Энхэ хуби заяатай эхын нангин буян

Энэ һайхан нютагай Дырма Зугдуровна Бадмацыренова буурал эхэ Буряад оронойнгоо хүдөө ажахын хүгжэлтэдэ ехэхэн хубитаяа оруулhан габьяатай юм.

Дырма Зугдуровна 1931 оной февралиин 11-дэ хотогор һайхан Хориин Хүхэ-Шулуута нютагта Бадмацырен абын, Бальжит эжын бүлэдэ мүндэлhэн юм. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилхэдэ, Дырма басаганай абань, Бадмацырен Зугдуров, дайнда мордожо, Эхэ оронойнгоо түлөө ами наһаяа үгөө. Дырма бага балшар наhандаа эжытэеэ, дүүнэртэеэ дайнай үеын хүндэ хүшэр жэлнүүдые амиды мэндэ дабажа гараа. Арбатайхан Дырма эжыдээ туhалжа, гэрэйнгээ ажал хэлсээ. Хүгшэн эжытэеэ дулаан бээлэй, оймhо нэхэжэ hураа. Оройдоо һүлэмхихэн галай гэрэлдэ тэрэнэй нэхэһэн, оёһон олон бээлэй, оймhонууд фронт руу сэрэгшэдтэ эльгээгдэhэн байна. Дырма Зугдуровна тэрэл дайнай жэлнүүдтэ хамтын мал ажалда хүдэлжэ эхилээ.

Ажалша бэрхэ, даруу абари зантай Дырма алтан дэлхэйн жама ёhоор нютагайнгаа эгээл эрхим хүбүүдэй нэгэн Дабаатай айл болоо hэн. Даба Дондитович ба Дырма Зугдуровнагай гэр бүлэ хоёр хүбүү, дүрбэн басага хүмүүжүүлжэ, гарыень ганзагада, хүлыень дүрөөдэ хүргэжэ, бултандань дээдэ hургуули олгуулжа, эрхим бэрхэ мэргэжэлтэд болгожо, ажабайдалай үргэн харгыда табяа.

Наhанайнгаа нүхэр Даба Дондитовичтай суг хамта бүхы наhаараа энэл ажахыдаа малай ажалда ябаа. Дырма Зугдуровнагай мал ажалда хүдэлhэн габьяань ехэ. Ямар ажал хээгүйб даа: hаалишан, малшан, тугалшан... Тэрэ үедэ hаалишан 18-20 үнеэ үдэрэй гурба дахин hаадаг байгаа.

- Зунай сагта үглөөнэй 4 сагта бодожо, аарса гү, али хүрэнгэ балгаад лэ, ажалдаа яарахаш. Үнеэдээ hаажа, hүеэ тушаагаад, хамтын үбhэ хуряалгада ошодог байгаабди. Үглөөнһөө үдэ болотор үбhэ сабшахаш, тиигээд үдэрэй hаамда яарахаш, hүүлээрнь дахин бригададаа ошожо, тармалгада ябахаш, тиигээд үдэшын hаам болотор бухал табигша hэмди. Тэрэ сагта үхибүүдэй сэсэрлиг гэжэ байгаагүй. Үхибүүдшье багаханууд байгаа, ехэшүүлынь багашуулаа харалсаад, эдеэ хоол баhа хэжэ орхидог байгаа юм бэшэ аалби даа, - гэжэ үндэр наһатай хүгшэн Дырма Зугдуровна хөөрэнэ.

Тэрэ хүндэ сагта Дырма Зугдуровнагай эжынь, Бальжит Цыренжаповна Барбаева, баhал Эсэгын ехэ дайнай ара талын ажалшан, яhала ехэ тулга байгаал даа. Зээнэрээ харалсаха, гэрэйнь ажал хэлсэхэ, хожом болотор зээнэрээшье харалсаа. Буянтай хүгшэн басаганайнгаа, зээнэрэйнгээ нарин нанжан харалтаар үндэр наhатай боложо, бурхандаа мордоо hэн.

Мал ажал яhалашье хүндэ гэжэ мэдээжэ ха юм даа: жэлэй дүрбэн сагта ажал таhархагүй, үбэлэй сагта малаа эдеэлүүлхэ уһалха, шабааhа түүхэ, ури дэлгэхэ, үнеэдээ һүниндөө һахижа, хаража тугаллуулха, тугалыень илгажа, тугалшадта тушааха.

Тэрэ үедэ эдэбхитэйгээр сенаж, силос бэлдэдэг байгаа. Үбhэ, силосоо тэрэ хүйтэндэ өөһэдөө шэрэн оруулжа, малаа эдеэлүүлхэ, hааһан hүеэ тушааха... Энэ ехэ ажал дабажа гараhан дүй дүршэлтэй Дырма хээтэй сугтаа хүдэлhэн нүхэдтөө жэшээ харуулдаг, залуушуулай ажаллахаяа ерэхэдэ, тэдэнээ hурган дахуулдаг байhан.

