633
Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов болон Засагай газарай гэшүүд мартын 6-да албанай хэрэгээр Кабанск аймаг гаража, Бабушкин хотын, Выдрино, Клюевка, Каменск болон Селенгинск һууринуудай ажаһуугшадтай уулзаба.
Кабанск аймагай ажаһуугшадай һанаа зобооһон асуудалнууд уласай бүхы аймагуудта шиидхэхэ асуудалнуудтай адли. Тиигэбэшье тус аймаг байгаали хамгаалгын түб газарта оршодог һэн тула, эндэ тусхай асуудалнууд олон. Ажаһуугшад уласай хүтэлбэрилэгшэдэ гэр байра шэнэдхэлгын, үмхирһэн гэр байранууд, элүүрые хамгаалга болон болбосоролой талаар асуудалнуудые табиба.
- Уласай бүхы аймагуудта эдэ асуудалнууд адли. Эгээл түрүүн шиидхэхэ асуудалнууд хадаа жэлһээ жэлдэ табигдана. Тиимэһээ бидэ мүнөө бүхы асуудалнуудые нэгэ доро шиидхэхэ байдалда ороод байнабди, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Һургуулинуудые бариха, соёлой байшанай ажал үргэлжэлүүлхэ
Клюевка һууринай болон Бабушкин хотын ажаһуугшад һургуулиин барилгада хабатай үнинэй шиидхэгдээгүй асуудалаар хандаба. Буряад Уласай болбосоролой болон эрдэм ухаанай сайдай орлогшо Доржо Ангархаевай хэлэһээр, Клюевка һууринда һургуули барилга тусхай зорилгото программада оруулагданхай. Байгша ондо һургуулиин барилга эхилжэ, 2019 ондо ашаглалгада тушаагдаха юм. Бабушкин хотодо һургуулиин асуудал орёо. 56 дугаар Мысовскын дунда һургуулида ядахын сагта ехэ заһабари хэхэ хэрэгтэй. Хотын ажһуугшадай хэлэһээр, 1935 болон 1958 онуудта баригдаһан байшангууд соо үхибүүд һурана. Эдэ байшануудта ехэ заһабари үнинэй хэгдээгүй. Шэнэ һургуули баригдаха гэжэ найданабди гэжэ ажаһуугшад тэмдэглэбэ.
Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденовэй хэлэһээр, улас дотор олон һургуулинуудта ехэ заһабари хэгдэнэ. Шэнээр һургуулинуудые бариха гэхэдэ, мүнгэн дуталдана.
- Манай түрүүлэн бэелүүлхэ гол зорилгонууд хадаа уласай һургуулинуудта гурбадахи халаан болон усалай һургуулинуудые усадхалга болоно, - гэжэ Алексей Цыденов тайлбарилаа. – Байгша ондо табан һургулинуудай барилга эхилхэбди. Мүнөө дээрээ дээдын засаг зургаантай энэ хэрэгтэ мүнгэ һомолхо тухай хэлсэнэбди. Һургуулинуудые барилгада 2,5 миллиард түхэриг хэрэгтэй. Байгша ондо 400 сая түхэриг һомологдонхой.
Мүнөө дээрээ һургуулида сэбэрлэлгын сүлжээ заһабарилха тухай уласай хүтэлбэрилэгшэ хэлэбэ. Энэ асуудал шиидхэхэ талаар ажал ябуулагдаха юм.
Кабанск аймагай засаг дарга Алексей Сокольниковой хэлэһээр, үнгэрһэн жэлдэ хангалгын байгууламжын һалбарида 23 сая түхэриг һомологдоһон байна. Тэрэ мүнгэнһөө 2,5 сая түхэриг һургуулида сонхо һэлгэхэ ажалда гаргашалагдаа. Заһабарилгын ажал түсэблэгдэһэнэй ёһоор бэелүүлэгдэнэ, сэбэрлэлгын сүлжээ заһабарилагдаха гэжэ аймагай хүтэлбэрилэгшэ найдуулба.
Бабушкин хотын ажаһуугшадай түмэр замай соёлой байшан һанаа зобооно. 2017 оной май һараһаа хойшо Зүүн Сибириин түмэр харгы энэ байшан аймагта дамжуулна, теэд асуудал шиидхэгдээгүй.
- Мүнөө байшан түлигдэнэ, харууһалагдана, хэр удаан иимэ байхаб - мэдэгдэнэгүй, - гэжэ ажаһуугшад һанаата болоно.
