Багаһаань би шүдөөл аргалуулха, үрэмдүүлхэ гээшэһээ ехэ зүрхэ алдадаг һэм, бүри һая болотор. Тиимэһээ намаяа ехээр зобоонгүй, тэрэ муу шүдыемни һугалжа хаяыт даа гэжэ стоматолог эмшэниие гуйхаш. Үшөө ямар һайнаар манай һууринда шүдэнэй эмшэн байһан юм: аймагуудай олохон нютагуудта үгы байгаа ха юм, үбдэжэ хабдаһан, нойроо алдажа зобошоһон хүнүүд аймагай түб ерэхэл даа.
Харин мүнөө байдал ямараар хубилаа гээшэб: ямаршье хүнэй оболзотор даржаганан дэржэгэнэн үрэмдэдэг бор машина гээшэнүүднай бусалтагүйгөөр ошоол юм ха. Хүнэй хэлэһээр лэ, үбшэн шүдыешни һуга татаад хаяжархихагүй, эмшэлхэл гэжэ оролдоно. Харин шүдэеэ табюулха гээшэмнай ямар ехэ ута унжагай ажалтай һэм. Теэд үшөө арай гэжэ тэрэнээ хүүлээд, тэрээндээ дадажа ядахаш… Иимэшүүл бэлэй, шүдэтэй ябахые оролдохо гээшэ, оройдоо арбаадхан жэлэй саана.
Харин мүнөө хүн зоной үргэ шүдэ эмнэдэг хубиин клиникэ эрхилдэг Буянто Валентинович Дымбрылов тухай хөөрөөгөө дэлгэе.
«Эдир Гэсэр»
Буряад орондо һүр жабхалантайгаар «Абай Гэсэр хүбүүн» үльгэрэй 1000 жэлэй ойе 1990-1995 онуудта олоной хабаадалгатайгаар тэмдэг- лээ бэлэй. Тиихэдэл һургуулинуудта нютаг нютагуудайнгаа аман зохёол үзэлгые, үльгэр түүрээлгые, хизаар ороноо шэнжэлэлгые, эдиршүүлые үндэһэн заншалнуудтаа һургалгые эршэтэйгээр эхилэгдээ бэлэй. Тиигэжэ «Эдир Гэсэр», «Эдир Дангина» гэһэн урилдаанууд үнгэргэгдэхэ болоо. Мүн үгэ хүүртэ бэрхэ, дууша хатарша Буянто хүбүүн Буряадай багшанарай дээдэ һургуули дүүргэһэн Дарима эгэшынгээ ударидалга доро һайн бэлэдхэл хэжэ, Захааминайнгаа аймагай урилдаануудта түрүүлээ һэн. 1997 ондо Буряадай Оперо ба баледэй театрай тайзан дээрэ гаража, уран бэлигээ гэршэлжэ, 3-дахи шатын дипломдо, бэлэг сэлэгтэ хүртэжэ баярлаа бэлэй. Теэд үхибүүн наһандаа Буряадайнгаа гол театрай ехэ тайзан дээрэ гарахашье гээшэмнай ямар ехэ туйлалта, омогорхол, баяр гээшэб!
Буянто хүбүүн ганса дуу хатарташье бэрхэ бэшэ, үшөө уран гартай байшоо. Тэрэнэй эсэгэ Валентин Бадмаевич инженер-механик һэн тула, гараж соогоо элдэбын түмэр түдэгын зүйлнүүдтэйл байһан бэзэ. Нэгэтэ гараж соогоо Буянто ша- раар толорһон шүрэб шэншэлжэ байтараа, тэрэниие абаһаань эрижэ абаад, түрүүшынгээ бэһэлиг хэһэнээ һайн һанадаг. Дүршэлтэй болоходоо, бэһэлигүүдые, һиихэнүүдые хэдэн янзаар, үнгэтэ шулуунуудые һуулгажа байгаад урладаг болоо. Бүтээлнүүдыень хараһан Долгор Цыбиковна эжынь: «Зай гэжэ, энэ хүбүүмнай дархан гү, али шүдэ хэдэг эмшэн болохо юм ха», - гэжэ хэлээ һэн.
