​​Буряад юртэмсэдэ буугаад байхадаа...

Норжима Цыбиковагай дурадхаһан гэрэл зураг

Үнгэрһэн жэлэй һүүл багта Буряадай түлөөлэгшэд Хитад гүрэнэй Үбэр Монгол орон зорижо, тэмээнэй урилдаа, мүн Шэнэхээн буряадуудай ажабайдалаар һонирхожо ерээбди. Угсаата арадайнгаа ёһо заншал, байра байдал алдаагүй аха дүүнэрээ харахадаа, толгойдо олон бодолнууд түрэнэ.

2005 ондо анха түрүүшынхиеэ Шэнэхээн хүрөө һэм. Урда наһыемни һануулһан мэтээр һэеы гэр мартагдашагүйгөөр хадуугдаа. Хатанхай аргалаар гал түлигдэжэ, тэрэ дороо амтатай сай, хониной мяхан бусалаадхёо. Хилын хоёр талада ажаһууһан буряад арадай байдал тухай яаралгүй хөөрэлдөөн эхилээ һэн. Тэрэ үдэшэ «хомут», «чересседельник» гэһэн үгэнүүд буряад бэшэ, харин ород хэлэнһээ абтаһан гэжэ Шэнэхээн буряадуудтай аалихан тоосолдоошье һэмди. Ород, шэмээшэг, буряадуудайшье Шэнэхээндэ нютагжаһаарнь, ерэн жэл үнгэрөөд байгаа.

Адлишье һаа, ондоолди даа

Тэмээнэй урилдаа 2017 ондо эгээл түрүүшынхиеэ харааб. Шэнэхээнэй үзэсхэлэн тухай нүхэдтөө нэгэтэ бэшэ хөөрэжэл байхадам, нюдөөрөө хараял гээд, тэдэмни уряалаа. Хоёр метр шахуу үндэр тэмээнүүдые унаһан хүнүүдэй хүнгэрэг саһан соогуур гүйлдэхые түрүүшынхиеэ хаража гайхаһан, сошоһон, ойлгожошье, этигэжэшье ядаһан нүхэдэймни нюдэдые харадаг һайт. Сахалайтаһан нюуртай шиираг хүбүүд амиды «машинануудһаа» собхоржо буугаад, юунэйшье болоогүй мэтэ байгаа һэн. Шэнэхээнэй зон юун тухай бодожо, һанаагаа зобожо байһанаа харуулдаггүй ха юм.

Эдэ бүгэдөөр тобшолходо, нэгэ арадбди гэхэеэшье һэжэглэхээр болошоно. Зуун жэлэй туршада тойроод байһан оршолон ажабайдалда ямар ехэ хубилалта оруулнаб...

Норжима Цыбиковагай дурадхаһан гэрэл зураг

Буряадай туг доро

Монгол туургата арадуудта «долоон» гэһэн тоо шухала удха шанартай. Энэл тоотой Буряадай түлөөлэгшэд нэгэшье нюдөөрөө Шэнэхээн, тэмээнэй урилдаа хараха зорилготой Улаан-Үдын вокзалда уулзаабди. Танилсажа, тэрэл дороо нэгэ команда боложо, холын харгыда зорибобди. Бүхэ голтой далаяа шахаһан гурбан «басагад» түрүүшынхиеэ ябаашье һаа, командынгаа тулга болоо. Тэдэнэр олон хүүгэдэй эжынэр, аша зээгээ, зээнсэрнүүдээшье һахиһан һаа, холые холо гэнгүй, угсаата арадайнгаа байдал хубилгангүй түбхинэһэн буряад зоной ажабайдал харахаяа тэгүүлээ.

Заха хизааргүй үргэн тала. Хүхэ мүнхэ тэнгэриин, алтан шаргал наранай, ариг сэбэрэй үнгэтэй намилзаһан тугтай ерэһэн зониие тэмээнүүдшье гайхангяар шэртээ бэлэй.

