​Цырен-Даша ДОРЖИЕВ: «АРАДТАА ТУҺАТАЙГААР АЖАЛАА ЭРХИЛНЭБДИ»

Сагай ябаса заахашье тогтонгүй, урагшаа дабшаһан зандаа. Дэлхэй дээрэ боложо байгаа үйлэ хэрэгүүд, ондоо гүрэнүүдые толгойлдог засаг баригшадай зарим шиидхэбэринүүд, манай ороной ударидагша­дай хэһэн хэрэгүүд, хэлэһэн үгэнүүд, абаһан түүхэтэ шиидхэбэринүүд олониитын ажа­байдалда өөрын үнгэ будаг оруулжа, горитой нүлөө үзүүлнэ.

Илангаяа һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ улас­хоорондын байдал, бүмбэрсэг дэлхэй дээ­рэ бусадһаа булюубди гэжэ тоолоһон зарим уласуудай манай гүрэндэ эсэргүүсэжэ байһан ушар ажабайдалыемнай эгсэ хубилгаашьегүй һаа, олон юумэн дээрэ бодолгото болохо баатай байһамнай арсашагүй. Гүрэнииемнай хүтэлдэг дарганар энэ сагтаа тааруу тусхай шиидхэбэринүүдые абахадаа, орон дотор­най оршодог нютаг можо бүхэн өөһэдынгөө хүсөөр хоолойгоо тэжээжэ шадаха дүүрэн шадалтай, тиимэһээ ажалаа эршэдүүлхэ хэрэгтэй гэжэ уряалһан, уялгалһан бай­ха юм. Бодото дээрээ гүрэн түрымнай ню­таг можо, улас бүхэндэ тэдэ заабаринууд болон сэхэ даабари болоһон бодолнуудай ябууд бэелүүлэгдэхын тула засагай бүхы һалаануудай хамтын ажалһаа горитой ехэ юумэн дулдыдаха зэргэтэй. Ушар тиимэһээ мүнөөдэрэймнай хөөрэлдөөн эдэ болон бу­сад асуудалнуудта зорюулагдана.

Үнгэрэгшэ жэлэй дүнгүүдые согсолхо саг бүхы эмхи зургаануудта дүүрэнтэжэ, тоо ба­римтануудые суглуулан согсолдог гүрэнэй ал­банда тушаагдажа байха үедэ Буряад Уласай Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен-Даша Эрдынеевич Доржиевта хэдэн асуудалтайгаар хандажа, хуули зохёон гаргадаг дээдын зур­гаанай ажалай дүнгүүд тухай хөөрэлдэбэбди.

Үйлэ хэрэгүүдэй үлхөө

- Цырен-Даша Эрдынеевич, Бишэн жэл ходоржо, Гал улаагшан Тахяа жэл гараба. Үнгэрһэн жэлэй туршада уластамнай олон тоото үйлэ хэрэгүүд болоо, бага, ехэ хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдөө. Тэдэнэй ямарынь Танда эгээл ехээр хадуугдаһан байна гээшэб?

- Үнэхөөрөөшье, үнгэрһэн жэлдэ үйлэ хэрэгүүд олон байгаа. Арад зоноймнай, бүхы уласай үдэр бүриин ажабайдалда һонирхолтой, өөрын ехэ нүлөө үзүүлһэн, удха шанартай хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдөө гэхэдэ, алдуугүй. Нэн түрүүн заншалта болоһон Бүгэдэ буряадуудай уласхоо­рондын ээлжээтэ “Алтаргана” наадан манай ула­ста үнгэргэгдэжэ, олон тоото хүн зоной, илан­гаяа нютагаархидаймнай зүрхэ сэдьхэл ехэтэ хүлгүүлээ.

Гүнзэгы удха шанартай энэ һайндэр хадаа дэлхэй дээгүүр хэдэн оронуудаар таран ажа­мидаржа, ажабайдалаа зохёожо байһан бу­ряад угсаатанай хоёр жэлэй нэгэ удаа уулза­хадаа, ганса дуулаад, хатараад тараха бэшэ, удхатай сэсэн хөөрэлдөөнүүдые хэхэ, сэнтэй дүршэл, зүбшэлөөрөө хубаалдаха зэргэтэй хэм­жээ ябуулга гэжэ һанагшаб. Бүхы буряадуудай үлгы нютаг болохо манай уласта яһала һайн бэлэдхэлтэйгээр, үргэн дэлисэтэйгээр “Алтарга­на” үнгэргэгдөө гэһэн олоной һанамжые зүб дээрэ тоолоноб.

