“Бүхы юумэн манайхяар болохо!”

«Броня крепка и танки наши быстры» гэһэн мэдээжэ дуунай мүрнүүд тон зүбөөр зураглагдаһан юм байна гэжэ мүнөө боложо байһан сэрэгэй тусхай хэмжээ ябуулгын үедэ үшөө дахин гэршэлэгдэнэ. Сэрэгэй хүндэ машинануудые анханайхидаал адли хара малгайтай, тоһо түлишын үнэр шэнгэһэн хубсаһатай хүбүүд шадамар бэрхээр жолоодоһоор. Тэдэнэй элинсэгүүд Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ хархис муухай этэгээдүүдые Украина шадар даралсажа ябаа. Харин мүнөө аха үеын сэрэгшэдэй үри һадаһад буруу үзэлтэ украин дайсадые сэрэгэй тусхай хэмжээ ябуулгын үедэ һүнөөжэ байнад. Тэдэ сэрэгшэдэй нэгэн - манай нютагай хүбүүн, Казанска танкова училищи дүүргэһэн, 29 наһатай танкова батальоной ахалагша, майор Самбу Хутаков болоно.

 XXI зуун жэлэй эхин. Хилэ шадар оршоһон урданай хото. Буряад нютагһаа гарбалтай ахалагшын энгэртэ гүрэнэй хоёр шагналай - «Эрэлхэг зоригой түлөө» орденой, «Шэн зоригой түлөө» медалиин ялагас гэтэр, уласай теле-субагаар энээн тухай зураглалай гаратар үшөө үдыхэн даа. Хяагтын һургуулиин шаби нютагайнгаа алдарта баатар хүбүүнэй Самбу гэжэ нэрэ зүүжэ ябана. Алдар солын орденой дүүрэн кавалер Самбу Булутов мүн лэ танкова взводой ахалагшаар Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хабаадаһан юм. Самбу Хутаков ерээдүйдэ хэн болохоёо мэдэнхэй, бэеэ ехэ һайнаар бэлдэнэ. Ёһотой эрэ хүнэй гаталха зам дабахаяа тамирай талаар һорилго хэнэ...

«Хүбүүмнай бүри багаһаа үсэд нэтэрүү һэн, - гэжэ Самбугай эжы Дарима Хутакова хэлээд, үшөө иигэжэ нэмэнэ: - Бидэ сэрэгэй зон хадаа ходо ажалдаа байхабди. Дүү басагаяа хүмүүжүүлээл даа. Үхибүүн ябахаһаа шүрдэгэр, туранхай һэн. «Эжы, намаараа омогорхохош, офицер болохоб», - гэхэ. Тиихэдэ хэн мэдээ гээшэб даа... Эдирхэн наһандаа сэрэгэй хүн болохоб гэжэ урдаа зорилго табяа. Сэрэгэй һургуулида орохын түлөө самбо барилдаагаар бэеэ һорижо эхилээ. Казанска сэрэгэй училищида орохоһоо түрүүн 20 гаран модоной зай үдэр бүри гүйдэг байгаа. Дүү басагаяа тамирай талаар һорилгодо үгэхэ гэжэ дурадхал оруулагша һэн».

Сэрэгэй училищида үшөө ороодүй ябахадань, хүн зониие хүтэлбэрилхэ, мүн ударидаха шадабаринь тобойжо гараад ерэһэн юм. Шалгалта барихынгаа урда тээ нютагайнь нэгэ хүбүүн хүлөө гэмэлтэжэ, сэрэгэй һургуулида орохонь бэрхэтэй болобо. Тиихэдэнь Самбу үүсхэл гаргажа, суг ябаһан хүбүүдээ нэгэдхэжэ, нүхэрөө гар дээрээ үргэжэ, хүрэхэ газартаа бултадаа ерээ. Казанска сэрэгэй училищида һурахадаа, Хутаков мэдээжэ ахалагша Суворовой хэлэһэн: «Һурахада хэсүү һаа, дайлалдахада хүнгэн», - гэһэн суута үгэнүүдые баримталан, эрдэмээ шудалаа. Тэбхэр табан жэлэй туршада дээдэ һургуулида һуража байхадаа, баяр ёһололой үедэ хүндэтэй ротын бүридэлдэ орожо, ходол туг үргэжэ алхалдаг һэн.

Сэрэгэй һургуули дүүргэжэ гараһанай удаа тэрэ хоёр дахин дайнда хабаадажа ерэһэн юм. Украинада боложо байһан сэрэгэй тусхай хэмжээ ябуулга Самбугай гурбадахи дайн болоно (урид Хадата Карабахта, мүн Сири Уласта һүжэрһэн дайнда оролсоһон). Украинада үнгэржэ байгаа хэмжээ ябуулгада хоёр һарын туршада хабаадахадаа, дайшалхы хоёр шагналда хүртэжэ шадаа.

Зэбсэгтэ хүсэнүүдэй сайтда Самбу Хутаковой гаргаһан дайшалхы габьяа тухай иигэжэ бэшээтэй: «Танкова батальоной ахалагша Самбу Хутаков Запорожско можын Работино һуурин шадар болоһон байлдаанай үедэ украин дайсадай добтолго байлгажа шадаа. Самбу Хутаковой ударидажа ябаһан батальоной сэрэгшэд урдаа табигдаһан зорилгонуудаа эрэлхэг зоригтойгоор дүүргээ. Сэрэгэй хүндэ техникэ болон сэрэгшэдые һалгаажа шадаа. Дайсад байлдаанайнгаа талмай орхижо, тэрьедэжэ гүйлдөө. Тус байлдаанай удаа капитан Самбу Хутаков «Эрэлхэг зоригой түлөө» орденоор, «Шэн зоригой түлөө» медаляар шагнагдаа.

