Александр Голков, Игорь Зураев, Алексей Цыденов, Мария Бадмацыренова
Аяншалга хүгжөөлгын асуудалаар “Байкальское гостеприимство” гэһэн хуралдаан табадахияа Буряад Уласта үнгэрбэ. Түрүүшынхиеэ энэ хуралдаан 2010 ондо үнгэргэгдөө бэлэй. Тэрэ гэһээр хоёр жэлэй нэгэ удаа эмхидхэгдэжэ, олзын хэрэг эрхилэгшэд, засаг түрын түлөөлэгшэд аяншалга хүгжөөлгын шухала асуудалнуудые зүбшэн хэлсэдэг. Һүүлэй үедэ хуралдаан олоной анхарал татаһан уласхоорондын хэмжээ ябуулга болонхой. Тиимэһээ тэрэнэй ажалда аяншалгын талаар олзын хэрэг эрхилэгшэд олоороо хабаададаг юм.
Буряадта аяншалга хүгжөөхэ арга бии
Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов хабаадагшадта хандажа, Буряад орон хадаа аяншалга хүгжөөлгын арга боломжотой дэлхэйн гайхамшаг дэбисхэр гээшэ гэжэ тэмдэглээ. Теэд үзэсхэлэн гоё байгаалитайшье, һонирхолтой газарнуудтайшье һаа, аяншалга хүгжөөлгын хэрэгтэ нилээд олон бэрхэшээлнүүд баһал ушардаг.
- Буряад оромнай - бүмбэрсэг дэлхэйн эгээл һайхан газар. Иимэ гайхамшаг баялигтай ондоо газар үзөөгүйб. Гэбэшье аяншалгын газарнуудаа болбосон түхэлтэй болгонгүй, хүн зоной амардаг байрагүйгөөр аяншалга хүгжөөхын аргагүй. Мүнөө жэл бидэ агаарай онгосын ниидэхэ болон бууха талмай нээхэмнай, аэропортын шэнэ терминалтай болохомнай, түмэр замай харгышье шэнэлэгдэнэ. Байгал далай руу, Хяагта руу һайн харгы баригдажал байна. Гэхэ зуура зошод буудалнуудые түхеэрхэ асуудал шухала болоно. Һаяын сагта Байгал шадарай эдэй засагай тусхай газарнуудые үргэдхэлгын асуудал шиидхэгдэхэ. Аяншалагшадые һонирхуулха талаар ажал ябуулхабди, - гэжэ Алексей Цыденов тэмдэглээ.
Энэ хуралдаанда аяншалагшадые байрлуулха газарнуудые зохидоор түхеэрэлгын гол асуудал зүбшэгдэнэ. Гүрэнэй хэмжээнэй сэгнэн шэнжэгшэд мүнөө үеын зошод буудалай хүгжэлтын шэглэлнүүд тухай һонин мэдээсэлнүүдээрээ хубаалдана. Гүрэнэймнай Зошод буудалнуудай эблэлэй түрүүлэгшэ Геннадий Ламшинай хэлэһээр, һүүлэй хэдэн жэлнүүдэй туршада Буряад орондо аяншалга хүгжөөлгын хэрэг эршэдүүлэгдэнхэй.
- Буряад Уласай Засагай газарайхид зошод буудалнуудые болон аяншалга хүгжөөлгын олзын хэрэг эрхилэлгые дэмжэнэ. Мүнөө сагта айлшад ямар газарта ямар туһаламжа ямар үнэ сэнтэйгээр абаха аргатайбиб гэжэ мэдэдэг болонхой. Буудалнууд тухай һайн мэдээсэлнүүдтэ болон амарагшадай аюулгүй байдалда шухала анхарал хандуулагдадаг болоо, - гэжэ Геннадий Ламшин онсолбо.
Аяншалагшадые һонирхуулхын тула юрэ зошод буудал бариха бэшэ, өөрынгөө олзын хэрэгтэ һонирхуулха хэрэгтэй. Эндэ олзын хэрэг эрхилэгшэд болон засаг түрэ хоёр харилсаата ажал ябуулха ёһотой.
- Мүнөөдэрэй хэсүү асуудал - богони болзорой, оройдоол 2-3 үдэрэй туршада аяншалга. Тиимэһээ зорилгото аяншалгын шэглэлнүүдые зохёохо хэрэгтэй. Жэшээнь, Буряад орондо аяншалагшадта дурадхахаар гэбэл: Байгал далай, байгаали, арадуудай заншалта байдал, шэмээшэгүүд, буряадууд болон эвенкнүүдэй соёл, ёһо заншал. Байгал шадар бага олзын хэрэг эрхилхыетнай дурадхаха байнаб. Хэрбэеэ тэндэ томо буудал барибал, Байгалаа бузарлаха, үзэсхэлэн һайхан байгаалида муу нүлөө үзүүлхэ бшуу. Тиимэһээ аяншалгын бага олзын хэрэг эрхилэлгэдэ гол анхарал табигдаха, дэбисхэрэй хүгжэлтын түсэбүүдые зохёохо шухала. Манай гүрэн дотор иимэ жэшээнүүд олон. Энэ талаар Буряад Уласта туһалха аргатайбди, - гэжэ “Кронвелл Менеджмент” гэһэн эмхиин юрэнхы захирал Алексей Мусакин тэмдэглээ.
