«Жанчиб» субарга мүндэлөө

Энэ хэрэг бүтээхыемнай үзэлшэд хэлээ. Уг гарбалаймнай олон ламанар ехэ зиндаатай байhан. Би хадаа субарга бүтээхэеэ 2021 оной 6-дахи hарада ябажа эхилhэн байнаб. Хяагтын аймагай Шарагол нютагта ошожо, эгээ түрүүшын Пандидо Хамба лама Даржа-Дамба Заяевай субаргада мүргөө hэм. Тиин байтараа угайнгаа Жалга нютагай зонтой уулзажа, хөөрэлдэжэ, ямар газарта, хаана субарга табихамнайб гэжэ хэлсэhэн байнабди. Тэрэ хэлсээгээрээ Хуурайн Адагай талада табиха гэлсэбэбди. Юундэб гэхэдэ, Жалга нютагаймнай зон зунай сагта Зэдэ голой хойно зуhаландаа үхэр малаа гаргадаг байhан юм.

Урданай сагта хүн зон олон газараар нютагжаhан: Омойхо, Шомойхо, Жалга, Тарбатын Адаг. 1897 ондо хаанта засагай үедэ хүн зониие тооложо бүридхэл хэhэн, тиихэдэнь Омойходо 13 айл бүлэ, 66 хүн ажаhууhан. Мүнөө бодожо, hанажа үзэхэдэ, эдэ багахан нютагуудай зон ехэ эрмэлзэлтэй, эрдэмтэй болохо зорилготой байhан юм гэжэ hанахаар.

Шомойхо нютагай Дамбын Парпуу Түбэд орон ошожо hуража, 37 жэл байгаад, 1928 ондо нютагаа бусажа ерэhэн юм гэжэ угайнь лама Галсанов Баяр дуулгаа. Нютагаа бусаад, Сээжэ-Бургалтайнгаа дасанда хүдэлhэн. Хубарагуудта ном зааhан. Тэдэнэй тоодо нютагайнь хубараг Базаржабай Лубсан hүүлээрнь гэбшэ болоhон.

1992 ондо Сээжэ-Бургалтайн дасанай hэргээгдэжэ рамнайлагдахада, Базаржабай Лубсан шэрээтэ боложо hунгагдаhан юм. Дамбын Парпуу Түбэдтэ hураад ерэхэдээ, Буддын шажантанай ламанарта үгтэдэг дооромбо нэрэ зэргэтэй ерэhэн. Парпуу нэрыень манай нютагай зон мэдэхэгүй байгаа. Михайловка тосхондо мүнөө үедэ ажаhуудаг багшын ажалай ветеран Баиров Буда Содномович хэлэжэ үгөө. Энэ хүмнай бүхы ламанарай нэрэ зэргыень мэдэхэ байжа, манда туhа хүргэhэн байна.

Шомойхо нютагта бүхыдөө 6 ламанар байhан:

Дамбын Парпуу – дооромбо

Дамбын Гэндэн – гэбшэ

Дамбын Галсан – гэбшэ

Базаржабай Лубсан – гэбшэ, шэрээтэ

Сэдэнэй Данзан – гэбшэ

Шадабай Гүнтэб – гэбшэ

Омойхо нютагта 3 ламанар байhан:

Сэдэнэй Сумбаа – маарамба

Мухарай Данзан – габжа, Сээжэ-Бургалтайн дасанай шэрээтэ

Жэмбын Жанчиб – гэбшэ.

Сумбаа маарамба хүн зониие эмшэлдэг, ургамалай эм хэдэг байhан. Мүнөө Омойходо Сумбаа ламын обоо тахидаг. Мухарай Данзан габжа ехэ шэдитэй лама байhан гэлсэдэг. Шэдиеэ харуулжа, шоно, нохой гэхэ мэтые гүйдэлдэнь зогсоохо шадалтай юм hэн ха.

Омойхын үшөө хоёр лама Монгол орон ошоhон.

Тарбатын Адагта Банзарай Доржын Самбуу гэбшэ байhан. Самбуу гэбшын hамган Халсаатайн басаган байhан, Бургалтай нютагай. Манай Сэрэмжэд төөбиимнай угай басаган.

Уг гарбалайнгаа ламанарта зорюулжа, субарга бүтээхэдээ, Цыбенов Дэмбрэл (Гасаранай Лубсан) гэбшын нэрыень оруулhан байнабди. Энэ лама манай нютагай хүрьгэн, 1946 ондо ерэжэ нютагжаhан, 1984 ондо наhа бараhан. Олон жэлдэ нютагаймнай уула обоо тахидаг юм hэн. 21 наhатайдаа гэбшэ гараhан. Ѳөрынь нютаг – Бургалтай. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадажа, 1945 ондо гэртээ бусажа ерэhэн.