Эрхим оюутан
Буянтын түрэл Нуртынгаа һур- гуули түгэсхэхэдэ, талаан боложо, тэрэ жэлдэ Э. Раднаевай нэрэмжэтэ Буряадай эмнэлгын колледждо шүдэ хэгшэдые абажа байгаа (тэрэ үедэ гурбан жэлдэ нэгэ дахин абадаг байһан). Һайнаар лэ һуража, стипенди абажа байхыень эжынь захяа. Буянтын 10-дахи ангида һуража байхада, хайрата абань наһа барашоо бэлэй, тиимэһээ хойноһоонь тэдхэмжэ тааруухан байхань ойлгосотой. Һураха эрмэлзэлтэй Буянто Дымбрылов эхилхэһээнь оролдожо, хэшээл бүхэндэ реферадуудые һайнаар бэлдэжэ, элидхэлнүүдые уншажа байгаа. Хамтын байрада байжа һурадаг бэлигтэй хүбүүн уран һайханай бүлгэмдэшье эдэбхитэйгээр хабаадаа. Тиигэжэ тэрэ һургуулияа улаан дипломоор түгэсхөө бэлэй.
Гэртээ ерээд, эжытэеэ хартаабхаяа обоолжо байтараа, эжынь: «Һурахал байгаалши даа, хүбүүмни, һураха! – гэжэ хэлээд, - Сэсэгма эгэшэшни Шэтэдэ байна ха юм, шамаяа угтаад абана бэзэ. Мэнэ гэһээр түхеэрэ», - гэжэ албадаа бэлэй.
Тэрэ үедэ Шэтын эмнэлгын дээдэ һургуули урданайнгаа заншал сахиһандаа, ехэ һайн бэлэдхэлтэй эмшэдые һургажа гаргана гэжэ суутай һэн.
- Нээрээшье, һургуулимнай гурим журам шангатай һэн, багшанарнайшье бэрхэнүүд, эрилтэ ехэтэйнүүд бэлэй. Би энэ ушарые мэдэхэгүйб гэжэ байхадатнай, үбшэн хүн үхэхэ жэшээтэй гэжэ дабтажал байдаг һэн, - гэжэ мүнөө Буянто Валентинович һайханаар дурсана.
Энэшье һургуулияа 2009 ондо эрхимээр түгэсхөөд, Красноярскда интернатура дүүргээ. Улаан-Үдэдөө 1-дэхи стоматологидо хүдэлөө. Хоёр жэл хүдэлөөд байхадаа, Буянто Валентинович шэнэ сагай оньһон түхеэрэлгэнүүдээр хүдэлхын тулада эрдэмээ дээшэлүүлхэеэ саашадаа һайн һургуулида һураха хэрэгтэй гэжэ ойлгоо. Теэд лэ гэр бүлэ болонхой, хүбүүтэй, үшөө һамганиинь хоёрдохиёо хүлеэшэнхэй. Мүн лэ һайн һургуули үнэтэй. Шэтын гү, али Эрхүүгэй ординатурануудта 60 мянган түхэригөөр һураха аргын байбашье, манай хүбүүн һайн һургуулида, һайн эрдэм мэдэсэ абаха эрмэлзэлтэй бэлэй. Наһанайнгаа нүхэр Саяна Бадмаевнатаяа (Агын Зүдхэлиин бэрхэ басаган) удаан зүбшэжэ, эрхим гэжэ суурхаһан Москвадахи Медико-стоматологическа ехэ һургуулиин «Ортопедия-протезирование» гэжэ эгээл үнэтэй шэглэлыень шэлээ. Нэгэ жэлэй сэн - 250 мянган түхэриг. Хоёр жэл һураха хэрэгтэй. Яахаб гэжэ үни бодолтогүй, авто-хүлэгөө 150-яар худалдаад лэ, һаналаа хүсэлдүүлхэеэ зорёо. Энэнь тон зүб шиидхэбэри байгаа.
