Буряадай Засагай газарай Түрүүлэгшын орлогшо ба уласай сан жасын сайд байһан Игорь Шутенков 2019 оной февралиин 7-һоо Улаан-Үдэ хотын захиргаанай хүтэлбэрилэгшын уялгануудые дүүргэнэ. Мэдээжэ болоһоор үнинэйшье һаань, хүн зон тэрээн тухай бүри тодорхойгоор мэдэхэ хүсэлтэй байдаг. Ушар тиимэһээ Игорь Шутенков ниислэл хотын ажаһуугшадай һонирхоһон асуудалнуудта харюусаба.
- Игорь Юрьевич, мүнөө хэжэ байһан ажалтнай анханайхиһаат- най юугээрээ илгаатай гээшэб?
- Энэ тушаалда томилогдожо ерэһээр лэ, сүлөө забдагүй, заха хизааргүй ехэ ажалтай дайралданаб. Хотын ажабайдал хангалгатай холбоотой ажал бэелүүлхын хажуугаар ганса мэргэжэлтэдтэйшье бэшэ, мүн ажаһуугшадтай ходо уулзажа байха хэрэгтэй. Тиихэлээрээ бүхыдөө Улаан-Үдын шиидхэгдээгүй асуудалнуудһаа гадна хүн зоной бэрхэшээлнүүдые шиидхэхэ шухала.
Жэшээнь, аяар 9 хүүгэдтэй Поздняковтоной гэрэй түймэртэ шатахадань, тэдэнтэй уулзажа, өөрын газартай гэртэй болохо дуратайгаа мэдүүлхэдэнь, олзын хэрэг эрхилэгшэдтэ хандажа, туһа эреэбди. Тиин мүнөө шэнэ гэрэйнь барилга түлэг дундаа.
Уласай Засагай газарта 2007 онһоо хүдэлһэн хадаа, нилээд дүй дүршэлтэйб гэжэ һанадаг һэмби. Харин энэ тушаалаа эзэлхэдэмни, тад ондоо асуудалнууд ээм дээрэм буугаа. Гэбэшье хотын захиргаанай хүдэлмэрилэгшэд ехэ туһална. Олонхинь ниислэл хотынгоо аша туһада сагаагаараа оролдоно. Хэрбээ хэн нэгэнэй һайн хүдэлхэ шадабаригүй гү, али дурагүй һаань, шангаханаар асуудагби.
- Ерэхэ намар Улаан-Үдэ хотын мэрэй һунгалтада хабаадахат...
- Тиимэ. Минии энэ тушаал эзэлхын тула һунгалтада хабаадаха хүсэлни бултанда мэдээжэ. Зүгөөр даб дээрээ энээн тухай һанаата болохо сүлөөмни үгы: бүхы анхаралаа ажалдаа хандуулнаб.
Минии бата һанамжаар, мэрэй һунгалта хадаа хуурмаг найдуулга үгэгшэдэй урилдаан болохо ёһогүй. Тиимэһээ боломоор бэшэ юумэнүүдээр мэхэлжэ болохогүй. Улаан-Үдэ хотодо шиидхэгдээгүй асуудалнууд нилээд олон. Тиимэһээ би сайдаар ба Засагай газарай Түрүүлэгшын нэгэдэхи орлогшоор хүдэлжэ һураһаараа үдэр бүхэндэ жэншэдгүй ажалаа хэжэ, бии байгаа бэрхэшээлнүүдые шиидхэхэеэ оролдохоб.
- Ямар асуудалнуудые тон шухалада тоолонобта?
- Үбэлэй дулаасуулгын хаһада бэлдэлгэ, дулаанай ба уһанай соргонуудые, зайн гал дамжуулдаг тоног түхеэрэлгэ, харгынуудые заһабарилга, шэнэ һургуулинуудые ба хүүгэдэй сэсэрлигүүдые, уһа сэбэрлэдэг түхеэрэлгэнүүдые барилга, гудамжа ба гэрнүүдэй урдахи талмайнуудые болбосон түхэлтэй болголго.
Зонтой холбоо харилсаатай байхын тула һаяшаг сүлжээ холбоондо хуудаһатай болооб. Сэхыень хэлэбэл, бултанай асуудалда харюусаха сүлөөм болоногүй. Гэбэшье бүгэдыень анхаралдаа абадагби. Хэдэн асуудалнуудаар даалгабаринууд үгтэнхэй, зарим асуудалнуудые түсэблэлгын зүблөөнүүд дээрэ зүбшэн хэлсэнэбди.