Манай Худагар угай зон Жалга нютагта hууhан, табан ламанартай байhан:

Содбын Хайбзан – гэбшэ

Ашхууе Рабдан – габжа, Сээжэ-Бургалтайн дасанай шэрээтэ

Доржын Ринчэн – габжа

Пүтеэнэй Сэрэн – габжа

Махаанай Лубсан-Доржи –гэбшэ

Худагар 5 хүбүүдтэй байhан: Банзарагша, Ашхуу, Паани, Шагдар, Дэрхи.

Пүтеэнэй Сэрэн габжа ехэ шэдитэй лама ябаhан, Зэдэ голые алхаад гараhан шэнги ябашадаг байhан. Тагаалал болохынгоо урда Сээжэ-Бургалтайнгаа дасанда hуужа байгаад, бэшэ хубараг ламанартаа хандалга хэлэhэн: «Минии наhа барахада hуулгаад, агы соо табяарайт» гэhэн. Тиигээд ламанар хэрэгыень бүтээгээд байхадань, гурбан хоногой үнгэрhэн хойно Монголhоо хоёр лама ерэжэ, Сэрэн ламые хаана хүдөө табиhыень hураhан. Лама санаартан хэлсэжэ, ямар ушараар hураба гээшэт гэбэ, тиихэдэнь тархииень абахамнай гэhэн. Тархиинь габалые абажа, сэржэмэй аяга хэhэн юм. Тэрэ аягань мүнөө Монголой гү, али Шэнэхээнэй дасанда сэржэм дээжын ехэ хэрэг бүтээжэ байна гээшэ. Габалын аяга нютагаа бусажа ерэхэнь бэрхэтэй ха даа гэжэ hанагдана.

«Жанчиб» субаргыемнай Санагын дасанай дархашуул Гармажапов Андрей Иванович, Дамдинов Дмитрий Анатольевич хуша модоор бүтээгээ. Бидэ Омойхын голдо хуша модо отолжо бэлдээд, нэгэ жэлэй саг соо хатаажа, Санагын дасанай мастерскойдо эльгээhэн байнабди. Молон лама ямар модоор субарга бүтээхыемнай хэлэжэ үгэhэн юм. Молон ламатай уулзажа хөөрэлдэhэндөө ехэ баяртай байдагби, hайниие хүргэнэб.

Манай аймагай Арадай Хуралай hунгамал Доржиев Геннадий Юрьевич субаргадаа бунхан барихадамнай, хоёр евро сонхо, нэгэ үүдэ үгэжэ, туhа хүргөө. Баhал hайниие хүргэнэб.

«Жанчиб» субаргымнай алтан оройень сусальна алтаар гоёожо шэмэглээ, манай нютагай лама Цыреторов Саян. Энэ ехэ ажал бүтээхэдэмнай, 16 ламанарай уг гарбалайнь зон, нютагаархид үргэл хэжэ, мүнгэ, цемент, модо, шулуу гэхэ мэтээр ехэ туhа хүргөө. Манай нютагай Тогмитов Виктор Памаевичай хүбүүн Сурун, Динара басаганиинь хамтадаа 83000 түхэриг үргэл оруулаа. Эдэнэр Улаан-Үдэ хотодо ажаhуудаг юм. Субаргын рамнай болоходо, олон айлшад холо, ойрын нютагуудhаа ерээ. Зургаан ламанар ерэжэ, рамнай хэhэн байна: Балдан Дандар хоёр Захаамин хотоhоо, Зоригто лама Ивалгын дасанhаа, Тимур хубараг Дээдэ-Онгостойн дасанhаа, Гарма лама Бургалтайн дасанhаа, Саян лама Хуртага нютагай.

Рамнайн hүүлээр багашуулай хоорондо барилдаан болоо. Бургалтай нютагай Борис Зоя хоёр гэр бүлөөрөө 1 хони барилдаанай шагнал үгөө. Иигээд лэ рамнаймнай ехэ дулаан hайн үдэр үнгэрөө. Үглөөгүүр эхиндэнь багахан бороо оробо, энэ hайн тэмдэг гээшэ. Дахин жэл бүри монгол литээр майн 15-да субаргандамнай уншалга, найр наадан боложо байха, ерэжэ мүргэл хэжэ байгыт гэжэ уринабди.

Уг гарбалаймнай 16 ламанарай мүнхэ дурасхаалда зорюулжа бүтээгдэhэн «Жанчиб» субарга иигээд лэ хэтэ мүнхэ арад зондо туhа хүргэжэ байха бэзэ гэжэ найдагдана.