Эрхим тэрэ һургуулида Игорь Юрьевич Лебеденко гэжэ багшань бэшэ һургуулинуудһаа өөрсэ ондоохоноор, өөрын методикоор һургадаг, тон нарин нягтаар ажалаа бүтээхые заадаг байгаа. Тиигэжэ дээдэ гарай эрхим бэрхэ багшын харгалзалга доро Буянто Валентинович һуралсалайнгаа «а»-һаа «я» хүрэтэр» бүхы шатануудта өөрынгөө гараар бүхы юумэнүүдые тон һүүлэй оньһон түхеэрэлгэнүүдтэ цифровой лабораторидо бүхы ёһоорнь бүтээжэ шадаха болоо юм. Түгэс эрдэмтэй, эрхим дадалтай болооб гэжэ түрэл хотодоо ерэхэдэнь, мэргэжэлээрнь ажалай һуури үгы гэхэдэнь яахабши? Теэд «нет худа без добра» гэжэ ород арадай хэлэгшээр, Буянто Валентинович өөрын харгы олоо: хубиин стоматологидо ажаллажа эхилээд, өөрын эмнэлгын газар нээхэ гэжэ шиидээ.
Өөрын хэрэг
- Түрүүн эхилжэ, гурбан һууритай клиникэ Боевая гудамжаар нээгээб. Нэгэ жэл хүдэлөөд, багадана гэжэ ойлгооб. Тэрэ үедэмнай үнөөхи ковид гээшэмнай замхажа эхилээд, хүнүүд ехээр ябажа эхилээ. Тиигээд лэ үргэн һаруул, тааруу газарта оршодог байра нилээн бэдэрээбди. Энэмнай ажаһууха байра бэшэ, харин эмнэлгын газар болохо ёһотой хадаа эрилтэнүүдынь тад ондоо. Тииһээр энэ 530 дүрбэлжэн метр талмайтай байра һунгажа, гурбан жэлэй туршада һэльбэн шэнэлээбди. Бүхы юумыень тааруу зохид болгохо гэжэ оролдообди. Хүдэлхэ эмшэдшье һаруул сэбэр таһагуудта хүдэлхэ, забһартаа налайжа амарха, халуун сай бариха аргатай байха ёһотой. Гэбэшье, гол шухалань, манда эмшэлүүлхэеэ ерэһэн зониие хүндэмүүшэ ёһоор, аятай зохидоор угтан абажа, тэдэнэйнгээ сэдьхэлээ амаруулжа, зүб лэ ерээб, эндэл эрхим һайнаар эмнүүлхэб гэһэн мэдэрэл түрүүлхэ арга байдал тогтоонобди. Энэмнай манай уялга ха юм даа. Балшар багануудта бүри ехэ анхарал хандуулнабди. Урда- ниинь үхибүүд дэржэгэнэн даржаганан үрэмдэдэг бор машинаһаа ехээр айдаг, шүдэнэйнгөө хэды үбдэжэ байгаашье һаань, докторто ошожо үгэдэггүй бэлэй. Харин манда ерэбэл, аятай зөөлөөр эльбүүлжэ байһандал болохо.
Тиимэһээ бидэ эмнэлгын таһагуудыешье, бэеэ заһаха газарнуудыешье тон дулааханаар, зөөлэхэнөөр түхеэрээбди. Эндэһээмнай гарахадаа, эмнүүлһэн үхибүүн бүхэн ямар һайн юм, үбдэхэеэ болёоб, дахин үбдэхэтэйнь адли энэл һайн газарта ерэжэ, энэ һайн докторнуудта һайнаар эмнүүлхэб гэжэ һанаха ёһотой. Ехэшүүлшье хуушанайхяараа стоматолог докторһоо айд гэдэг хаш, багынхияа һанаад. Тиигэжэл үргэ, шүдэеэ муудхуулаад, «хоол таниха» болошонод. Иигэжэл бэе махабадаа муудуулна, элүүр энхэмнай нэн түрүүн хоолһоо болон тэрэнээ яажа, ямар шүдөөр буйлуулагдаһанһаа дулдыдана ха юм. Тиимэһээ багаһаань шүдэеэ гамнажа ябабал, ямаршье хоол дураараа зоогложо, наһан соогоо элүүр ябаха ха юм, - гэжэ Буянто Валентинович бултанда хандана.