- Заһабарилгын хүдэлмэринүүд тухай хөөрэжэ үгыт даа.
- Заһабарилгын ажалнууд нёдондонойхидо орходоо, хараалагдаһан болзортоо хэгдэнэ. Ажал дүүргэхэ эмхи шэлэн абалга ямаршье нюусагүй, эрхимүүдыел хабаадуулнабди. Дулаасуулгын соргонуудые һэльбэн шэнэлжэ эхилээбди, харгынууд заһабарилагдана. Зунай хугасаада дүүргээд байхабди.
Дулаасуулгын соргонуудай заһа- барилгада гурбан жэлэй туршада бүхыдөө 2 миллиард түхэриг шэглүүлэгдэхэ. Энээнһээ урид үзэгдөөгүй ехэ хэмжээнэй ажал бэелүүлэгдэхэ. Дулаасуулгын хаһын түгэсэхэтэй шахуу эхилээ һэмди. Трубачеевэй, Терешковагай, Сахьяновагай гудамжануудаар шэнэлэгдэхэ. Энээнһээ уламжалан, харгы дээгүүр түрисэлдөөн боложо магадгүй. Теэд энээнгүйгөөр хэрэг бүтэхэгүй: амар үбэлжэхын тула заатагүй заһабарилха хэрэгтэй. Тиимэһээ хотын ажаһуугшад саг зуурын зохидгүй байдалда тэсэбэритэйгээр хандаха гэжэ найданаб.
Февраль һарада Пушкинай гудамжаар гэнэ усал боложо, 204 гэр дулаагүй үлэшөө һэн гүб даа. Тэһэрһэн сорго заһабарилхын тула саг хэрэгтэй: тон түрүүн уһанһаань сүлөөлхэ хахад үдэр, мүн заһаһанайнгаа һүүлдэ халуун уһаар дүүргэхэ тэдыл саг.
Дулаасуулгын соргонуудай 70 хубинь хуушаранхай юм. ТГК-14 жэлдээ 70-80 сая түхэриг заһабарилгын ажалнуудта гаргашалжа, хэдэн модо зайда соргонуудые шэнэлдэг гэжэ һануулая.
- Игорь Юрьевич, та Улаан-Үдэдэ түрэһэн гүт?
- Би ГДР гүрэндэ, Потсдам хотодо, сэрэгэй алба хаагшын гэр бүлэдэ түрэһэмби. Зүгөөр нарай байхадамни, эхэ эсэгэмни Хяагта зөөһэн. Эсэгэмни – Юрий Михайлович Шутенков - Воронежско можоһоо гарбалтай. Эжымни – Раиса Васильевна - Белоруссида түрэһэн.
Би багаһаа хойшо сэрэгэй албатан болохоёо хүсэдэг һэм. 8-дахи ангиин һүүлээр Суворовско училищи орохо гэхэдэм, нюдэнэймни хараагаар абаагүй. Би 32-дохи һургуулида һурааб. Хүнгэн атлетикээр бэеэ һоригшо һэмби. Мүнөө Улаан-Үдэ хотын хүндэтэ эрхэтэн Казимир Исакович Иванов намайе һоридог байгаа.
Һургуулияа дүүргээд, сэрэгэй замаар ябаха талаангаа дахин туршаад, амжалта туйлаагүйб. Тиигээд технологическа институдай инженерно-экономическа факультедэй оюутан болооб.
- Улаан-Үдэдэ гэрлээ һэн гүт?
- Тиигээ. Наһанайнгаа нүхэр Натальятай 33 жэлэй саана уулзаа һэмди. Гэр бүлэмни – намда хүсэ шадал үгэдэг түшэг тулгууримни. Бидэ залуу айлнуудай дабажа гарадаг бүхы бэрхэшээлнүүдые гаталаабди. Хоёр басагадые хүмүүжүүлээбди, ехэмнай айл болонхой.
- Дээдэ һургуулияа дүүргээд, одоол сэрэгэйнгээ албанда ошоот...