Намартаа болоһон политическэ ехэ хэмжээ ябуулга – Ородой Холбоото Уласай Федеральна Суглаанай доодо танхим болохо Гүрэнэй Дүүмын депутадуудай һунгалта тухай хэлэнгүй байхын аргагүй. Бүхы уласаймнай һунгалтада ерэһэн диилэнхи хуби һунгагшад дуугаа үгэхэдөө, Алдар Дамдиновые, “Нэгэдэмэл ниитэ Росси” гэһэн засаг баригша намые шэлэһэн байна. Тус намай тобьё­гоор Николай Будуев һунгамал болон тодороо. Тиихэ­дээ манай улас хоёр һунгамалтай болоо бшуу. Энэ яһала һайн дүн гээшэ. Гүрэнэй ниислэлдэ, засагай дээдын зургаануудта гансашье хуули зохёон гар­гаха талаар ажал бэшэ, мүн тиихэдэ гүйсэдхэхы зургаануудта залуу һунгамалнуудаймнай хэхэ ажалынь ехэ.

Буряад оронойнгоо арад зоной ажабай­дал һайжаруулгада нүлөө үзүүлхын тула бүхы һалбаринуудта шударгы, шуумгай ажал ябуул­ха хэрэгтэй. Уластамнай бэелүүлэгдэжэ байһан түсэлнүүдтэ (проектнүүдтэ) хабаадалсажа, тэдэ­ниие мүнгөөр хангаха гээшэ – амин шухала асуудал. Үхибүүдээ хүмүүжүүлхэ, һургаха сэсэрлиг, һургуулинуудые, сэдьхэлээ баясуулха соёлой бай­шануудые, бэе махабадаа аргалха, элүүржүүлхэ эмнэлгын газарнуудые барюулхаһаа эхилээд, хүдөө ажахы, үйлэдбэри хүгжөөхэ хүрэтэр ажалые заха хизааргүй далайтай жэшэмээр...

Шэнэ жэлэй урда тээ Арадай Хурал 2017 оной бюджет баталжа абаһан байна. Нёдондо мүнгэн һангай гол энэ дансын түсэл һая бэлдэжэ, зүбшэн хэлсэжэ эхилхэдэмнай, мүнөө жэлдэ шахардуу байдал ушархаар үзэгдөө бэлэй. Харин үнгэрэгшэ жэлэй эсэстэ гүрэнэй бюджедһээ нэмэлтэ туһаламжа үзүүлэгдэхэ болоод, алмалта хэжэ, хасахаа байһан гаргашануудаа уласай мүнгэнэй түсэб руу оруулжа шадаһан байнабди. Нэмэлтэ мүнгэ манай уласта үгэхэ асуудал шиидхэхэ хэрэг­тэ Федеральна Суглаанай дээдэ танхим болодог Федерациин Зүблэлэй гэшүүн, Арадай Хуралай түлөөлэгшэ Александр Варфоломеев Москвада горитой ажал ябуулжа, ехэ нүлөө үзүүлээ.

Ажалай дүнгүүд абьяастай

- Жэлэй туршада Арадай Хуралай ябуулһан ажал, абтаһан хуулинууд тухай уншагшадтамнай хөөрэжэ үгыт. Хэды хуу­линууд абтаһан байнаб, хэдынь түлэб зан­даа үлөө гээшэб? Эдэ ямар шалтагаанаар баталагдаагүйб?

- Засагай зургаануудай ажал ябуулга үнгэржэ байһан хуушан жэлэй эсэстэ зүбшэн хэл­сэгдэжэ, шэнэ жэлдэ ямар ажал хэхэ тухай тусхай түсэб табигдадаг юм. Тэрэ түсэбэй ёһоор үдэр бүриин хүдэлмэри бүхэли жэлэй туршада зохёог­доно гээшэ.