Хүдөөгэй аяншалга хүгжөөхын тула
Буряад Уласай аяншалгын сайд Мария Бадмацыреновагай мэдээсэһээр, манай уласта хүдөөгэй болон байгаали хамгаалгын аяншалгада гол анхарал табигдана.
- Хүдөөгэй аяншалгын талаар бага олзын хэрэг эрхилэлгые хүгжөөлгэ манай дэбисхэрэй нютаг газарнуудые хүгжөөхэ болоно. Олзын хэрэг эрхилэгшэд энэ шэглэлээр бусад газарнуудай болон гүрэнүүдэй дүй дүршэл шэнжэлэн үзэхэ ёһотой. Юуб гэхэдэ, бүхы дэлхэйн аяншалгын һалбариин ерээдүй энэл хоёр шэглэлтэй нягта холбоотой бшуу. Байгал далай хадаа манай һүлдэ баялиг гээшэ. Гэбэшье манай уласта үшөө олон һонирхолтой газарнууд бии, - гэжэ аяншалгын сайд тодоруулба.
Хэлсээн баталагдаба
Ямар аргаар хүдөө дэбисхэрнүүд дээрэ хүдөөгэй болон байгаали хамгаалгын аяншалга хүгжөөхөөр бэ? Дүй дүршэлөөрөө аяншалгын шэглэлэй сэгнэн шэнжэгшэд хубаалдаба. Мүнөө сагта эдэ хоёр шэглэл олзошье асарха, мүн зониие һонирхуулха, сэдьхэлыень ханааха аргатай. Оршон байдалда урагшаа һанаатай зон хүнэй бэедэ, мүн байгаалида хорогүйгөөр үйлэдбэрилһэн эдеэ хоолой зүйлнүүдые шэлэдэг боложол байна ха юм даа. Энэ талаар Буряад орон хизааргүй ехэ арга боломжотой бшуу.
- Мүнөө сагта томо түсэлнүүдтэ мүнгэ шэглүүлхэ гээшэ тон зүб бэшэ. Тиимэл хадаа багахан хэрэгтэ һомологдоһон мүнгэн түргэн олзо асардаг. Энэнь хүдөөгэй аяншалгада хабаатай бага олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ таарама. Гадна хүдөө нютагуудай ажаһуугшадые ажалаар хангаха болоно. Тиимэһээл тус шэглэлдэ гүрэнэй тон һайн дэмжэлтэ хэрэгтэй. Энээн тухай бодомжолхо хэрэгтэй, - гэжэ “Агро туризм” гэһэн эблэлэй түрүүлэгшэ Тарас Астахов мэдүүлбэ.
Дэлхэйн сэгнэн шэнжэгшэдэй һанамжаар, Буряад орон ганса Байгал далайгаараа һонирхол татадаг бэшэ юм. Эндэмнай шэмээшэгүүд, буддын шажантан бии, мүн хойто аймагууд болон “Агууехэ сайн замай” гарадаг байһан Хяагта хото байна ха юм даа. Хуралдаанда хабаадагшадай хэлэһээр, уластамнай аяншалга хүгжөөлгын бүхы арга боломжонууд бии.
“Хүдөө нютагта амаралга” гэһэн ниитэ нэгэдэлэй түрүүлэгшэ Валерия Клицунова Беларусь Уласай дүй дүршэлтэй танилсуулба. Тус нэгэдэл 2012 ондо байгуулагдаад, эршэтэйгээр ажалаа ябуулжа, мүнөө сагта гүрэндөө хүдөөгэй аяншалга һайнаар хүгжөөнхэй. Европын гүрэнүүдэй дунда энэ шэглэлээр эрхимүүд болонхой, байгаали хамгаалгын болон бэедэ хорогүй эдеэ хоолой зүйлнүүдые дурадхалгаар дэлхэйн арад зониие һонирхуулдаг юм.
- Бидэ ехэ мүнгэтэй бэшэбди, мүнгэн зөөриеэ шэглүүлхэ эмхинүүдшье үгы. Тиимэһээ өөһэдтөөл найдажа, арга шадал соогоо һанал хүсэлөө бэелүүлжэ эхилээ һэмди. Энэ хоёр шэглэлэй аяншалга нэн түрүүн хүдөөгэй дэбисхэр дээрэ ажалта һууринуудые байгуулна. Тус асуудал Буряад орондошье шухала байгаа ёһотой. Тиигэжэ багахан һуурингууд һэргээгдэнэ, урданай сагай заншалта үйлэ хэрэгүүдшье аяншалагшадта һонирхолтой бшуу. Аяншалгын һонирхолтой зүйл дурадхажа, хотын ажаһуугшадта хүдөө нютаг һонирхолтой болгоно, - гэжэ Валерия Клицунова тэмдэглээ.
