Татарстанда тааража түбхинөө

Түүхын хуудаһа ирахада, Татарстанай газар дайдада буряад хүнүүд тааража ажаһууна, яһала өөдэлжэ, амжалтануудые туйлана. Буряадай түрүүшын эрдэмтэн Доржи Банзаров Казань хотодо эрдэм мэдэсэ эндэхи дээдэ һургуулида абаа һэн гээд һануулая. Буряадай арадай гэгээрүүлэгшэ Ринчен Номтоев түрүүшын буряад үзэглэл Казань хотодо хэблүүлһэн намтартай. Мүн эндэл һураһан юм.

Мүнөө үеын буряадууд сооһоо суутай уран дархан Даши Намдаковые нэрлэмээр. 2013 ондо тэрэнэй һанаһан түсэбөөр «Казан» гэһэн томо гэр бүлын комплекс бодхоогдоһон юм. Нүүдэл арадуудые гэршэлһэн тогоон түхэлтэй байшан Казань хотын ажаһуугшадай, аяншалагшадай багахан сагай хугасаада эгээл дуратай газарнуудай нэгэн болоһон юм. Удангүй Даши Намдаков үльгэр домогто зүүн зүгэй хамгаалагшадые бэлдэжэ, «Казаные» тойруулаад табиһан байна.

- Казаньда ажаһуудаг буряад угсаатанай эблэл һаял байгуулха гэжэ ажал ябуулжа эхилһэн байгаабди. Татарстанай ниислэлэй захиргаанда алхалжа ябаад, гэнтэ Даши Бальжановичтай уулзашооб, танилсаабди. Түсэбөөрөө хубаалдахадамни, хэды буряадууд суглараад байнабта гэжэ асуугаа һэн. 10-11 хүн тоологдоно гээб. Битнай тандаа үшөө 8 буряадые асарааб. Тэрэ «Казан» хүшөөгэй дэргэдэ хараарай, тэдэшни хуу буряад зүрхэ сэдьхэлтэй юумэнүүд гээ һэн, - гэжэ Татарстанай буряадуудай эблэлэй түрүүлэгшэ Сэсэгма Бубеева энеэбхилэн һанан хөөрэнэ.

«Түрэлхи хэлэнэй болон түрэлхи уран зохёолой эрхим багша» гэһэн бүхэроссиин мэргэжэлтэ урилдаан Казань хотодо сентябрь һарада үнгэргэгдөө гээд һануулая. Анхан арбан хүн байһанаа мүнөө 300 гаран хүрэтэрөө олошорһон буряадууд нютагайнгаа түлөөлэгшэдэй түлөө һанаа зобон, дүнгүүдые хүлеэжэ байгаа. Тэндэхи буряад гэр бүлэнүүд үглөөгүүр сагаан эдеэнэйнгээ дээжые үргэжэ, мүргэжэ һуугаа. Буряадай Үндэһэтэнэй 1-дэхи лицей-интернадай багша Светлана Раданжаповагай эрхимлэхэдэнь, амжалтыень шэрээлсээ гэхэдэ, алдуу болохогүй. Казань хотын хада бурхад буряад багшын гайхамшагта илалтада баһа хабаатай байба.

Бултанай дунда

Бүхэроссиин урилдаанай хабаадагшадые, шүүгшэнэрые, холо ойроһоо ерэһэн айлшадые Татарстан Уласай арадуудай найрамдалай байшанай дэргэдэхи олон үндэһэ яһатанай амаралтын һургуулиин шабинар угтажа байгаа һэн. Тэдэнэй дунда буряад таһагай үхибүүд хабаадалсаа.

Эдэл үдэрнүүдтэ Татарстанда ажаһуудаг арадуудай болон шажан мүргэлэй харилсаанай «Мозаика культур» гэһэн фестиваль 10-дахияа эмхидхэгдээ. Һүүлэй хэдэн жэлнүүдтэ Казаниин буряадууд эндэ эдэбхитэйгээр хабаадалсана.

Татарстанай ниислэлэй түүхэтэ Старо-Татарская слобода гэһэн түбтэ 40 гаран арадай дунда буряадууд өөрын дуу, хатар харуулаа, тусхай танилсалгын талмайда буряад маягтай гарай бэлэгүүдые, эдеэ хоол дурадхаа.

Түрүү гэр бүлэнүүдэй тоодо

Юрий болон Соёлма Гатаповтанай гэр бүлэ Татарстан Уласта «Нечкэбиль» урилдаанда хабаадана. Бүхы хүдөө аймагуудай болон томо хотонуудай 100 гаран гэр бүлэнүүдэй 30-иинь хахад финалай шатада гаража шадаа.

Эрхимүүд сентябриин 14-дэ Татарстанай гэр бүлэнүүдэй фестивальда уулзажа, өөһэдынгөө заншалнуудаар хубаалдаа. Гатаповтанай гэр бүлэ буряадайнгаа ёһонуудые харуулһан байна.