2016 оной, Бишэн жэлэй, дүнгүүдые хараха бо­лоо һаа, уласай хуули зохёон гаргадаг дээдын зур­гаанай ажал яһала һайн байна. Арадай Хуралай үзэмжэдэ хамта дээрээ 190 хуулиин түлэбүүд та­бигдаа. Тэдэнэй 49-ыень Гүрэнэй байгуулалтын, нютагай өөһэдын хүтэлбэриин, хуули ёһоной болон гүрэнэй албанай асуудалнуудай талаар хороон бэлдэһэн байха юм. Эдэй засагай бодол­гын, байгаалиин нөөсэнүүдые ашаглалгын болон оршон тойронхиие хамгаалгын талаар хороон 35 хуули, Ниигэмэй бодолгын талаар хороон 26, Бюджедэй, налогуудай болон һан жасын талаар хороон 19 хуули бэлдэжэ гаргаа. Газарай асуудал­нуудай, аграрна бодолгын болон эд хэрэглэлгын дэлгүүрэй талаар хороон 14 хуулиин түлэбүүдые һунгамалнуудай үзэмжэдэ табяа. Можонууд хоо­рондын холбоонуудай, үндэһэ яһатанай асуудал­нуудай, залуушуулай бодолгын, олониитын болон шажан мүргэлэй нэгэдэлнүүдэй талаар хорооной бэлдэһэн 13 хуули зүбшэн хэлсэлгэдэ гаргагдаһан байна.

Гадна, 2016 ондо уластамнай шэнэ 11 хуули абтаа. Тэдэнэй хоёрынь Буряад Уласай Толгой­логшын, долоониинь – Засагай газарай, үшөө хоё­рынь – Арадай Хуралай һунгамалнуудай үүсхэлээр зүбшэн хэлсэгдэжэ, баталагдаһан байна.

- Эдэ олон түлэбүүдые бэлдэжэ, хуули бол­гон гаргаха гээшэ нилээд ехэ ажалтай хэрэг. Манай гүрэнэй хуулинуудтай зохилдуулхада, арад зоной ажабайдалда нүлөө үзүүлхэ арга­тай шиидхэбэринүүд олоной хабаадалгатайгаар зүбшэн хэлсэгдэхэ ёһотой. Нёдондо жэлдэ манай парламентын зүбшэн хэлсэһэн бүхы 190 хуули бүримүһэн дэмжэгдэһэн байна гээшэ гү?

- Хуули зохёон гаргаха гээшэ нэгэ үдэрэй ажал бэшэ юм. Тэдэнэй түсэлнүүдые бэлдэхэ, һунгамалнуудай үзэмжэдэ табиха эрхэтэй хэдэн зургаанууд элирхэйлэгдэнхэй. Тэдэниие нэрлэ­бэл, уласай Толгойлогшо, Арадай Хурал болон бүлэг һунгамалнуудһаа гадна, Засагай газар, ню­тагай засагай байгууламжануудай депутадуу­дай зүблэлнүүд болоно гээшэ. Эдэ зургаануудай манай үзэмжэдэ табиһан хуулиин түлэбүүдые һунгамалнууд зүбшэн хэлсэжэ, хуули болгон ба­талдаг юм.

Нёдондо жэлэй 190 түсэлнүүдэй 14-ыень тэ­дэниие зохёон бэшэһэн зургаанууд һөөргэнь тэхэрюулээ. Үшөө 17-ниинь Арадай Хуралай үзэмжэдэ байһан зандаа, харин гурбан хуулиин түсэлнүүдые уласай парламент буруушааһан бай­ха юм. Һөөргэнь тэхэрюулһэнэй шалтагаанууд гэ­хэдэ, ехэнхидээ мүнгэ зөөриин талаар шахардуу байдал, уласай бюджедтэ тэрэнэй дуталдаһан ушар. Зарим түлэбүүд федеральна хуулинуудтай тааралдаагүй дээрэһээ бусаагдаа.

Уласай бюджедэй мүнгөөр хангажа шадахагүй ушарһаа гадна, мүн баһа хуулиин түлэбүүдые зо­хёогшодой тэдэнээ эхин шатадань дутуу бэлдэһэн шалтагаанаар Арадай Хуралай хуули зохёолгын тусхай программа бэелүүлэгдэнэгүй.

