Шэнэ сагай шэнэ аргануудаар

Багаһаань би шүдөөл аргалуулха, үрэмдүүлхэ гээшэһээ ехэ зүрхэ алдадаг һэм, бүри һая болотор. Тиимэһээ намаяа ехээр зобоонгүй, тэрэ муу шүдыемни һугалжа хаяыт даа гэжэ стомато­лог эмшэниие гуйхаш. Үшөө ямар һайнаар манай һууринда шүдэнэй эмшэн байһан юм: аймагуудай оло­хон нютагуудта үгы байгаа ха юм, үбдэжэ хабдаһан, нойроо алдажа зобошоһон хүнүүд аймагай түб ерэ­хэл даа.

Харин мүнөө байдал яма­раар хубилаа гээшэб: ямаршье хүнэй оболзотор даржаганан дэр­жэгэнэн үрэмдэдэг бор маши­на гээшэнүүднай бусалтагүйгөөр ошоол юм ха. Хүнэй хэлэһээр лэ, үбшэн шүдыешни һуга татаад хаяжархихагүй, эмшэлхэл гэжэ орол­доно. Харин шүдэеэ табюулха гээ­шэмнай ямар ехэ ута унжагай ажал­тай һэм. Теэд үшөө арай гэжэ тэрэнээ хүүлээд, тэрээндээ дадажа ядахаш… Иимэшүүл бэлэй, шүдэтэй ябахые оролдохо гээшэ, оройдоо арбаадхан жэлэй саана.

Харин мүнөө хүн зоной үргэ шүдэ эмнэдэг хубиин клиникэ эрхилдэг Буянто Валентинович Дымбрылов тухай хөөрөөгөө дэлгэе.

«Эдир Гэсэр»

Буряад орондо һүр жабхалантай­гаар «Абай Гэсэр хүбүүн» үльгэрэй 1000 жэлэй ойе 1990-1995 онуудта олоной хабаадалгатайгаар тэмдэг- лээ бэлэй. Тиихэдэл һургуулинуудта нютаг нютагуудайнгаа аман зохёол үзэлгые, үльгэр түүрээлгые, хизаар ороноо шэнжэлэлгые, эдиршүүлые үндэһэн заншалнуудтаа һургалгые эршэтэйгээр эхилэгдээ бэлэй. Тии­гэжэ «Эдир Гэсэр», «Эдир Дангина» гэһэн урилдаанууд үнгэргэгдэхэ бо­лоо. Мүн үгэ хүүртэ бэрхэ, дууша ха­тарша Буянто хүбүүн Буряадай баг­шанарай дээдэ һургуули дүүргэһэн Дарима эгэшынгээ ударидалга доро һайн бэлэдхэл хэжэ, Захааминайн­гаа аймагай урилдаануудта түрүүлээ һэн. 1997 ондо Буряадай Оперо ба баледэй театрай тайзан дээрэ гара­жа, уран бэлигээ гэршэлжэ, 3-дахи шатын дипломдо, бэлэг сэлэгтэ хүртэжэ баярлаа бэлэй. Теэд үхибүүн наһандаа Буряадайнгаа гол театрай ехэ тайзан дээрэ гарахашье гээшэм­най ямар ехэ туйлалта, омогорхол, баяр гээшэб!

Буянто хүбүүн ганса дуу хатарта­шье бэрхэ бэшэ, үшөө уран гартай байшоо. Тэрэнэй эсэгэ Валентин Бадмаевич инженер-механик һэн тула, гараж соогоо элдэбын түмэр түдэгын зүйлнүүдтэйл байһан бэзэ. Нэгэтэ гараж соогоо Буянто ша- раар толорһон шүрэб шэншэлжэ байтараа, тэрэниие абаһаань эрижэ абаад, түрүүшынгээ бэһэлиг хэһэнээ һайн һанадаг. Дүршэлтэй болохо­доо, бэһэлигүүдые, һиихэнүүдые хэдэн янзаар, үнгэтэ шулуунуудые һуулгажа байгаад урладаг болоо. Бүтээлнүүдыень хараһан Долгор Цыбиковна эжынь: «Зай гэжэ, энэ хүбүүмнай дархан гү, али шүдэ хэдэг эмшэн болохо юм ха», - гэжэ хэлээ һэн.