Энэнь гайхалгүй. Түмэр замай поликлиникэ, эдеэ хоол бариха газар, эмэй сан баһал иимэ байдалда орожо, мүнөө хуу һандаранхай. Соёлой байшан баһал һандарагшаб гэжэ тэдэ һанаагаа зобоно.
- Байшан үмхирэнхэй гү гэжэ мэргэжэлтэ шалгалта хэхэ хэрэгтэй. Соёлой байшан хуушаранхай гэжэ тогтоогдобол, түмэр харгынхид эндэ заһабарилгын ажал хэжэ, удаань аймагта дамжуулха, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Соёлой байшан аймагай мэдэлэй болгохо талаар асуудал юрэнхыдөө шиидхэгдэнхэй. Алексей Цыденов Буряад Уласай Соёлой яаманда энэ асуудал хинажа байха даабари үгэбэ.
- Яагаашье һаа соёлой байшан бүтэн зандань үлээхэбди, - гэжэ уласай хүтэлбэрилэгшэ тобшолбо.
Элүүрые хамгаалгын һалбариин талаар олон асуудалнууд табигдаһан байна. Тэдэнэй нэгэн хадаа Каменск һууринда эмшэлэлгын түб барилга тухай болоно.
- Бидэ энэ асуудал олон жэлэй туршада шиидхэжэ яданабди. Ородой Холбоото Уласай Гүрэнэй Дүүмэдэ, уласай түрүүшын хүтэлбэрилэгшэдэ хандаабди. Теэ байдал хубилаагүй. Каменск һууринай ажаһуугшад хэзээ больница баригдахаб гэһэн асуудалда харюу хүлеэнэ, - гэжэ һууринда ажаһуудаг эхэнэр асууба.
Энэ талаар Буряад Уласай элүүрые хамгаалгын сайд Дамбинима Самбуев иигэжэ хэлэбэ: “Аймаг дотор эмшэлэлгын түб бариха асуудалаар арбанһаа дээшэ жэлдэ хэлсэгдэнэ. Мүнөө түлэблэлгын-гаргаша тоололгын дансанууд бэлэн, тэрэнэй түлөө 6,6 сая түхэриг түлэхэ хэрэгтэй”.
2019-2020 онуудта холын хараата түсэбүүдэй ёһоор, эмнэлгын газар барихаар хараалагданхай. Үшөө 2013 ондо тоолон гаргаһанай ёһоор, энэ хэрэгтэ 270 сая түхэриг хэрэгтэй. Мүнөө энэ тоо бүри дээшэлээ ааб даа. Тиимэһээ Буряад Уласай Толгойлогшын хэлэһээр, уласай бюджедтэ иимэ мүнгэн үгы.
- Федеральна программада орохо хэрэгтэй. Тиихэдэ Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай элүүрые хамгаалгын һалбарида фельдшерскэ-акушерскэ пункт болон амбулаторинуудые хааха хорилто бии. Энэ һалбари хүгжөөхэл хэрэгтэй, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Байгал болон омоли загаһан: асуудал шиидхэгдэнэ гү?
Кабанск аймаг байгаали хамгаалгын түб газарта оршодог һэн тула, энэнь ажаһуугшадай байдалда нүлөөлнэ. Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай 2001 оной августын 30-ай 643 дугаарай тогтоолоор, Байгалай байгаалиин хизаарта ажахы эрхилхые хориһон тобьёг байгуулагданхай гэжэ һануулнабди.
- Тэрэнэй ёһоор, хатуу хушалтагүй харгыгаар ябаха, ашагта малтамалнуудые, тэрэ тоодо уһа гүнзэгыһөө абаха, үхэһэд табиха гэхэ мэтэ хоригдоно, - гэжэ Алексей Цыденов тоолобо.
Ород гүрэнэй хуулиин ёһоор, байгаали хамгаалгын түб дэбисхэртэ газар ашаглаха, худалдаха хоригдоно гэжэ тэмдэглэхэ хэрэгтэй.
- Энээнһээ урид үгтэһэн газарнуудые дансатай болгохоор, харин мүнөө олон үхибүүтэй гэр бүлэнүүдтэшье газар үгэхэ эрхэгүйбди, - гэжэ уласай хүтэлбэрилэгшэ тэмдэглэбэ.