- Арадай Хуралай һунгамалнууд үдэр бүри үглөөнһөө үдэшэ болотор ганса хуули зо­хёожо, саарһан ажал хэдэг бэшэ, мүн тиихэдэ заншалта сессинүүдһээ эхилээд, олон тоото суглаа, зүблөөнүүдые, зүбшэн хэлсэлгэнүүдые үнгэргэдэг ха юм. Һунгагшадтаяа уулзалга­нуудые хэжэ, хото хүдөө, аймаг нютагуудаар ябажа, юрын зонтой хөөрэлдөө эмхидхэдэг гээшэт. Ажалайнгаа энэ тала тухай юун гэжэ хэлэхэ байнабта?

- Үнгэрһэн жэлдэ уласай парламент ээлжээтэ зургаан, ээлжээтэ бэшэ дүрбэн зүблөө (сесси) үнгэргөө. Арадай Хуралай хороонууд дүн хамта 157 долоон зүблөө эмхидхэһэн байна. Мүн тиихэдэ уласай бюджет тухай хуулиин түлэбөөр олоной хабаадалгатай зүбшэн хэлсэлгэнүүдые үнгэргөөбди. Парламентын уншалганууд болон “дүхэриг шэрээнүүд” 16 дахин суглуулагдажа, удхатай хөөрэлдөөнүүд эмхидхэгдээ. Мүн баһа хүршэ нютаг можонуудай парламентнууд хоо­рондын харилсаануудай талаар ажалда манай һунгамалнууд эдэбхитэйгээр хабаададаг юм.

Юрын арад зоной ажабайдал хэр зэргэ байнаб, элдэб һалбаринуудта шиидхэгдээгүй ямар асуу­далнууд бииб гэжэ мэдэхын тула саг үргэлжэ уул­залгануудые эмхидхэдэг гээшэбди. Тиихэдээ ма­най баталан абаһан хуулинууд бодото байдалда хэр таарууб, ямар дутуу дундануудтайб гэжэ мэ­дэхэеэ оролдонобди. Һунгагшаднай хэрэг дээрээ, ажабайдалдаа Арадай Хуралай ажалые мэдэрнэ, олон тоото асуудалнуудые шиидхэхэдэнь, манай зохёоһон, баталһан хуулинууд үнэн дээрээ туһална гэжэ харахада урматай. Тоогүй олон уулзалганууд, хүдөө нютагуудта ажаһуудаг зоной суглаанууд, хото гү, али хотын түхэлтэй һууринуудта ажалша коллективүүдтэй уулзалгануудые һунгамалнууд ганса гансаараа, бүлэг бүлэгөөрөө жэлэй дүрбэн сагта үнгэргэжэл байдаг.

Хамтын ажалай шанар дээшэлүүлхэ хэрэгтэй

- Цырен-Даша Эрдынеевич, һүүлэй үедэ засагай гүйсэдхэхы зургаануудта Арадай Ху­ралай табидаг асуудалнууд нилээд хурсадаад байна. Ямар ушарһаа тиимэ шанга эрилтэнүүд табигданаб?

- Тэрэниие би арсанагүйб. Депутадууд­най гансашье уласай парламентын баталһан хуулинуудые бэелүүлхэ талаар ажал хинаад лэ дүүрэдэг бэшэ, харин зоной ажабайдалда нүлөөлхэ шадалтай бусадшье шиидхэбэринүүд яажа бэелүүлэгдэнэб гэжэ шалгадаг юм.

Теэд уласай гүйсэдхэхы засагай зургаануудые үдэр бүри хинаха зорилго урдаа бидэ табинагүйбди. Гол бодолнай – засагай бүхы ша­тын, бүхы һалаануудай хамта ябуулжа байһан ажалай ашаг үрэ, шанарыень һайжаруулга.

Хамта зүбшэн хэлсээд, бүримүһэн зүбшөөгөөд, шиидхэбэринүүдые абажа, уласай бюджедһээ мүнгэ һомолоод, хүлеэгдэһэн үрэ дүнгүүдэй харагдахагүйдэ, Арадай Хуралай, һунгамалнуудай асуудал табингүй байхын аргагүй. Тиимэл ушарһаа али нэгэ һалбарида тохёолдоод байһан бэрхэшээл обёоржо, абтаһан шиидхэбэринүүдэй хүсэд дүүрэн бэелүүлэгдэхэгүйе адаглабал, бидэ өөрынгөө һанамжа хэлэжэ, гүйсэдхэхы зургаануудай анхарал хандуулхаяа хүсэнэбди.