Эрхим оюутан

Буянтын түрэл Нуртынгаа һур- гуули түгэсхэхэдэ, талаан боложо, тэрэ жэлдэ Э. Раднаевай нэрэмжэ­тэ Буряадай эмнэлгын колледждо шүдэ хэгшэдые абажа байгаа (тэрэ үедэ гурбан жэлдэ нэгэ дахин аба­даг байһан). Һайнаар лэ һуража, сти­пенди абажа байхыень эжынь захяа. Буянтын 10-дахи ангида һуража бай­хада, хайрата абань наһа барашоо бэлэй, тиимэһээ хойноһоонь тэдхэм­жэ тааруухан байхань ойлгосотой. Һураха эрмэлзэлтэй Буянто Дымбры­лов эхилхэһээнь оролдожо, хэшээл бүхэндэ реферадуудые һайнаар бэл­дэжэ, элидхэлнүүдые уншажа бай­гаа. Хамтын байрада байжа һурадаг бэлигтэй хүбүүн уран һайханай бүлгэмдэшье эдэбхитэйгээр хабаа­даа. Тиигэжэ тэрэ һургуулияа улаан дипломоор түгэсхөө бэлэй.

Гэртээ ерээд, эжытэеэ хартаабхаяа обоолжо байтараа, эжынь: «Һурахал байгаалши даа, хүбүүмни, һураха! – гэжэ хэлээд, - Сэсэгма эгэшэшни Шэ­тэдэ байна ха юм, шамаяа угтаад аба­на бэзэ. Мэнэ гэһээр түхеэрэ», - гэжэ албадаа бэлэй.

Тэрэ үедэ Шэтын эмнэлгын дээдэ һургуули урданайнгаа заншал сахиһандаа, ехэ һайн бэлэдхэлтэй эмшэдые һургажа гаргана гэжэ суу­тай һэн.

- Нээрээшье, һургуулимнай гурим журам шангатай һэн, багшанарнай­шье бэрхэнүүд, эрилтэ ехэтэйнүүд бэлэй. Би энэ ушарые мэдэхэгүйб гэжэ байхадатнай, үбшэн хүн үхэхэ жэшээтэй гэжэ дабтажал байдаг һэн, - гэжэ мүнөө Буянто Валентинович һайханаар дурсана.

Энэшье һургуулияа 2009 ондо эрхимээр түгэсхөөд, Красноярскда интернатура дүүргээ. Улаан-Үдэдөө 1-дэхи стоматологидо хүдэлөө. Хоёр жэл хүдэлөөд байхадаа, Буянто Ва­лентинович шэнэ сагай оньһон түхеэрэлгэнүүдээр хүдэлхын тулада эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ саашадаа һайн һургуулида һураха хэрэгтэй гэжэ ойлгоо. Теэд лэ гэр бүлэ бо­лонхой, хүбүүтэй, үшөө һамганиинь хоёрдохиёо хүлеэшэнхэй. Мүн лэ һайн һургуули үнэтэй. Шэтын гү, али Эрхүүгэй ординатурануудта 60 мян­ган түхэригөөр һураха аргын байба­шье, манай хүбүүн һайн һургуулида, һайн эрдэм мэдэсэ абаха эрмэлзэл­тэй бэлэй. Наһанайнгаа нүхэр Сая­на Бадмаевнатаяа (Агын Зүдхэлиин бэрхэ басаган) удаан зүбшэжэ, эрхим гэжэ суурхаһан Москвадахи Меди­ко-стоматологическа ехэ һургуулиин «Ортопедия-протезирование» гэжэ эгээл үнэтэй шэглэлыень шэлээ. Нэгэ жэлэй сэн - 250 мянган түхэриг. Хоёр жэл һураха хэрэгтэй. Яахаб гэжэ үни бодолтогүй, авто-хүлэгөө 150-яар ху­далдаад лэ, һаналаа хүсэлдүүлхэеэ зорёо. Энэнь тон зүб шиидхэбэри байгаа.