Энэ байлдаан тухай комбат өөрөө иигэжэ хөөрөө: «Украинын талаһаа олон сэрэгшэдые хабаадуулжа, добтолго хэхэдэнь, урдаһаань бодожо байлгаха зорилготой һэмди. Дээрэһээ бууһан даабарияа дүүрэн дүүргэжэ шадаабди. Бидэ, танкистнууд, айха эрхэгүйбди, дайсад бидэнһээ айха ёһотой. Нэгэ танк бүхэли рото байлгажа шадаха аргатай». Тэрэнэй хэлэһээр, олон үндэһэ яһатанай үри һадаһад нэгэ батальондо суг хамта алба хаана. «Хүн бүхэнэй түлөө һанаагаа зободог, сэрэгшэн бүхэнөө гамнадаг хүнби», - гэжэ ахалагша түрэһэн эжыдээ хэлэһэн байха.

Дайн гээшэ хохидолгүй байдаггүй ха юм даа. Хайратайнь гэхэдэ, 2022 оной хабарай түрүүшын һарада Самбугай бүлэ - Юрий Дайнзанов баатарай үхэлөөр унаа. Тэрэ баһал Казанска танкова училищи дүүргэжэ гараһан, 5-дахи танкова бригадада алба хаажа байгаа. Гвардиин лейтенант Юрий Дайнзанов наһа бараһанай удаа «Эрэлхэг зоригой түлөө» орденоор шагнагдаа.

Ерээдүйн комбат сэрэгэй хүн болохо гэжэ үнинэй эли байгаа. Тэрэнэй эхэ эсэгэнь - сэрэгэй албатан. Элинсэгүүдыньшье өөрынгөө бэе махабад гамнангүй, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда хархис дайсадтай тэмсээ. Жэшээнь, тэрэнэй элинсэг, гвардиин сэрэгшэн Бальжин Лумбунов 1943 оной август һарада шархатаа, гэбэшье байлдаанай газараа орхёогүй. «Улаан Одон» орденой шагналгын дэбтэртэнь иигэжэ бэшээтэй: «Сэрэгшэнэй улаан зүрхэнэй сохилоо сагта тэрэ немецүүдые даражал мэдэхэ.»

Самбу Хутаковой үшөө хоёр элинсэг аба: ахалагша сержант Илья Габагуев, «Шэн зоригой түлөө» медаляар шагнагдаһан Пётр Хутаков гэгшэд мүн лэ Агууехэ дайнда хабаадахадаа, дайсадые гамгүй хюдаһан байха. Шагналай дэбтэртэ бэшэгдэһэнэй ёһоор, Пётр Хутаков 1945 оной август һарада өөрынгөө бүлэг сэрэгшэдтэй хамта япон самурайнуудыедараһан юм. Өөрөө дүрбэн самурай хорооһон гэжэ бэшээтэй. Илья Габагуев баһал хатуу шэрүүн байлдаануудта хабаадалсаһан байха. «Дайшалхы габьяа» гэһэн медаль зүүлгэхэдээ, шагналайнь дэбтэртэнь иигэжэ бэшэһэн байнад: «Элһэн губи тала, үргэн ехэ уһа мүрэнүүдые гаталжа, дайсадые намнаһанай түлөө. Нүхэр Габагуев ходол бусадай урда ябаа, шадамар бэрхээр гол горхонуудые гаталдаг байгаа. Хамта ябаһан нүхэдөө дахуулжа, тэдэнэртээ жэшээ харуулдаг һэн».

Тиимэһээ Самбугай Эхэ орондоо дуратай ябалга угаарнь, шуһаарнь дамжан ерэһэн гэжэ хэлэмээр. Эрэлхэг элинсэгүүдэйнгээ хэрэг үргэлжэлүүлжэ ябаһан хүбүүн болонол даа. Дарима Самбуевнагай хэлэһээр, тэрэнэй хүбүүн олон зангүй, хэлээ һаа хэлээ, үгы һаа үгы. «Даншье һаа үлүү сэхэ», - гэжэ эжынь хэлэнэ.

- Бэеэр туранхайшаг, сэдьхэлээрээ һайн һайхан һанаатай хүбүүнһээмни яагаад иимэ зоригтой офицер боложо ургааб гэжэ заримдаа һанагшаб. Эсэгынгээ һургаал һайнаар даажа абаһан даа. Абань мүнөө баһал сэрэгэй тусхай хэмжээ ябуулгада хабаадажа байна. Минии нүхэр (хүбүүмни офицер болоһой гэжэ хүсэдэг һэн) хүбүүндээ этигэжэ, тэрэнэй шэлэһэн зам дэмжэһэн юм. Эсэгэ хүбүүн хоёр дайнай талмай дээрээ энэ хабартаа ушараа. «Самбу, бүхы юумэн манайхяар болохо», - гэжэ минии нүхэр хүбүүндээ хэлэдэг, - гэжэ сэрэгшын эжы хөөрэнэ.

Бүхы юумэн һанаашаарнь болоо даа. Самбу офицер болоод, лейтенантһаа майор болотороо ургаа, гвардиин дайшалхы офицер. Дарима Самбуевна наһанайнгаа үнэн нүхэр, эгээл дуратай хүбүүгээ дайсанаа дараад, даагаяа һүүлдээд, гэртээ бусахыень хүлеэжэ байна. Удангүй тэдэнэр түхэреэн шэрээ дэлгэжэ, дулаахан гэртээ суглархань дамжаггүй.