- Үнэхөөрөөшье, уласай Толгойлогшын, Арадай Хурал болон Засагай газарай, аймагуудай хүтэлбэрилэгшэдэй, нютагай өөһэдын хүтэлбэриин зургаануудай суг хамта ябуулдаг ажалһаа горитой ехэ юумэн дулдыдадаг гээ­шэ. Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыденовтэй хамтын ажал эхилбэт. Ямараар энэ харилсаан эхилбэ гээшэб, ямар асуудалнуудые зүбшэн хэлсэжэ үрдеэбта? Саашанхи ажалаа ямараар ябуулха гэжэ хэлсээд байнабта?

- Алексей Цыденов мүнөө уласай ажабай­далтай, засагай зургаануудай болон аймаг, хото­нуудай хүтэлбэрилэгшэдэй үүргэ дүүргэгшэдэй ажалтай танилсажа байна. Гүрэнэй засагай дээ­дын зургаанда харюусалгатай тушаалда хүдэлһэн хадаа, хүтэлбэрилхы дүй дүршэлтэй, эрдэм мэдэ­сэтэй дарга байһанаа абаһаар харуулаа.

Гүрэнэй Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай зарлигаар Буряад Уласай Тол­гойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшээр томилогдоод, шэнэ дарга Улаан-Үдэ ерэ­жэ, мантай танилсаһанайнгаа удаа зо­ригтойгоор, оролдосо ехэтэйгээр ажалдаа ороод хүдэлжэ байна. Мантай уулзахадань, уласай ажабайдалда хабаатай асуудал­нуудые зүбшэн хэлсэнэбди. Арадай Ху­ралай хороонуудай түрүүлэгшэнүүдтэй мүн лэ хэдэн уулзалганууд үнгэргэгдөө. Орёо шиидхэгдээгүй асуудалнуудые зүб мүрөөр, бүхы талаһаань хаража үзөөд, зүйтэй хэмжээнүүдые абаха гэжэ оролдо­нобди.

Урда долоондо боложо үнгэрһэн ээлжээтэ сесси дээрэ Арадай Хуралай үүсхэлээр Буряад Уласай Үндэһэн Хуулиин 78-дахи статьяда хубилалтанууд оруулаг­даба. Ямар удхатай хубилалтанууд гэхэ­дэ, хуулиин ёһоор тушаалаа эзэлһэн (энэ ушарта – Ородой Холбоото Уласай Юрэн­хылэгшын зарлигаар томилогдоһон) уласай Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшын Засагай газарай бүридэлые һэлгэхэ эрхэ болоно. Анхандаа тиимэ эрхэ гансал Толгойлогшодо олгогдоһон бай­гаа, харин тэрэнэй уялга дүүргэгшэ тиимэ эрхэгүй һэн.

Тиихэдээ Толгойлогшын уялга саг зуура дүүргэгшэ Алексей Цыденов мүнөө Засагай газарые бүхы гэшүүдтэйнь, тэрэ тоодо Түрүүлэгшын орлогшонорые, тушаалһаа буулгахаһаа гадна, тэдэнэй болон сайдуудай уялга дүүргэгшэдые томилхо эрхэтэй болобо. Александр Че­пигэй тушаалһаа буужа, ондоо ажалда ороһоной һүүлдэ, эдэй засагай хүгжэлтын талаар Засагай газарай шэглэл харгалзал­ха ба залан хүтэлхэ ноёгүй болоод байна. Хууляар баталагдаһан хубилалтануу­дай ашаар энэшье үндэр тушаалда шэнэ даргые томилхо арга олгогдоо. Харин на­мартаа, һунгалтын үнгэрһэнэй удаа, ула­сай шэнэ толгойлогшо Арадай Хуралтай зүбшэхэ тушаалнуудта зониие томилхо­доо, манда хандаха болоно.

- Буряад Уласай социально-эко­номическа хүгжэлтын программын бэелүүлэгдэһэн тухай Засагай газа­рай тоосоо Арадай Хурал нёдондо жэл баталангүй орхёо һэн. Ямар шалтагаа­наар һунгамалнууд тиимэ шиидхэбэри абаһан байгааб?