Эрхим тэрэ һургуулида Игорь Юрьевич Лебеденко гэжэ багшань бэшэ һургуулинуудһаа өөрсэ ондоо­хоноор, өөрын методикоор һургадаг, тон нарин нягтаар ажалаа бүтээхые заадаг байгаа. Тиигэжэ дээдэ га­рай эрхим бэрхэ багшын харгал­залга доро Буянто Валентинович һуралсалайнгаа «а»-һаа «я» хүрэтэр» бүхы шатануудта өөрынгөө гараар бүхы юумэнүүдые тон һүүлэй оньһон түхеэрэлгэнүүдтэ цифровой лабора­торидо бүхы ёһоорнь бүтээжэ шада­ха болоо юм. Түгэс эрдэмтэй, эрхим дадалтай болооб гэжэ түрэл хотодоо ерэхэдэнь, мэргэжэлээрнь ажалай һуури үгы гэхэдэнь яахабши? Теэд «нет худа без добра» гэжэ ород ара­дай хэлэгшээр, Буянто Валентино­вич өөрын харгы олоо: хубиин стома­тологидо ажаллажа эхилээд, өөрын эмнэлгын газар нээхэ гэжэ шиидээ.

Өөрын хэрэг

- Түрүүн эхилжэ, гурбан һууритай клиникэ Боевая гудамжаар нээгээб. Нэгэ жэл хүдэлөөд, багадана гэжэ ойлгооб. Тэрэ үедэмнай үнөөхи ко­вид гээшэмнай замхажа эхилээд, хүнүүд ехээр ябажа эхилээ. Тиигээд лэ үргэн һаруул, тааруу газарта ор­шодог байра нилээн бэдэрээбди. Энэмнай ажаһууха байра бэшэ, ха­рин эмнэлгын газар болохо ёһотой хадаа эрилтэнүүдынь тад ондоо. Тииһээр энэ 530 дүрбэлжэн метр талмайтай байра һунгажа, гур­бан жэлэй туршада һэльбэн шэнэлээбди. Бүхы юумыень тааруу зохид болгохо гэжэ оролдообди. Хүдэлхэ эмшэдшье һаруул сэбэр таһагуудта хүдэлхэ, забһартаа налайжа амар­ха, халуун сай бариха аргатай бай­ха ёһотой. Гэбэшье, гол шухалань, манда эмшэлүүлхэеэ ерэһэн зониие хүндэмүүшэ ёһоор, аятай зохидоор угтан абажа, тэдэнэйнгээ сэдьхэ­лээ амаруулжа, зүб лэ ерээб, эндэл эрхим һайнаар эмнүүлхэб гэһэн мэдэрэл түрүүлхэ арга байдал тог­тоонобди. Энэмнай манай уялга ха юм даа. Балшар багануудта бүри ехэ анхарал хандуулнабди. Урда- ниинь үхибүүд дэржэгэнэн даржа­ганан үрэмдэдэг бор машинаһаа ехээр айдаг, шүдэнэйнгөө хэды үбдэжэ байгаашье һаань, докторто ошожо үгэдэггүй бэлэй. Харин ман­да ерэбэл, аятай зөөлөөр эльбүүлжэ байһандал болохо.

Тиимэһээ бидэ эмнэлгын таһагуудыешье, бэеэ заһаха газарнууды­ешье тон дулааханаар, зөөлэхэнөөр түхеэрээбди. Эндэһээмнай гараха­даа, эмнүүлһэн үхибүүн бүхэн ямар һайн юм, үбдэхэеэ болёоб, дахин үбдэхэтэйнь адли энэл һайн га­зарта ерэжэ, энэ һайн докторнууд­та һайнаар эмнүүлхэб гэжэ һанаха ёһотой. Ехэшүүлшье хуушанайхяараа стоматолог докторһоо айд гэдэг хаш, багынхияа һанаад. Тиигэжэл үргэ, шүдэеэ муудхуулаад, «хоол таниха» болошонод. Иигэжэл бэе махаба­даа муудуулна, элүүр энхэмнай нэн түрүүн хоолһоо болон тэрэнээ яажа, ямар шүдөөр буйлуулагдаһанһаа дулдыдана ха юм. Тиимэһээ багаһаань шүдэеэ гамнажа ябабал, ямар­шье хоол дураараа зоогложо, наһан соогоо элүүр ябаха ха юм, - гэжэ Бу­янто Валентинович бултанда ханда­на.

