Габьяата хирург, түбэд эмнэлгын аргашан

Заяанайнгаа замай эхиндэ

Цыцыгма Цыденовна 1958 ондо Могойтын ай­магай Сагаан-Шулуутай нютагта түрэһэн нам­тартай. Дунда hургуулиин удаа түрэл «Дружба» ажахыдаа нэгэ хахад жэлэй туршада комсомол залуушуулай бригадын бүридэлдэ тугалшанаар хүдэлhэн байна. Саашадаа Благовещенск хотын эмнэлгын дээдэ hргуулида орожо hураад, 1983 ондо урагшатайгаар түгэсхэhэн. Удаань Эрхүү хо­тын эмнэлгын дээдэ hургуулида «хирургия» гэhэн мэргэжэлээр интернатура дүүргээд, СССР-эй Эм­нэлгын эрдэмэй академиин Сибириин таhагай хирургиин эрдэм шэнжэлэлгын институдай орди­натура түгэсхэhэн намтартай.

1984-1986 онуудта Яруунын аймагай больница­да хирургаар хүдэлhэн. Удаань мүн лэ хоёр жэлэй туршада Хэжэнгын больницада хүдэлhэн юм. 1992- 2007 онуудта Агын тойрогой Шэнэ-Орловскын больницада мэргэжэлээрээ ажаллаhан.

Эмнэлгын шэнэ һалбарида

2007 онhоо Цыцыгма Мункуева Агын Буряадай тойрогто Владимир Лхамаевич Чимитдоржиевай (Бабу ламын) үүсхэлээр байгуулагдаhан эмнэл­гын колледжын директорэй орлогшын тушаалда хүдэлжэ эхилhэн намтартай. Элитэ хирургын хуби заяанай шэнэ хэhэг эхилжэ, эмнэлгынь хэрэг он­доо hалбарида үргэлжэлhэн юм.

- Агын Буддын шажанай академиин ректор, эм­нэлгын колледжын директор Бабу лама hүбэлгэн ухаатай, холын хараа бодолтой, үе сагайнгаа түрүү хүнүүдэй нэгэн hэн даа, - гээд, мүнөө Цыцыг­ма Цыденовна дурсалгануудаараа хубаалдана. - Тэрэ заншалта эмнэлгые зүүн зүгэй арганууд­тай холбоhон, hураггүй үргэн ехэ арга боломжо- нуудтай эмнэлгын hалбари байгуулха хүсэлтэй hэн. Би бүхы арга шадалаараа дэмжэжэ, туhаламжа үзүүлхые оролдооб. Владимир Лхамаевич Шэ­нэ-Орловскын профилакториин бааза дээрэ баруун Европын ба зүүн зүгэй арадуудай эрхим түрүү арга боломжонуудые ниилүүлhэн эмнэлгын түб байгуулха тухай түсэбөө бэелүүлжэ үрдингүй, наhа бараhаниинь ехэ шаналалтай.

Цыцыгма Цыденовнагай онсо тэмдэглэhээр, олон мянгаад жэлнүүдэй түүхэтэй, сэсэн мэр­гэн түбэд эмнэлгэ хадаа үбшэнгүүдые үндэhэ hууряарнь саража эдэгээдэг. Тэрэниие мүнөөнэй Европын эмнэлгын ухаатай аппарадуудтай, эр­дэмтэдэй шэнэ нээлтэнүүдтэй холбожо хэрэглэ­бэл, эмнэлгын хэрэг хүгжэлтынгөө үндэр шэнэ хэмжээндэ гараха гэжэ тоосоогүй.

2009-2015 онуудта Цыцыгма Мункуева Агын тойрогой социальна талаар хангалгын эмхи зургаанай директорэй тушаалда хүдэлhэн байна. Саа­шадаа Улаан-Yдэдэ физиотерапевтээр хүдэлhэнэй удаа 2017 ондо Москва хотодо Россиин арадуудай хани барисаанай университедэй (РУДН) эмнэл­гын таhагта hуралсал гараад, «рефлексотерапевт» гэhэн мэргэжэлтэй болоhон.