- Үнгэрһэн табан жэлэй туршада тус программын ёһоор хэгдэһэн ажалай түлөө тоосоходоо, Засагай газар тэрэнээ гоёон һагад бэшэһэн байгаа. Хүнэй нюдэн­дэ торосолдохо муу талыень харуулхагүй гэһэнһээ юм гү, али бүтээһэн ажалайнгаа дүнгүүдые үлүү гоёор үзүүлхэ хүсэлһөө юм гү, тиимэ тоосоон бэлдэгдэшэһэн бай­гаа.

Программын бэелүүлэгдэхэ хугасаа соо тэрээндэ оло дахин хубилалтанууд оруулагдажа, түсэблэгдэһэн индикатор­нуудые доошонь болгохо ушарнууд дай­ралдаа юм. Манай һанамжаар, тиимэ хан­даса буруу.

Мүн баһа бэелүүлэгдэжэ бирагдаагүй баримтанууд тухай үнэн сэхээр хэлэхэ хэрэгтэй байгаа гээд олон һунгамалнууд бодомжолоо. Тиигээдшье ганса гү, али хоёр хүнэй ажалда сэгнэлтэ үгэхэ бэшэ, харин бүхы гүйсэдхэхы зургаанай – За­сагай газарай – табан жэлдэ бэелүүлһэн ажалай дүнгүүдые хаража үзэхэ зорилго­той хадаа, тоосооень үшөө һайнаар шэн­жэлжэ, шүүмжэлжэ үзөөд, дахин зүбшэн хэлсэхэ гэжэ хөөрэлдөө һэмди. Харин һая үнгэрһэн сесси дээрэ тус тоосоон дахинаа зүбшэгдэжэ, баталагдаһан байна.

Зүб бурууень саг харуулна бэзэ

- Буряад Уласыемнай арбан жэлэй болзорто хүтэлбэрилжэ байһан Толгой­логшо, Засагай газарай Түрүүлэгшэ Вя­чеслав Наговицын Сагаан һарын урда тээ Ородой Холбоото Уласай Юрэнхы­лэгшэдэ мэдүүлгэ барижа, тушаалһаа бууһан байна. Арадай Хуралай мүнгэн һангай асуудалнуудай талаар хороо­ной түрүүлэгшэ байхадаа, удаань пар­ламентын дарга болоод, та Вячеслав Наговицынтай суг ажаллаһан бай­нат. Хамтын ажал тухай, Толгойлогшо байһан хүн тухай юун гэжэ хэлэхэ бай­набта?

- Тушаалһаа бууһан хүниие иимэ удаан сагта сугтаа хүдэлһэнэйнгөө удаа муушалжа хэлэхэгүйб. Минии өөрымни үзэл бодол тиимэ ябадалтай таарадаггүй юм. Вячеслав Наговицын­тай үнэхөөрөөшье арбан жэлэй туршада суг хүдэлжэ, уласайнгаа, арад зонойн­гоо ажабайдал һайжаруулха зорилготой ажал ябуулһан байнабди. Теэд бултанай мэдэһээр, өөрынгөө дураар мэдүүлгэ ба­рижа, тэрэ тушаалаа сүлөөлһэн байна. Тус шиидхэбэринь өөрынь һайн дуранай ал­хам болоно гээд мэдэнэбди.

Минии һанахада, ниигэмэй һалбарида нилээд ехэ ажал хэгдээ, олон тоото һургуулинууд болон хүүгэдэй сэсэрлигүүд, эмнэлгын болон соёлой байшанууд ба­ригдаа, аймаг, нютаг бүхэндэ объектнүүд заһабарилагдаа. Үйлэдбэриин һалбарида, хүдөө ажахыдашье хубилалтанууд бо­лоо. Эдэ бүгэдэ – сугтаа бэелүүлжэ, хамта бүтээһэн ажалнай гээшэ.

Вячеслав Владимирович – эрдэм мэ­дэсэ, дүй дүршэл ехэтэй хүтэлбэрилэгшэ. Буряад Уласай хүгжэлтэдэ, олон тоото һалбаринуудта хэһэн ажалыень, тэрэ­нэй үзүүлһэн нүлөө, хаана амжалтатай байһыень, алин тээ һула һүрэһыень саг харуулна бэзэ.

