Уласхоорондын «Найрамдал – 79» отрядай гэшүүд
Байгша оной июль соо Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй ехэ һургуулиин “Найрамдал-1979” гэһэн оюутадай отряд анхан үзэгдөөгүй түсэл бэелүүлбэ. Юуб гэбэл, 40 жэлэй үнгэрһэн хойно уласхоорондын отрядай гэшүүд бэе бэеэ оложо уулзахаһаа гадна, оюутан хаһадаа ажал хэжэ үнгэргэһэн Монголой захагүй элһэн губида оршодог Хажуу-Улаан уурхай ошожо ерээ.
Доржо Банзаровай нэрэмжэтэ Буряадай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин ба Улаан-Баатарай гүрэнэй багшанарай дээдэ һургуулиин хоорондо уласхоорондын оюутадай барилгын отрядуудаар андалдалга 1971 ондо ВЛКСМ-эй можын хорооной үүсхэлээр түрүүшынхиеэ эмхидхэгдэһэн юм. Хоёр гүрэнэй оюутадай харилсаа холбоото ажал 1990- ээд онууд болотор үргэлжэлөө.
1979 ондо “Найрамдал” гэһэн уласхоорондын отрядай бүридэлдэ БГПИ- гэй 19 оюутан ба эмшэн оролсоо. Физикэ ба математикын факультедэй 2-дохи курсын оюутан Цырен Айсуев отрядай командираар томилогдоо, хари хэлэнүүдэй факультедэй 3-дахи курсын оюутан Вера Филиппова комиссараар шэлэгдээ һэн.
Тиин мүнөө эды олон жэлэй ходорон ябашаһан хойно дахяад отрядаа суглуулжа, Хажуу-Улаан ошожо ерэхэ гэһэн бодол Тарба Доржиевай толгойдо түрэһэн байна. Энэ хүмнай мүнөө БНЦ-гэй аспирант, Буряадай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, дуунай үгэнүүдые бэшэдэг ирагуу найрагша, зурхайша лама, гүн ухаа шудалагша, Асагадай дасанай хэрэгүүдые эрхилэгшэ, Агван Доржиевай жаса байгуулагша, Агван Доржиевай медаль, Асагадай дасанай дэргэдэхи угай субарга ба Арьяа-Баалын хүшөө зохёон бүтээгшэ гэжэ суурханхай.
Тарба Доржиевич мүнөө “Буряад Уласай үмэнэ габьяатай байһанай түлөө” медаляар шагнагдаһан Буряадай габьяата һоригшо Цырен Айсуевта дурадхалаа мэдүүлһэн байна. Тиин хоюулаа ехэхэн эмхидхэлэй ажал ябуулжа, энэ хэрэгээ бүтээгээ. Отрядайнгаа гэшүүдые могойн мүрөөр мүрдэхэһөө нааша бэдэржэ олоо. Жэшээнь, комиссар Вера Филиппова Эрхүүдэ ажаһууна, Баир Галсанов Агада түбхинэнхэй. Вайбер соо бэшэлсэжэ, мүнөө иимэ болонхой гээшэб гэжэ булта гэрэл зурагуудаараа андалдаабди: 40 жэл соо уулзаагүй зон бэе бэеэ таниншьегүй байжа болохо ха юм.
Түрүүшын уулзалга майн 1-дэ Асагадай дасанда үнгэрөө. 19 гэшүүдһээ 9-иинь уулзалгада ерэжэ шадаа. Энэ ехэ хугасаагай үнгэрһэн хойно залуугайнгаа нүхэдтэй золгоходо, хэды гоёб даа! Хөөрэлдэжэ садахаар бэшэ. Уйдхартайнь гэхэдэ, 13 хүбүүдһээмнай 3-иинь энэ дэлхэйһээ халин ошонхой: Валера Цыремпилун, Содномбал Содномдашиев, Витя Бураев. Эдэ нүхэднай манай зүрхэ сэдьхэлдэ хододоо залуу дорюун зандаа үлөө.
Июлиин 19-дэ “Найрамдал-79” отрядай 8 гэшүүд Монгол зорибобди. Вера Савченко (Филиппова), Самажап Гомбоева (Будаева), Юлия Раднаева (Омсоева), Маргарита Иванова (Бальжирова), Дулма Сахияева (Цыренова), Тарба Доржиев, Баир ба Дулма Галсановтан. Отрядаймнай командир Цырен Айсуев ба Люба Очирова бидэнээ үдэшөө.