Энэ шатын удаа эгээл эрхим 10 бүлэ элирүүлэгдэжэ, финалда гараһан байна. Тэдэнэй тоодо Буряадһаа уг гарбалтай эбтэй эетэй Гатаповтанай бүлын оролсоһониинь һайшаалтай. Һүүлшын шатын хэмжээ ябуулганууд ноябриин 24-дэ тэмдэглэгдэхэ Эжын үдэртэй дашарамдуулан болохоор хараалагдана.

Зөөхэй шанагдаа

Сентябриин 23-да Татарстанай арадуудай найрамдалай байшанай газаа гал түлигдэжэ, амтатай эдеэнэй уняар үнэрөөр дүтын гэрнүүдые анхилуулаа. Гайхаһан арад зон сугларжа, дуратайгаар буряад үндэһэтэнэй «Зөөхэйн нааданда» хабаадаһан байна.

Тус хэмжээ ябуулга хоёрдохи жэлээ эмхидхэгдэнэ гээд хэлэлтэй. 2023 ондо Казань хотын нэгэ амаралгын газарта үнгэргэгдөө бэлэй. «Түрэлхи хэлэнэй болон түрэлхи уран зохёолой эрхим багша» гэһэн урилдаанда хабаадаһан Буряадай түлөөлэгшэд ба эрхим багшанар Светлана Раданжапова, Людмила Бальжурова, албанай хэрэгээр Татарстан айлшаар бууһан «Буряадай эхэнэрнүүд» гэһэн ниитын эмхиин зургаан гэшүүд найр нааданда оролсоо. Буряад нютагаархидай эблэлэй дэргэдэ һая байгуулагдаһан «Алтан сэргэ» гэһэн аман зохёолой ансамбль баярай үдэрые шэмэглээ.

Олоной дэмжэлгээр

Түхэреэн жэлдэ ямаршье хэмжээ ябуулгануудта хабаадахадаа, Казаниин буряадууд буряад онсо маягтай хубсаһаараа бултаниие гайхуулна. Нютагһаань хэды холо байбашье, түрэл заншалаа алданагүй гэжэ Татарстанда ажаһуудаг бусад арадууд буряадууд тухай хэлэнэ.

- Эблэлээ һаял байгуулаад ябахадаа, хаанаһаа буряад хубсаһа олохоб даа гэжэ һанаа бодолдо абтааб. Юуб гэхэдэ, хубсаһагүйгөөр өөрынгөө онсо маягые харуулжа шадахагүй байгаабди. Нэгэ дахин амаралтада гараад, түрэл Улан нютагайнгаа соёлой байшанда ерэжэ хандааб. Хуушарһан гурбан самса абаа һэм. Эжымни амбарайнгаа оёор уудалжа, үшөө хоёр буряад самса олоо. Һая болотор тэдэниие үмдэжэ ябаабди. Үшөө нэгэ дахин амаралтада гарахадаа, Буряадай Соёлой яаманда хандааб, тиихэдэ намда нэгэ дэгэл барюулаа һэн. Агын тойрогто «Алтарганын» удаа баһа Соёлой яаманда хандааб. 20 мянган түхэригэй сертификадаар гоё костюм оюулаабди, - гэжэ Сэсэгма Бубеева хөөрэнэ.

Казань хотын захиргаан хирэ-хирэ болоод лэ, олон үндэһэ яһатанай амаралтын һургуулида туһалжа байдаг. Хэдэн жэлэй саана хүбүүдтэ таараха хоёр самса, басагадай нэгэ самса тэрэ туһаламжын түсэлөөр оюулаа. Мүнөө жэлдэ Татарстан Уласай Засагай газар хүгжэмэй зэмсэгүүдээр хангаа.

- Амаралтын һургуулиин бусад таһагуудтай бидэ зэмсэгүүдые абахаяа мэдүүлгэ оруулаабди. Маанадта үгтэһэн 120 мянган түхэригтэ морин хуур, чанза, лимбэ, бубен, дуутай аяга (поющая чаща), дымчики, гонг гэхэ мэтэ зүйлнүүдые абажа шадаабди. Теэд тэдээн дээрэ һайнаар наадажа шадаха хүнүүднай үсөөн. Хэды тиигэбэшье үри хүүгэднай ондоо яһанай хүгжэмэй багшанартай яһала һуража байнхай. Хүгжэмэй эрдэмтэй буряад мэргэжэлтэниие бэдэрнэбди. Ехэшүүлые болон манай үри хүүгэдые бэлдэхэ дуратайшуул олдохо бэзэ, - гэжэ Сэсэгма Бубеева хөөрөөгөө үргэлжэлүүлнэ.

Түрэл гаралнуудһаань холо ажамидаржа байһан буряадууднай шэнэ нютаг һууриндаа, илангаяа Казаньда амжалтатайгаар байрлахадань баясамаар.