Түбэд эмнэлгын аргашан

2018 ондо Санкт-Петербургын Светлана Чой­жинимаевагай «Наран» гэhэн түбтэ түбэд эмнэл­гын аргануудые шудалhанай удаа тэндээ аргаша­наар хүдэлhэн намтартай. Мүн лэ 2018 ондо Бу- ряадай гүрэнэй университедэй эмнэлгын таhагта «Гирудотерапия» гэhэн мэргэжэлээр hуралсал гараhан. Цыцыгма Цыденовна нэгэ хэды жэлэй туршада Улаан-Yдын «Диамед» гэhэн эмнэлгын түбэй «Бодхи» түбэд эмнэлгын таhагые даагшын тушаалда амжалтатайгаар хүдэлһэн юм. Тэрэ Бай­галай эрьеын «Сухая» гэжэ hууринай аяншалгын баазада байрлаhан түбтэ Буряад оронhоо га- дуур Россиин холын булангуудhаа ерэhэн айлшад амархын хажуугаар бэеэ элүүржүүлгын элдэб ян­зын аргануудые гарадаг.

«Гушаад жэлэй туршада заншалта эмнэлгын врачаар хүдэлөөд, юундэ гэнтэ мэргэжэлээ эгсэ хубилгаабта?» - гэhэн асуудалда Цыцыгма Цыде­новна иигэжэ харюусаhан байна:

- Олондо мэдээжэ түбэд эмнэлгын эмшэн Арлаа лама - минии нагаса абга юм. Хирур- гаар хүдэлхэ үедөө хүлнүүдни флеботромбоз гэжэ үбшөөр үбшэлжэ, ехээр зобоодог hэн. Операци­онно шэрээгэй саана удаан зогсоhонhоо олон хирургнууд тиимэ үбшэндэ сарагдадаг гэжэ эли. Тиигээд Арлаа абгадаа ошоходомни, эрхимээр аргалжа, намайе гайхуулдаг бэлэй. Хэрбэеэ зан­шалта аргын эмүүдээр 3-4 үдэрэй туршада эдэ­гээхэ үбшэнгүүдые түбэд эмүүд нэгэ үдэрэй тур­шада hалгадаг hэн. Тиихэдэ түбэд эмнэлгын гай­хамшагта арга боломжонуудые бэе дээрээ үзэжэ, гүнзэгыгөөр шудалха хүсэлтэй болоhон байнаб.

Цыцыгма Цыденовна хүнэй hудаhа барижа, үбшэнииень тодорхойлоод, саашадаа бэеынь ху­мин эльбэжэ, барижа, тусхай точконуудта зүү хад­хажа, пиявкануудые табижа, моксотерапия гэhэн арга хэрэглэжэ, хүнэй бэеын олон үбшэнгүүдые аргалдаг. Моксотерапия гэhэн арга «зүүн зүгэй эмнэлгын хатан» гээд нэрлэгдэдэг заншалтай. Тэ­рээндэ саарhан соо арса, полынь г.м. эм домто ургамалнуудые, хара нүүрhэ орёоhон шобогор түхэлтэй «мокса» хэрэглэгдэдэг. Моксые носоо­гоод, галаарнь ба утаагаарнь хүнэй бэеын тусхай точконуудые халаажа, дотор органуудые аргал­даг. Моксотерапигаар элдэб янзын яра шархануу­дай эдеэрэ татажа гаргаад, эрхимээр эдэгээхэhээ гадна хотын, нарин гэдэhэнэй, эльгэнэй, бөөрын, үе мүсын, нервын, даараhанай г.м үбшэнгүүдые эдэгээхэhээ гадна хүнэй бэеын шэмэ хүхэжэ тэн­жэдэг хорото хорхойнуудые hалгадаг. Тус арга мүн лэ муу нойртой хүнүүдтэ туhалдаг. Элдэб ян­зын халдабарита үбшэнгүүдэй дэлгэрхэ үедэ гэр байранууд дотороо полынь үбhөөр утахада, агаар hайнаар сэбэрлэжэ арюудхадаг.

Гайхамшагта арганууд

Цыцыгма Цыденовна мүн лэ «аурикулотера­пия» гэhэн шэхэнэй тусхай точконуудые хумин эльбэжэ, зүү хадхажа, зайн галаар шаража, үшөө бусад аргануудые хэрэглэжэ эмшэлдэг заншалтай.