Тэрэнэй хэлэһэн дээрэ нэмэ­жэ хэлэхэ үшөө нэгэ зүйл гэхэдэ, шүдэнүүднай хэлэлгын ехэ удха ша­нартай ха юм - муу шүдэтэй амтирхай хүнэй шүлһөө сэсэргэн дуу гараха­дань, ойлгоходо хүндэ байдаг. Теэд­шье шүдэ муутай хүнэй амисхаалшье гутамшаг үнэртэй байдаг ха юм даа.

Гэр бүлөөрөө

- Мүнөө сагта эрдэм ухаан түргэн хүгжэнэ, шэнэ оньһон түхеэрэлгэнүүд зохёогдоно, шэнэ ар­ганууд, цифровой технологинууд хэ­рэглэгдэнэ. Тиимэһээ һуражал байха хэрэгтэй. Бидэ жэлдээ эгээл түрүү клиникэнүүдтэ ошожо, хоёр дахин һуралсал гаранабди. Үе сагтаяа жэг­дэ гэшхэлхэ хэрэгтэй. Эндээшье конференц-танхим түхеэрэнхэйбди. Түрүү үзэлтэй эмшэ багшанар ерэ­жэ, элидхэлнүүдые уншадаг, эгээл һүүлшын туйлалтануудтай танилсуулдаг. Эндэхишье оюутаднай дура­тайгаар ерэдэг. Харин бидэ, захиргаан, эдэ бүгэдые эрхимээр үнгэргэхэ эрхэ байдал байгуулнабди. Бидэ гэхэдээ, нэн түрүүн наһанайнгаа нүхэрые, түшэг тулгуурияа хэлэнэб. Саяна Бадмаевна Эрхүүгэй дээдэ һургуули дүүргэһэн, мэргэжэлээрээ эпидемиолог юм. Эндээ мэргэжэ­лээрээ хүдэлнэ. Тиимэһээ ариг сэ­бэрэй талаар һанаа зобоногүйбди, бүхы ажал хэрэгүүд саг соогоо гурим ёһоороо бүтээгдэнэ ха юм. Мүн баһа мантаяа хамта Сэсэгма эгэшэмни хүдэлнэ. Экономическа мэргэжэлтэй Сэсэгма Ва­лентиновна эмхиингээ оршо гаргашые нарин нягтаар тоолон гаргажа байна. Тиимэһээ энэшье талаһаа һанаагаа зобоногүйб, - гэжэ эб нэгэн хүдэлжэ байһан гэр бүлөөрөө Буянто Валентино­вич омогорхоно.

Буянто Валентинович Саяна Бадмаевна хоёр хүбүүдээ буряадаараа һургаха гэжэ Буряад Ула­сай 1-дэхи лицей-интернадта ябуулна. Одхон ба­саганиинь һаял дүрбэ хүрөө. Бүхыдөө хэды ажал­шад хүдэлнэт гэһэн асуудалда мүнөө дээрээ гуша гаран мэргэжэлтэд хүдэлнэбди гэжэ харюусаад, һайн мэргэжэлтэниие ажалда абаха гээшэ тон ха­рюусалгатай.

«Нэн түрүүн ямар эрилтэнүүдые табидагаа, алба һуража, эрдэмээ дээшэлүүлжэ, түрүү арга­нуудта дүршэжэ байхые сэхэ хэлэдэгби. Тиигээд лэ өөрөө оролдохо эрмэлзэлтэйл хүниие абадаг­бди», - гэжэ Буянто Валентинович хөөрөө.

Урма зоригтой, урагшаа һанаатай Буянто Ва­лентиновичтэ баяр хүргөөд, Гэр бүлын жэлдэ гэр бүлэдэнь амгалан тайбаниие хүсөөд, эрхил­жэ байһан хэрэгынь хүгжэжэ байг лэ гэжэ һайн һайханаар хүсэбэбди.