Ажалшад бүхэн жэлэй эхиндэ түсэб табижа, тэрэнээ дүүргэхэеэ бүхы шадалаараа оролдодог байгаа. Дырма Зугдуровна табиhан түсэбөө жэл бүхэндэ дүүргэжэ, үндэр амжалтануудые туйлажа, СССР-эй Верховно Соведэй Президиумэй Хүндэлэлэй грамотаһаа эхилээд, олон тоото дипломуудта, шагналнуудта, үнэтэ бэлэгүүдтэ хүртэhэн юм.

1963 ондо ажалайнгаа дүнгүүдээр Дырма Зугдуровна ВДНХ-гай путёвкоор шагнагдажа, Москва хото ошоhон алдартай. Тиишээ ошоhоноо Дырма эжы ашанар, зээнэртээ ехэ hонирхолтойгоор хөөрэдэг. 1979 ондо Буряад ороной түрүү ажалшадай дунда Монгол гүрэн ошожо, дүй дүршэлөөрөө хубаалдаһан юм. Олон тоото орден медальнууд Дырма Зугдуровнагай сээжэдэ ялардаг: Эхын орденууд, «1941-1945 онуудай Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай үедэ габьяата ажалай түлөө», «Ажалай ветеран», «В.И. Ленинэй түрэһөөр 100 жэлэй ойдо габьяата ажалай түлөө» гээд лэ, Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай илалтын ойнуудай медальнууд. Тоогүй олон хүндэлэлэй грамота, Баярай бэшэгүүдыень үхибүүдэйнь бүлэнүүд наринаар хадагалжа байдаг.

Даруу номгон зантай, урагшаа hанаатай, сэсэн ухаатай аад, үшөө хүхюу зугаатай Дырма Зугдуровна бүжэг наадандашье хатарха дуратай юм. Эгээл энэ абари зангыень хүүгэдынь абажа гаранхай. Ууган Нина Дабаевна Цыдендоржиева басаганиинь Тохорюугтын hургуулиин багшаар хүдэлөө. 1995 ондо энэл hургуулиингаа захирал боложо, арбан жэлэй хугасаада амжалта түгэс ударидаа. 2005 ондо Ойбонто тосхоной сомон даргаар һунгагдаа һэн. Галина Дабаевна Тээгдэ нютагта удаан сагта нягталан тоологшоор амжалтатайгаар хүдэлмэрилhэн юм. Улаан-Үдэдэ ажаhуудаг Дугаржап Дабаевич хүбүүниинь, Зоя болон Елена басагадынь харюусалга ехэтэй, ажалша бэрхэ, үнэн сэхэ, зондо туhалсахаяал оролдожо байдаг урагшаа һанаатай хүнүүд гэжэ мэдээжэ юм.

«Эхэ эсэгын буян - үри хүүгэдтээ» гэжэ буряад зон дэмы хэлэдэггүй. Аба эжынгээ ажалша, бэрхэ жэшээгээр хүмүүжүүлэгдэһэн хүүгэдынь булта үнэр баян гэр бүлэ болонхой, бата бэхеэр түбхинэнхэй. Ашанар зээнэрынь үргэн ехэ оронойнгоо хото һууринуудта, хари гүрэнөөр эмшэд, багшанар, нягталан тоологшод, инженер гэхэ мэтэ элдэб

мэргэжэлнүүдээр hурадаг, хүдэлдэг.

Эжын, эгэшын, хүгшэн эжын, нагаса эжын hаруул сэлмэг гэртэ аха дүүнэр, хүбүүд, басагад болон аша гушанарынь, зээ зээнсэрнүүдынь ерэжэл байдаг. Гэрэй эзэн эхэнэр Дырма Зугдуровна айлшадаа амтатай эдеэнэй дээжээр, үреэлэй hайхан үгэнүүдээр, анхарал дүүрэн хандасаар угтан хүлеэжэ байдаг.

Дырма Зугдуровна 90 наhанай дабаа гаталаашье һаа, hонор сэсэн ухаатай, эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай жаргалангай түлөө маани мэгзэмээ уншажа, амгалан байдал тогтоhой даа гэжэ зальбаржа hууна. Мүнөөшье хүрэтэрөө элдэб хоргой торго зүйжэ, бурханай шэрээгэй дэбдихэр оёод, үргэл болгон барина, бээлэйшье оёhон зандаа, тэдэнээ ажалаа амжалтатай хэжэ ябыт даа гэжэ залуу хүршэнэртөө үгэжэ баярлуулна.

Дырма Зугдуровна үхибүүдэйнгээ аша туhые үзэжэ, гурбан зөөлэнөөр үргүүлжэ, элдин энэ дэлхэйн жаргал дүүрэнээр эдлэжэ hуунал даа. Үри хүүгэдынь хамта дээрээ - 11 айл, 10 аша зээнэр, 11 гуша зээнсэрнүүд. Эдэ олон хүүгэдээрээ Дырма эжы хүрьhэтэ дэлхэйгээ шэмэглээ, баяжуулаа. Энэл даа, энэ дэлхэйдэ түрэһэн эхэнэрэй дээдын уялга бэелүүлhэнэй ашатын тэмдэг!

Ута наhа наһалха, үндэр заяа үзэхэ буянтай байгаалта, Дырма Зугдуровна! Үлзы жаргалтай ажаһуухатнай болтогой!

Л. НАМЖИЛОВА, багшын ажалай ветеран.