Yшөө хануур хорхой (пиявка) табижа, вакуум-те­рапия, «хорме» гэжэ массаж ба түбэд эмүүдээр ар­галдаг үндэр ехэ эрдэм мэдэсэтэй, дүй дүршэлтэй аргашан юм. Тус арганууд остеохондроз, артроз, миалгия, диабет, гастрит, холецистит, дисбак­териоз, простатит, цистит г.м. олон тоото хатуу үбшэнгүүдые сараха аргатай.

«Гирудотерапия» гэhэн хануур хорхойгоор эм­шэлдэг эртэ урдын арга мүнөө үргэнөөр хэрэ­глэгдэдэг болоhон. Цыцыгма Цыденовнагай онсо тэмдэглэhээр, шуhа hорогшо эмнэлгын хорхой­нууд олон ушарнуудта хирургическа операци- нуудые hэлгэхэ аргатай. Зарим ушарнуудта хүндэ үбшэ саража, үбшэнтэнэй ами наhа абаралгын ори ганса арга болодог.

Хануурай хорхойнууд хүнэй бэеын үбшэнгүүдые тусхай наринаар мэдэржэ, эгээл үбшэн органуудтай гү, али гэбэл, хүнэй бэеын тон үлбэр та­латай «хүдэлдэг». Нялха үхибүүдhээ эхилээд, үндэр наhатан хүрэтэр бүгэдэндэ туhалха аргатай юм. Геморрой, тромбофлебит, мастопати, хүлэй, hүүжын варикоз, диабет, гипертони, инсульт, ин­фаркт, зүрхэ-hудалай системын, эхэнэрнүүдэй, нюдэнэй, арhанай болон үшөө олон үбшэнгүүдые сарадаг гайхамшагта урдын арга! Мүн лэ нойр муутай хүнүүдтэ, үхибүүдые нарайлха аргагүй эхэнэрнүүдтэ туhалха аргатай. Yшөө трофическа гэдэг, удаан эдэгэдэггүй яра шархануудые тусгаар hайнаар эдэгээдэг.

Цыцыгма Цыденовна үшөө иигэжэ онсо тэмдэглэнэ:

- Хүн бүхэнэй элүүр энхын байдалда арюун, сагаан hанаатай абари зан эгээл шухала. Муухай хара бодолнууд, гомдол, дэмы hанаагаа зоболго г.м. заабол муу үбшэнгүүдэй шалтаг болодог гэжэ тоосоогүй. Аажам тэнюун сэдьхэлэй байдал, дээ­дын мэдэрэлнүүд, буянта үйлэ хэрэгүүд маша шу­хала.

«Хододоо урагшаа!»

Цыцыгма Цыденовнае дүтөөр мэдэхэ хүнүүд тэ­рэнэй тусхай hайн ба зохид абариие тэмдэглэдэг. “Манай доктор олон үгэгүй, номгон тэнюун зан­тай аад, ехэ эдэбхитэйгээр олониитын хэрэгүүдтэ хабаададаг, hанагдаагүй hонирхолтой, хүхюутэй хэмжээнүүдые эмхидхэжэ баярлуулдаг!”.

Цыцыгма Цыденовна – дээдын гарай эмшэн, найдамтай нүхэр. 60 наhанайнгаа богоhо алхаhан хирург, арадай аргашан Цыцыгма Цыденовна за­луугайнгаа хүнгэн солбониие алдаагүй, теннис наададаг, доботой гангатай газарнуудаар гүйдэг, мүрысөөнүүдтэ хабаададаг. Yндэр хада уулануудаар абиржа, байгаалиин үзэсхэлэнтэ газарнуу- даар сэнгэн ябажа амарха дуратай. Тэрэнэй наhанай гол шугамайнь уряа үгэнь: «Гансал ураг­шаа дабшаха, шэнэ юумэнүүдые шудалха ба шэн­жэлхэ!».

Мүнөө Цыцыгма Цыденовна Улаан-Үдын “Диа­мед” түбэй эмнэлгын, харалгын поликлиникэдэ хирургаар ажалладаг.

Цыцыгма Цыденовна наhанайнгаа нүхэр Баир Цыденовичтэй хамта хоёр үхибүүдые хүмүүжүүлэн ургуулhан. Оюна басаганиинь эжынгээ замаар - врач мэргэжэлтэй, Санкт-Петербургда ажаhуудаг, Л. Пастерай нэрэмжэтэ вирусологиин ба имму­нологиин институдта таһагые даагшын тушаалда хүдэлдэг.