одоо би үнинэй иимэ зүжэг харахаяа һанашанхай байгааб. Ямар гоё гээшэб, сэдьхэлээ хүлгөөбэб, ханаабаб даа.

- Бэлигтэй мэргэжэлтэ найруулагшын ажал хараабди. Жэшээ болгон, бусадта харуулхаар. Бэрхэ даа, Хэжэнгын театр!

Эдэ омогорхоһон үгэнүүдэй хажуугаар, баһа иимэшье үгэнүүд зэдэлээ:

- Мэргэжэлтэ бэшэшье һаа, бэлигтэй арадай театрые энэ Буряад драмымнай захирал юундэ гаража амаршалбагүй гээшэб! Соёлой яаманһаашье, ноёд һайдшье юундэ тайзан дээрэ гараагүй гээшэб?

- Үглөөдэр ерэнэ ааб даа. Хоёр үдэр болохо ха юм...

Иимэнүүд һанамжануудые мэдүүлһээр, хүн зон театрһаа яаралгүй гаража ябабад.

Үшөө хубсалжа байхадаа, кино-найруулагша Баяр Дышеновтэ дүтэлжэ, “зай, хэр бэ?” гэжэ һонирхобоб. Баир Николаевич: “Яашаха һэм теэд. Болохол даа. Мэргэжэлтэ бэшэ - арадай театр ха юм даа”, - гэжэ хэлэбэ.

Гэртээ ерэһээр, фейсбук холбоон соо хүн зоной һанамжа хараашалбаб. Нэгэшье муу үгэнүүдые дуулаагүйб. Мэдээжэ эрдэмтэд, дээдэ һургуулиин багшанар Ирина Булгутова Лариса Халхарова хоёр ехэ үндэр сэгнэлтэшье, үнэн сэхэ һанамжануудаашье мэдүүлһэниинь һайшаалтай. Мүн юрын зоншье Ринчин-Доржо, Тарба тайшаануудай муухай ааша мүнөө үеын һунгалтын үедэ болодог зарим нэгэ муу үзэгдэлнүүдтэй жэшээлнэ. “Арад зониие мэхэлээд лэ, һунгамал болоод, нэгэшье туһалха сэнэггүй ябадаг зон бии даа, эгээл манай үеын байдалда угаа тааруу зүжэг”, - гэжэ бэшээтэй һанамжанууд байгаа. Буряадай мэдээжэ артист, уран зохёолшо Доржо Сультимов иигэжэ бэшэбэ:

- Агуу уран зохёолшон Хоца Намсараевай 40 гаран ондо бэшэһэн зүжэг энэ сагаймнай оршон байдалай асуудалнуудта тон зүб харюу үгэнэ. Зүжэг боложо найруулагдаад байхадаа, харагшадай зүгһөө үндэр сэгнэлтэдэ хүртэбэ. Мүнөө үе сагайнгаа байдал бэе дээрээ үзэжэ, мэдэржэ ябаһан харагшадай сэгнэлтэ хамагай сэнтэй ха юм. Энэ зүжэг найруулагша Баярма Жалцановагай бэлигээр шэнэ ами абажа, үзэгшэдэй анхарал татаба. Арадай театрай зүжэгшэдые тэмдэглэжэ, аргагүй ехэ оролдолго гаргажа, бэлиг талаангаа дэлгэһэндэнь баярые хүргэнэб!

“Туһалжал байхабди!”

Иигэжэ Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшын орлогшо Баир Жамбалов Буряадай гүрэнэй драматическа театрай тайзан дээрэһээ мэдүүлээ. Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшын орлогшо, Хэжэнгэһээ гарбалтай суута хирург Галан Гунзыновтай хамта Баир Владимирович зүжэгэй урдахана үгэ абажа, найруулагшада, зүжэгтэ оролсогшодто баяр талархалаа хэлээ, баглаа сэсэг мүнгэн бэлэгтэй барюулаа. Теэдшье харагшадай гомдол дуулаһан мэтээр ноёд һайд хоёрдохи үдэртэнь олоороо ерээ гээд тэмдэглэхэ хэрэгтэй. Зүжэгэй удаашье тайзан дээрэ Буряадай соёлой сайдай орлогшо Леонид Будаев, РЦНТ-гэй захиралай орлогшо Сергей Доржиев баһал баглаа сэсэг баринхай тайзан тээшэ тэгүүлээ.

Зүжэгэй үни дүүрээдшье байхада, танхимаар дүүрэн зон хүл дээрээ зогсоод, альгаяа ташажал байгаа һэн.

Юрэнхыдөө, Хэжэнгын арадай театрай табиһан “Тайшаагай ташуур” үндэр хэмжээндэ үнгэрөө. Танхимаар дүүрэн харагшад Буряад драмын театрай сахюусадые баясуулаал даа. Гэбэшье харагша бүхэн мэргэжэлтэ бэшэ артистнарай үндэр шадабари нэгэн дуугаар тэмдэглээ.

Гэрэл зурагуудые эндэ хаража болоно