Норжима Цыбиковагай дурадхаһан гэрэл зураг

Талын зоной заншалаар, үлүү үгэгүйгөөр гэрэй эзэд хүндэмүүшэ зангаараа бидэниие угтажа абаа. Сайгаа уужа, һони һорьмойгоо хөөрэлдэбэбди. Шэнэхээн буряадуудай хоолойгоо тэжээжэ байдаг хонин һүрэг хүйтэнэй сагта олон дабхартай фурануудаар урагшань зөөдэг байна. Энэнь ашаг үрэтэй. Нэмжыһэн тала, абяа шэмээгүй байдал обёорходоо, жаргал гээшэ энэл бэшэ аа гү гэһэн бодол түрэнэ.

Удаань Шэнэхээнэй Зүүн Сомондо (үшөө Баруун Со­мон гэжэ бии) тогтобобди. Һургуули, соёлой байшан, захиргаанай байшан, мага­зинууд, хүүгэдэй сэсэрлиг. Ябаһан газартаа хүнүүдээр уулзажа, саг зуурашье һаань хөөрэлдэжэ, хадуужа ябааб­ди. Бабуудоржын Сэсэгмаа­гай дуунуудай автор, Монгол туургатанай мэдээжэ ирагуу найрагша На. Сэмжэд би­дэниие дахуулжа ябахадаа, манай хүсэл, бодолнуудые тааһан мэтэ байгаа. “Зунай сагта яаралгүй ерээрэйг­ты”, - гэжэ хэлэжэл ябаа. Тиигэһээр тэмээнэй урил­даанай болохо газар тээшэ яарабабди.

Норжима Цыбиковагай дурадхаһан гэрэл зураг

Тэмээнэй урилдаа хоёрдохиёо харааб. Энэ удаа наадан Үбэр Монголой Хүлэн-Буир аймагай ниислэл Хайлар хотын дэргэдэ эмхидхэгдээ. Энэ түсэл тад ондоо – олон зоной хабаадалгатай, харахадашье урматай. Түрүүшынхиеэ хаража байһан хүнүүдэй һанамжаар, һүрөөтэй байгаа, нулимсашье дуһаагдаа һэн.

Нааданай эхилхэдэ, стадионой үргэн талмайда 6-һаа 60 хүрэтэр наһанай 200 хүн мори унажа, жагсаалда гараа, хойноһоонь – тэмээ унаашад. Шаргада оруулһан буханууд, һарлагууд, үхэр мал туугшад. Эрэшүүл, эхэнэрнүүд, үхибүүд, үндэһэн хубсаһаяа үмдэһэн монгол отогуудай залуушуул, Хойто Хитадай дэбисхэртэ ажаһууһан үсөөн тоото арадуудай түлөөлэгшэд – эдэ бүгэдэ зон дуу, хатарай дүхэригтэ орошоно. Гэр дээрээ байһан шэнэхээнэйхид бултаниие хүтэлнэ. Дэгэлэйнь энгэрээр тэдэниие танихаар.

Facebook.com/Синьхуа новости

Facebook.com/Синьхуа новости

Буряадайнгаа туг намилзуулжа, уласаа түлөөлһэн манай багахан бүлэгтэ хүнүүд дүтэлжэ, хөөрэлдэжэ, танилсажа байгаа, илангаяа Шэнэхээн буряадууд. Хитадай дэбисхэртэ уласайнгаа туг бариһан угсаата арадтаяа (заримантайнь наһаараашье бэшэ уулзахагүйш) ехэ-бага һонинуудаа түрэл хэлээрээ ярилдажа байхадаа, жэгтэй мэдэрэлдэ абтанаш. Түүхэтэ үйлэ хэрэгүүд, ёһо заншал, түрэл хэлэн гээшые саг барахагүй хаш.

Норжима Цыбиковагай дурадхаһан гэрэл зураг

Норжима ЦЫБИКОВА

Улаан-Үдэ – Хайлар – Улаан-Үдэ