Тэрэнэй хэлэһэн дээрэ нэмэжэ хэлэхэ үшөө нэгэ зүйл гэхэдэ, шүдэнүүднай хэлэлгын ехэ удха шанартай ха юм - муу шүдэтэй амтирхай хүнэй шүлһөө сэсэргэн дуу гарахадань, ойлгоходо хүндэ байдаг. Теэдшье шүдэ муутай хүнэй амисхаалшье гутамшаг үнэртэй байдаг ха юм даа.
Гэр бүлөөрөө
- Мүнөө сагта эрдэм ухаан түргэн хүгжэнэ, шэнэ оньһон түхеэрэлгэнүүд зохёогдоно, шэнэ арганууд, цифровой технологинууд хэрэглэгдэнэ. Тиимэһээ һуражал байха хэрэгтэй. Бидэ жэлдээ эгээл түрүү клиникэнүүдтэ ошожо, хоёр дахин һуралсал гаранабди. Үе сагтаяа жэгдэ гэшхэлхэ хэрэгтэй. Эндээшье конференц-танхим түхеэрэнхэйбди. Түрүү үзэлтэй эмшэ багшанар ерэжэ, элидхэлнүүдые уншадаг, эгээл һүүлшын туйлалтануудтай танилсуулдаг. Эндэхишье оюутаднай дуратайгаар ерэдэг. Харин бидэ, захиргаан, эдэ бүгэдые эрхимээр үнгэргэхэ эрхэ байдал байгуулнабди. Бидэ гэхэдээ, нэн түрүүн наһанайнгаа нүхэрые, түшэг тулгуурияа хэлэнэб. Саяна Бадмаевна Эрхүүгэй дээдэ һургуули дүүргэһэн, мэргэжэлээрээ эпидемиолог юм. Эндээ мэргэжэлээрээ хүдэлнэ. Тиимэһээ ариг сэбэрэй талаар һанаа зобоногүйбди, бүхы ажал хэрэгүүд саг соогоо гурим ёһоороо бүтээгдэнэ ха юм. Мүн баһа мантаяа хамта Сэсэгма эгэшэмни хүдэлнэ. Экономическа мэргэжэлтэй Сэсэгма Валентиновна эмхиингээ оршо гаргашые нарин нягтаар тоолон гаргажа байна. Тиимэһээ энэшье талаһаа һанаагаа зобоногүйб, - гэжэ эб нэгэн хүдэлжэ байһан гэр бүлөөрөө Буянто Валентинович омогорхоно.
Буянто Валентинович Саяна Бадмаевна хоёр хүбүүдээ буряадаараа һургаха гэжэ Буряад Уласай 1-дэхи лицей-интернадта ябуулна. Одхон басаганиинь һаял дүрбэ хүрөө. Бүхыдөө хэды ажалшад хүдэлнэт гэһэн асуудалда мүнөө дээрээ гуша гаран мэргэжэлтэд хүдэлнэбди гэжэ харюусаад, һайн мэргэжэлтэниие ажалда абаха гээшэ тон харюусалгатай.
«Нэн түрүүн ямар эрилтэнүүдые табидагаа, алба һуража, эрдэмээ дээшэлүүлжэ, түрүү аргануудта дүршэжэ байхые сэхэ хэлэдэгби. Тиигээд лэ өөрөө оролдохо эрмэлзэлтэйл хүниие абадагбди», - гэжэ Буянто Валентинович хөөрөө.
Урма зоригтой, урагшаа һанаатай Буянто Валентиновичтэ баяр хүргөөд, Гэр бүлын жэлдэ гэр бүлэдэнь амгалан тайбаниие хүсөөд, эрхилжэ байһан хэрэгынь хүгжэжэ байг лэ гэжэ һайн һайханаар хүсэбэбди.