Үнгэрһэн жэлдэ Ородой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путинда энээн тухай хэлэгдээ.
- Эдэ асуудалнуудые Юрэнхылэгшэ хараадаа абажа, даалгабаринуудые үгэһэн байна. Тиигэжэл асуудалнууд шиидхэгдэжэ эхилээ, - гэжэ Буряад Уласай Толгойлогшо хэлэбэ.
Алексей Цыденовэй мэдээсэһээр, оршон байдалда Ородой Холбоото Уласай Ойн болон Уһанай кодекснуудта, Байгал далай харууһалха тухай хуулида хубилалтанууд оруулагдана.
Буряад Уласай Зөөриин болон газарай харилсаануудай сайд Маргарита Магомедовагай тэмдэглэһээр, Росреестр, Росводресурс, Рослесхоз болон федеральна кадастрова палатын зааһан үдхэгшэнүүдые хараалан, уһа хамгаалгын газарай хилэ хубилгаха тухай Ородой Холбоото Уласай Засагай газарай тогтоолой түсэл һаяын үдэрнүүдтэ шэнээр хэлсэгдээ.
- Энэ асуудал шиидхэгдэбэл, олон юумэн хубилха. Олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ үйлэдбэринүүдые барилгада газар үгэхэбэди. Ажаһуугшадай байдал хубилха, - гэжэ Алексей Цыденов тэмдэглэбэ.
Эдэ хубилалтануудые ажаһуугшад хүлеэжэ ядана. Аймаг дотор эдэй засаг хүгжөөхэ, шэнэ үйлэдбэри нээхэбди гэжэ Кабанск аймагай засаг дарга Алексей Сокольников хэлэбэ.
Байгал далайда омоли загаһа бариха хорилто, далайн эрьедэ бог шорой суглуулха асуудалнуудаар ажаһуугшад уласай хүтэлбэрилэгшэдэ хандаба. Омоли бариха хорилто загаһашадта ехэ хүндэ байгаа. Энэ хорилто гурбан жэлээр абтанхай, тиигэбэшье табан жэл болотор үргэлжэлүүлэгдэжэ болохо. Дансануудай ёһоор, тус хорилтын абтахада, 104 хүн ажалгүй болоһон байна.
- Олзо алдаһан эдэ хүнүүдтэ тэдхэмжэ түлэхэ болон ондоо ажалда орохо талаар түлэгдэхэ тэдхэмжын хэмжээн тоологдоо. 2018 ондо энэ хэрэгтэ уласта 11 сая түхэриг һомологдоо, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Уласай хүтэлбэрилэгшын тэмдэглэһээр, омоли загаһа баридаг эмхинүүд мүнөө ондоо загаһа бариха аргатай.
Байгалай эрьедэ бог шорой суглуулха асуудалаар Бабушкин хотын ТОСой түрүүлэгшэ Елена Безбородова хандаба. Мүнөөдэрэй байдалаар, Буряад Уласай Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаманай үнгэргэдэг худалдаанай илагшад бог шоройһоо арилгана. Теэд энэнь аша үрэгүй.
- Энэ хэрэгтэ һомологдодог мүнгэнэй зарим хубииень ТОСууд болон һургуулинуудта дамжуулха арга байха гү? Эдэнэр лэ Байгалай эрье сэбэрлэнэ ха юм, - гэжэ Елена Безбородова асууба.
Алексей Цыденов энэ хандалга зүбшөөбэ.
- Байгаалиин нөөсэнүүдэй яаман фирмэнүүдые хүлһэлхэдэнь, август һарада тэдэ эрье сэбэрлэнэ. Теэд ажалыень хэншье шалганагүй, тиимэһээ асуудал шиидхэгдэнэгүй. Энэ хэрэгтэ һомологдодог 3 сая түхэригэй зарим хубииень зорилгото тэдхэмжэ гээд, ТОСууд болон һургуулинуудта дамжуулха арга байна. Үхибүүд хүлһэлһэн эмхинүүдһээ һайнаар хүдэлнэ ха юм. Хайшан гэжэ аша үрэтэйгөөр байһан мүнгэеэ ашаглахаб гэжэ бодожо үзэхэ хэрэгтэй, - гэжэ уласай хүтэлбэрилэгшэ хэлэбэ.