Яагаашье һаа, Вячеслав Нагови­цын Буряад Уласай шэнэ үеын түүхын хуудаһануудта нэрэеэ бэшүүлбэ ха юм даа. Олон үндэһэ яһатанһаа бүридэһэн манай арадта сэсэн мэргэн заншалнууд бии. Тиимэһээ тушаалһаа бууһан дар­гын хойноһоо муугаар дуугаржа, алдуу эндүүень хэлсэхэ, тэрээнһээ гадна хараа­ха, шүүмжэлхэ гээшые би эрид буруушаа­дагби.

Сагаан һарын үреэл болгон, саашанхи ажабайдалдаа зол жаргалтай, ажал хэрэг­тээ амжалтатай, элүүр энхэ ябахыень Вя­чеслав Владимировичта үнэн зүрхэнһөө хүсэнэб.

Хуралай даргын үреэлэй дээжэ

- Цырен-Даша Эрдынеевич, га­раад байһан шэнэ Гал улаагшан Тахяа жэлэй, Сагаан һарын һайндэртэй даша­рамдуулан, уласайнгаа арад зондо, ма­най сонинуудай уншагша олондо юун гэжэ хэлэхэ байнабта?

- Ямарханшье сагууд урдамнай байг, түрэл һайхан тоонто нютагаа, ай­маг сэлеэнгээ, хото хүдөөгөө хүгжөөхэ, арад зонойнгоо ажабайдал һайжаруулха зорилгоһоо ондоо бодол, ондоо хүсэл ман­да байхагүй. Тиимэһээ гаража ерэһэн Гал улаагшан Тахяа жэлдэ энэ һайхан, баян дэлгэр буянта Буряад түрэл орондомнай ажаһуудаг хүн бүхэндэ хорбоо юртэмсын хамаг һайн һайханиие үреэнэб.

Хүсэһэн хүсэлнай, һанаһан хэрэгнай дүүрэн бүтэг, һургуули һудар хүнгэнөөр шудалагдаг, ажал хэрэг амжалта түгэс альгаар дүүрэн бадараг лэ! Элүүр мэндэ, сарюун, дорюун зандаа саашаа дабшая бултадаа, үри хүүгэднай урагшатай ябаг, үбгэд хүгшэднай буянтай байг!

- Энэ хөөрэлдөөмнай Эхэнэрнүүдэй уласхоорондын һайндэрэй һүүлдэ барлагдан гараха түрүүшын дугаарта толилогдохо юм. Тиимэһээ уласайнгаа бүхы эхэнэрнүүдтэ үреэлэй үгэнүүдые манай сониной нюурһаа дамжуулха ар­гатайт.

- Эхэнэрнүүдэй уласхоорондын үдэр – манай дангина, хатадай һэргэһэн, бадарһан, хабарай эхинэй түрүүшын гоё һайндэр гээшэ.

Эхэ хүнэй нэрээр энэ һайхан дэлхэйгээ энхэрэн нэрлэдэг хадаа, уласайнгаа бүхы эжынэртэ сэдьхэлэй дулаан үгэнүүдые эгээ түрүүн эльгээнэб.

Удаа дараалан хамаг эхэнэрнүүдтэ хэлэхэ дуран хүрэнэ: хабарай урин саг­тай хамта мандаа айлшаар ерэдэг танай һайндэрөөр хани халуунаар амаршалаад, сэбэрхэн шарайтай, сэсэнхэн бодолтой, бии бэлигтэй, буян хэшэгтэй ябыт даа! Зол жаргалтай, зохидхон шарайтай, элүүр энхэ, зон нүхэдтөө хүндэтэй, зориһондоо хүрэжэ ябахатнай болтогой!

- Дэлгэрэнгы харюунуудай, һонирхолтой хөөрэлдөөнэй түлөө баяр хүргэнэбди. Харюусалгатай ехэ ажал­даа урагшатай, амжалтатай ябыт даа. Гэр бүлэдэтнай, үри хүүгэд, аша зээнэр­тэтнай болон дүтынтнай бүхы хүнүүдтэ аза жаргал, элүүр энхые, буян хэшэг “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай зо­хёохы хүдэлмэрилэгшэдэй болон бүхы ажалшадай зүгһөө хүсэн үреэнэб!