Багахан сагай болзорто Беларусь гүрэндэ хүдөөгэй аяншалга хүгжэжэ, аяар хоёр мянган буусануудта хүдөөгэй аяншалга эрхилдэг болоо.
Буряадай аяншалгын сайдай тэмдэглэһээр, манай улас дотор аяншалгын ерээдүй - нютагаархидаймнай болон ондоо тээхи аяншалагшадай бага гаргашатай аад, һайн шанартай амаралта. Оршон тойронхи байгаалияа гамнан хамгаалжа, олзо оршотой аяншалгын газарнуудые дурадхаха, аяншалга хүгжөөхэ арга боломжо манай эндэ биил гээшэ.
Хэлсээн баталагдаа
“Байкальское гостеприимство” гэһэн хуралдаанай хэмжээндэ Буряад Уласай Аяншалгын яаман Ород гүрэнэй зошод буудалнуудай эблэлтэй шанар һайтай ажал ябуулха тухай хэлсээ баталба.
Үнгэрһэн жэлдэ 430 мянган аяншалагшад Буряад орон руу ерэһэн байха юм. Тэдэ бүхыдөө 2,5 миллиард түхэриг уласаймнай һанда оруулаа.
- Мүнөөдэрэй байдал хараада абабал, энэ тоо баримта бараг гээшэ. Бүхы аяншалагшадай 70-80 хубинь зунай сагта ябана бшуу. Бэшэ сагтань аяншалагшад үсөөнөөр ерэнэ. Тиимэһээ мүнөө ямар нэгэ үйлэ хэрэгтэ хабаатай аяншалга хүгжөөлгын асуудалаар ажал ябуулнабди. Элдэб янзын хуралдаанууд, хэмжээ ябуулганууд манай эндэ үнгэргэгдэхэдөө, өөһэд тухайгаа хөөрэжэ, аяншалагшадые һонирхуулха арга олгоно, - гэжэ Мария Бадмацыренова тэмдэглээ.
Зошод буудалнууд үнэмшэлгэтэй болохо
Шэнэ хуулиин ёһоор, бүхы зошод буудалнууд сэгнэлтын үнэмшэлгэтэй болохо ёһотой. 2019 оной июлиин 1-һээ 50 һууритай буудалнууд үнэмшэлгэгүй һаа, ажалаа ябуулха эрхэгүй болохо. 2010 оной январиин 1-һээ 15-һаа олон һууритай буудалнууд, 2021 оной январиин 1-һээ үсөөн һууритай буу- далнууд үнэмшэлгэгүйгөөр ажаллаха аргагүй болохо. Байгша оной январиин 12-то Гүрэнэй Дүүмэ хүн зониие хонуулдаг буудалнууд шанарай түхэлөөр ангилал гаран хубаарилагдажа, одоной тоогоор шанар харуулһан үнэмшэлгэнүүдтэй болохо ёһотой. Даб дээрээ Буряадтамнай оройдоол 3 зошод буудал сэгнэлтын үнэмшэлгэнүүдтэй юм.
Хог усадхаха хэрэгтэй
Аяншалга хүгжөөлгэ тухай мүнөө сагта оло дахин зүбшэгдэнэ. Ямар аргаар аяншалагшадые һонирхуулхаб, хайшан гэжэ тэдэниие амаруулхаб, ямар эдеэ шанахаб, ямар наада һанажа сэнгүүлхэб гэһэн асуудалнууд тус һалбарида хабаатай олзын хэрэг эрхилэгшэдые хүлгөөнэ. Гэхэ зуура оршон тойронхи байгаалияа бузарлангүй, болбосон түхэлтэй байра, бэеэ заһадаг газарнуудые түхеэрхэ шухала. Хари гүрэнүүдэй аяншалагшад Байгалай эрьеэр хаяатай обоо хүбөө хог нобшо хаража, ехэ гайхадаг, сошодогшье. Иимэ муухай байдал үзэжэ, һая наашашье дахяад ерэхэеэ һанахаар бэшээр жэрхэжэ, нютагаа бусана бшуу. Тиимэһээ нэн түрүүн бэеэ заһадаг газарнуудые, нобшо суглуулдаг хэрэгсэлнүүдые түхеэрхэ, саг соогоо тэдэнээ сэбэрлэхэ арга боломжын асуудалнуудые шиидхэлгэ амин шухала болонхой бшуу.
Анна Огороднигой гэрэл зурагууд