- Зүб даа. Улаан тугта Сибириин сэрэгэй тойрогто алба гаража, сэдьхэлээ ханааб. Теэд СССР гүрэнэй һандархада, Варшавска хэлсээнэй гүрэнүүдһээ сэрэгэймнай гаргагдахада, сэрэгэй албанһаа табигдажа, түрэл Улаан- Үдэеэ бусааб. Ажал бэдэржэ байтараа, налог татабариин шэнэ албанай байгуулагдахада, тиишээ хүдэлхэеэ орооб. Мүнөө уласай налог татабариин албан хүтэлбэрилжэ байһан Марина Васильевна Ли тиихэдэ минии залан хүтэлбэрилэгшэ байгаа.
- Тэрэ гэһээр, налог татабариин албанда хэр хубилалтанууд болооб?
- Налог татабариин инспекци хото бүхэндэ, аймаг бүхэндэ байгша һэн. Тэдэнь ниитэ гуримгүйгөөр, өөрын хараа бодолоор хүгжэдэг бэлэй. Тэрэшэлэн, Буряад орондо Үдэ мүрэн дээгүүр хүүргэ барилгада налог татагдаһан. Сугларһан мүнгэн барилгада шэглүүлэгдээ.
Үшөө нэгэ жэшээ – можо нютагууд налог суглуулаад, федеральна түб эльгээдэггүй байһан. Тиимэһээ гүрэнэй казначействэнүүдэй байгуулга тогтоогдоһон. Тэдэнь баһал ондо ондоо гуримуудтай бэлэй. Налог татабари тухай хуулишье дутуу дундануудтай байһан. Олон эмхинүүд налог түлэхэгүй даа. Һүүлдэ би Буряадһаа тусхай хүдэлмэриин бүлэгтэ оруулагдажа, бүхы гүрэн доторхи налог татабариин зургаануудые нэгэ гуримтай болгохо талаар хоёр һарын туршада Москвада хүдэлөөб. Тиигэжэ шата шатаар бүхы гүрэн дотор нэгэ гурим нэбтэрүүлэгдээ.
- Игорь Юрьевич, сан жаса һайн мэдэхэ байхада, хото хүтэлбэрил- хэдэ бэлэн гү?
- Мэдэсэнүүдни нилээд туһатай. Ямар нэгэн шиидхэбэри абаһанай хэрэг бии гү гэжэ абаһаар ойлгосотой байдаг. Юуб гэбэл, ямаршье шиидхэбэриин саана мүнгэн ха юм даа. Тиимэһээ ажалаа түсэблэхэдөө, мүнгөөр хангажа шадаха гүбди, али дээдэ зургаануудһаа туһаламжа эрихэ хэрэгтэй гү гэжэ бодожо үзэдэгбди.
Энээнһээ урид олоһон дүй дүршэлни горитой нүлөө үзүүлдэг. Теэдшье би шэнэ социальна объектнүүдые бариха, Улаан-Үдэ хотын сан жасын ба эдэй засагай талаар элүүржүүлхэ зорилгонуудые шиидхэхэ хүсэлтэйб. Уласай Толгойлогшотой адли зорилготойбди – Буряад ороноо, ниислэл хотоёо хүгжөөхэ.
- Һаяын жэлнүүдтэ Улаан-Үдэ хото ямараар хүгжэхэ гээшэб?
- Хотын бюджет ехэ болгохоор хараалнабди. Тиигэхын тула федеральна ба уласай бюджедүүдһээ мүнгэ зөөри хабаадуулнабди. Бидэ бүхы федеральна программануудта хабааданабди. Энэ мүнгэн зөөри хотыншье, уласайшье эдэй засаг эдэбхижүүлхэ. Тиихэдээ миин ашаглажархиха бэшэ, тон ашаг үрэтэйгөөр хэрэглэхэеэ оролдонобди.
Ажалай шэнэ һууринууд нээгдэхэ, салин түлбэри түлэгдэхэ, барилгын материалнууд абтаха, барилгын ажалнууд эмхидхэгдэхэ... Хотын ба уласай арга боломжонуудаа ниилүүлһэнэй ашаар ажабайдал һайжаруулагдаха. Энэмнай хооһон үгэнүүд бэшэ, бодотоор бэелүүлхээр түсэбүүд гээшэ.
Улаан-Үдын захиргаан хотын ажаһуугша бүхэнэй аша туһада бүхы табигдаһан зорилгонуудаа бэелүүлхын тула ажалаа эмхидхэхэ шухала. Улаан-Үдэ хотынгоо ажаһуугшадтай суг хамта һанаһандаа хүрэхэл байхабди.
- Игорь Юрьевич, һайнта даа. Танда амжалта хүсэнэбди.
Анна ОГОРОДНИГОЙ гэрэл зураг