Улаан-Баатарта бидэниие Монголой арадай ирагуу найрагша Батхүү ба “Ардчилал таймс” сониной сурбалжалагша Өлзийбаяр гэгшэд угтажа абаа. Зүүн-Гобиин аймаг руу харгыда бүхэли үдэрөө һалгаабди. Орой болоходо, Иххэт сум һууринда хоноод, үглөөгүүр эртэ тэндэхи Соёлой байшан соо оршодог композитор Пунцогбалай нэрэмжэтэ музей соо Хажуу-Улаан хэбтэшэдэ зорюулагдаһан зүйлнүүдые һонирхон хараабди. “Монголсовцветмет” нэгэдэлэй флюорит олзоборилгын Хажуу-Улаан хэбтэшэ 1970-аад онуудаар багаханшье һаа, тэрэ үедөө яһала хүгжэнги, ехэ зохидхон һуурин байһан юм: совет мэргэжэлтэдэй микрорайон, монгол хүдэлмэришэдэй һуурин, мантан томо тамирай танхимтай Соёлой байшан, совет ба монгол дэлгүүрнүүд, һургуули, стадион, бани. 1979 ондо манай ерэхэдэ, тэндэхи аалин ажабайдал хүүешөө һэн. Бидэ тоглолтонуудые, мүрысөөнүүдые, хүүгэдэй һайндэрнүүдые ходо эмхидхэдэг байгаабди. Зүгөөр гол шухалань гэхэдэ, урагшатай һайн ажалаймнай түлөө тэндэхи зон бидэниие аргагүй хүндэлдэг бэлэй. Оройдоол һарын туршада 18 модоной зайда зайн гал дамжуулха баханануудые хэрэгсэлнүүдтэйнь тодхообди, 16 байратай гэртэ гэрэлтүүлгын тоног түхеэрэлгэ хабсаруулаабди, зайн галай дизельнэ станци, гараж баряабди.
Монгол хаад, хатадай хубсаһа хэдэрээд...
Тиимэһээ залуу наһанаймнай түрэл һуурин ямархан болонхой хаб гэжэ хүн бүхэнэймнай сэдьхэл хөөрөөд байгаа бшуу. Теэд бидэниие һандаршанхай һуурин зэнхын угтаа. Сэдьхэлнай ямараар хүмэреэ гээшэб! Тэрэ үедэ байрлаһан хоёр дабхар гэрэйнгээ һандархай һуури олоходоо, гунигтай баярта абтаабди. Һанаандаа удаа дараалан түрэл һууринаа һэргээхэеэ оролдонобди: эндэ стадион байгаа, тээ саана Соёлой байшан... Тамирай танхимай хананууд хайратайгаар харагдана. Эзэлүүдгүй нюдэн уһатаад орхихо юм. Бидэниие дахуулжа ябаһан монгол найзанууднай бидэнэй урда гэмтэй юм шэнги аягүйрхэнэ. Тэдэ эндэхи ажал 2003 ондо зогсоогдоһон гэжэ мэдээшье һаа, һуурин газарай нюрууһаа үгы болонхой гэжэ ойндоошье оруулаагүй байгаа бшуу. “Теэд яахаб, хогоосон юртэмсэ ха юм даа”, - гэжэ хэн бэ даа гүбэд гээ. Тиимэ даа гэжэ һанаагаа тэгшэлээд, 40 жэл болоод ерэһэн тухайгаа түүхэдэ оруулжа, тамирай танхимай хана дээрэ “Найрамдал-79” гэжэ бэшээбди.
Монгол найзанууднай уйдхарыемнай тараахаяа үнэн зүрхэнһөө оролдоо. Эрхэмбаярай хүбүүнэй милаанда уригдажа, мори урилдаа хараабди. Һонирхолтойнь гэхэдэ, 1979 ондо Хажуу-Улаанда зайн галай станцида хүдэлһэн хүнүүд гурбан хүнииемнай танижархёо. Залуугайнгаа үе руу аяншалгынгаа түгэсхэлдэ “Буусын шулууд” гэһэн газарта хүрөөбди, хээрэ сайлаабди. Энэ һууринда совет мэргэжэлтэдэй бодхооһон барилганууд тэрэл зандаа үлэнхэй. Үнгэрхэдөө, Соёлой байшан соонь тэрэ үеын хэрэгсэлнүүд, тоног түхеэрэлгэ хадагалаатай. Интернат, хоёр дабхар байшангууд һандараагүй һууна. Һургуулиин хана дээрэ Ленинэй “Учиться, учиться и ещё раз учиться” гэһэн уряа монгол хэлэн дээрэ бэшээтэй.
Улаан-Баатарта мартагдашагүй 3 үдэр үнгэргөөбди. Хүндэмүүшэ Монгол сайхан орон айлшадаа ехэ дулааханаар угтажа абаа. Би Монгол ошохо бүхэндөө ямар ухаатай сэсэн, ёһо заншалаа сахидаг, мүхэшэгүй зоригтой, баян дэлгэр сэдьхэлтэй арад гээшэб гэжэ ходо гайхадагби. Энэшье удаа ута замдаа ямаршье һэеы гэртэ ороходо, эзэдынь заал һаа хүндэлөөд, һүн сэржэмээрээ үдэшэдэг байгаа. Монгол найзануудтаа - Арадай ирагуу найрагша Батхүү, “Ардчилал таймс” сониной сурбалжалагша Өлзийбаяр болон жолоошон Ганбуладта баяраа мэдүүлнэбди.
Авторай дурадхаһан гэрэл зурагууд
Дулма САХИЯЕВА (ЦЫРЕНОВА), “Найрамдал-79” отрядай гэшүүн