Буряад Уласай Толгойлогшын даалгабаряар, энэ асуудалаар байгаалиин нөөсэнүүдэй, барилгын, болбосоролой яаманууд болон Толгойлогшын болон Засагай газарай захиргаанай дэбисхэрнүүдые хүгжөөхэ талаар хороон зүбшэн хэлсэхэ. Саашадаа бог шорой арилган болбосоруулха талаар уласай тусхай эмхи энэ асуудал шиидхэдэг болохо юм.
Тиихэдэ Алексей Цыденов Байгалай эрьедэ аяншалагшадай газар тухай хуули абаха дурадахал оруулба.
- Олон аяншалагшад бүридхэлдэ абтангүй, өөрынгөө дураар ябадаг. Тэдэ зонһоо аймаг ямаршье олзо абадаггүй. Тиимэһээ аяншалгын хаһын үедэ түлбэри түлэбэл, тэрэ мүнгэнһөө газар сэбэрлэхэ, харууһалха ажалнуудта түлэгдэхэ байгаа, - гэжэ уласай хүтэлбэрилэгшэ хэлэбэ.
Аймагуудаар ходо ябажа байхада, ажал урагшатай
Буряад Уласай Толгойлогшо албанай хэрэгүүдээр аймагуудаар ябаһан зорилгонууд тухай хэлэхэдээ, бэеэ һула табиха арга хэндэшье үгы гэжэ тэмдэглэбэ.
- Жэл болоод, аймаг дахин ерэхэдээ, жэлэй туршада ямар ажал хэгдээб гэжэ ажаһуугшадта тоосохоб. Тиимэһээ жэл бүри аймаг бүхэндэ хүрэхэ зорилготойб, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Буряад Уласай Толгойлогшо ажаһуугшадтай уулзахадаа, тэрэ дороо үгэеэ үгэдэггүй заншалтай. Орёо асуудалнуудые саашадаа зүб мүрөөр шиидхэхэ гэжэ оролдодог.
Кабанск аймагта баһал иимэ асуудалнууд байгаа. Уласай бюджетһээ салин дээшэлүүлэгдэхэгүй гэһэн харюу ажаһуугшадта һайхашаагдаагүй, тиигэбэшье сэхэ харюу абаһандаа тэдэ урматай байгаа.
- Хүнүүдые сэгнэнгүй байха хэрэггүй. Тэдэ олон юумэ ойлгоно ха юм. Түргэн дары үгэе үгөөд, удаань тэрэнээ бэелүүлэнгүй байхада бэлэн. Сэхыень лэ хэлээд, саашадаа энэ асуудал яажа шиидхэхэб гэжэ хэлсэбэл дээрэ, - гэжэ Алексей Цыденов хэлэбэ.
Буряад Уласай Засагай газарай гэшүүдтэшье аймагуудаар ябахада хэрэгтэй.
- Сайд бүхэн аймагууд дотор юун болоноб, юунэй түлөө харюусаха хэрэгтэйб, ямар асуудалда анхаралаа хандуулхаб гэжэ ойлгохо болоно. Гансашье шиидхэхэ асуудалнуудта бэшэ, харин тиихэдэ аймагта яамар һалбари хүгжэнхэйб гэжэ хараха болоно. Минии, Засагай газарай гэшүүдэй аймагуудаар ябалга ехэ шухала. Бидэ харюусалгаяа үргэдхэнэбди. Дансануудһаа бэшэ, харин ажаһуугшадтай уулзалгануудһаа олон юумэ мэдэжэ абанаш, - гэжэ Алексей Цыденов тобшолбо.
Кабанск аймагай засаг даргын һанамжаар, аймагай хүтэлбэрилэгшэдтэ энэнь баһал туһатай.
- Уласай яаман болон эмхи зургаануудтай нягта харилсанабди. Ажаһуугшадшье уласай хүтэлбэрилэгшэтэй уулзажа, бүхы асуудалнуудтаа харюу абана ха юм, - гэжэ Алексей Сокольников хэлэбэ.
Буряад Уласай яамануудай хүтэлбэрилэгшэд аймагуудаар ябахадаа, ехэ аша үрэтэй. Зарим асуудалнууд байра дээрээ шиидхэгдэнэ, зарим тэдынь хиналта доро абтана. Тиихэдэ Кабанск аймагаар ябаһанай дүнгүүдээр, уласай болон аймагай засагай байгууламжануудай хэмжээндэ зохихо шиидхэбэринүүд абтаха юм.
Буряад Уласай Засагай газарай мэдээсэлэй албанай гэрэл зураг
