Багшанар һурагшадай ажалтай танилсана
Дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхинүүдэй захиралнуудай зүблэлэй ээлжээтэ зүблөөн үнгэрөө. Эндэ зүблэлэй гэшүүд, Буряадай Худалдаа наймаанай-үйлэдбэриин палатын, Үйлэдбэрилэгшэдэй болон олзын хэрэг эрхилэгшэдэй холбооной түлөөлэгшэд, ажалшадые хүлһэлэгшэд, дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхиин захиралнууд, Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай түлөөлэгшэд хабаадаа. Тиин тэдэ гол түлэб дунда мэргэжэлтэдые бэлдэлгын шанар һайжаруулга тухай зүбшэн хэлсэһэн байна.
Зүблэлэй түрүүлэгшэ Олег Якимовай тэмдэглэһээр, дунда мэргэжэлтэдые бэлдэлгын ажал һайжаруулха арга олон, гэбэшье һуралсал болон дадхаан дүршүүлгые нэгэ доро хараалһан (дуальна) арга тон үрэ дүнтэй. Тиихэдээ ажалда абаха ажахы болон дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхи суг хамта нягта харилсаа холбоотойгоор ажалаа ябуулха болоно. Зүблэлтэ сагай үедэ мэргэжэлтэдые иигэжэл бэлдэдэг байһан ха юм.
Мүнөө сагта дэлхэйн түрүү гүрэнүүдтэ энэ арга эгээл эрхим гэжэ тоологдожо, дунда мэргэжэлтэдые бэлдэлгын ажал ябуулагдажа эхилээ. Буряадтамнайшье тус арга нэбтэрүүлэгдэжэ байнхай. Тиин энэ талаар ажал хэр бэелүүлэгдэжэ байнаб, һайн таланууд болон дутуу дунданууд тухайнь сугларагшад хэлсээ.
Тус зүблөөн Авиационно техникумэй дэргэдэ үнгэрөө. Нэн түрүүн бүгэдэниие Авиазаводой ажаябуулгатай, эрхилэгдэжэ байһан шэнэ ажал хэрэгүүдтэй танилсуулаа. Удаань сугларагшад техникумэй лаборатори болон һуралсалай дүршүүлгын ажалай таһагуудаар ябажа, һурагшадай хэжэ байһан ажал үзэбэд. Эндэ заводто хэрэглэгдэдэг түхеэрэлгэнүүдтэл тон адли аад, багахан хэмжээнэй һуралсалай жэшээтэ хэрэгсэлнүүд тодхоотой. Тиигэжэ һурагшад Авиазаводой хүдэлмэришэдэй хэдэг ажалда дүршэлтэй болоно гээшэ.
- Энэ һуралсалай эмхидэ һуралсал ба дүршүүлгэ хоёрые хамтаруулһан арга хэрэглэгдэнэ. Бидэ мүнөө дутуу дундануудыень бодото дээрэнь хаража, зүбшэлсэхэ аргатайбди. Ажал дурадхагшад энэ техникумтэй үгэеэ ойлгосолдонхой юм. Завод мүнгэ зөөриеэ гаргашалжа, энэ үнэ сэнтэй түхеэрэлгэ табяад байна. Тиигэжэ оюутад һуража байһан мэргэжэлдээ бодото дээрэ дүршэлтэй болоно, - гэжэ Олег Якимов мэдээсэбэ.
Авиационно техникум хадаа авиазаводые дунда мэргэжэлэй хүдэлмэришэдөөр хангадаг гол эмхи юм. Мүнөө жэл заводто 220 шэнэ ажалта һуури бии болохо, бүхыдөө энэ жэлдэ 800-гаад ажалшад хэрэгтэй.
- Тус техникум дүүргэгшэд һайн мэдэсэтэй, бодото үйлэдбэритэй танил байха ёһотой. Һуралсалаа дүүргээд, ажалда ороходоо, удаан дадажа, дүршэжэ, сагаа гээжэ байнгүй, дары түргэн ажаллажа эхилхэ хүдэлмэришэд бидэндэ хэрэгтэй, - гэжэ Авиазаводой ажалта һууринуудай таһагые даагша Анатолий Баракин мэдээсэбэ.
Германи гүрэнэй дүршэл шэнжэлжэ, өөһэдынгөө дүй дүршэл дээрэ түшэглэн, иимэ түхэлэй һуралсалай арга хэрэглэжэ эхилээ юм. Заводто бэелүүлэгдэдэг бүхы ажал энэ һуралсалай эмхиин лаборатори соо “дабтагдана”. Энэ түхеэрэлгэдэ завод 54 сая түхэриг гаргашалжа, техникумдэ дамжуулаа. Гадна Буряад Уласай бюджедһээ һуралсалай байшангынь заһабарилагдаа.
Техникумэй захиралай һуралсалай талаар орлогшо Борис Дармаевай тэмдэглэһээр, тэдэ түхеэрэлгэнүүдэйнь ашаар эрдэм мэдэсэеэ бэхижүүлхэ, шудалһанаа бодото хэрэг дээрэ хэрэглэжэ туршаха аргатай болоһоор, һурагшад бүри оролдосотойгоор һурадаг, һонирходог болоо гэжэ.
- Үхибүүд наашаа һурахаяа ерэхэдээ, авиационно техникум хадаа огторгой руу ниидэхэбди, харин басагад стюардесса болохобди гэжэ һанадаг шахуу байгаа. Харин бодото дээрэнь шэлэһэн ажалтаяа мүнөөнһөө танилсадаг болоһониинь һайн даа, - гэжэ тэрэ хөөрэбэ.
Ажахынууд һуралсалай эмхинүүд руу нюргаараа харанхай
- Мүнөө ажал үгэгшэд һуралсалай эмхинүүд руу нюргаараа харанхай. Дүй дүршэлөөрөө залуу ажалшадтай хубаалдаха аха захатаншье үгы. Һурган хүмүүжүүлэгшэдые һэргээхэл хэрэгтэй. Анхан тэдэ залуу мэргэжэлтэдтэ болон ажахыдаашье горитойгоор туһалдаг байгаа. Ехэ үйлэдбэриин ажахынууд мэргэжэлтэдые бэлдэхэ хэрэгтэ хамһалсахадаа, һүүлдэнь эрдэм мэдэсэтэй, бэрхэ хүдэлмэришэдые ажалда хүлеэн абаха болоно бшуу, - гэжэ Дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхинүүдэй захиралнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Олег Якимов тайлбарилба.
Өөрөө Олег Васильевич Кабанск аймагай Селенгинск һууринай политехническэ техникумэй захирал юм. Тус техникум үндэһэн ажахытаяа - Сэлэнгын ЦКК- тай мүнөө болотороо суг хамта ажалаа ябуулдаг.
- Тус комбинат мэргэжэлтэдые бэлдэхэ хэрэгтэмнай туһалдаг, тиимэ шэглэлээр тэды мэргэжэлтэд хэрэгтэй гэжэ захил хэдэг. Тэрээгээрнь оюутадые абаха түсэб табихадамнай, зохистой мүнгэн һомологдоно бшуу. Бидэндэ һурагшад дуталдадаг, - гэжэ Олег Якимов мэдээсэбэ. - Гүрэнэй засаг түрын табиһан эрилтэдэ таарама ажал ябуулхые оролдонобди. ТОП-50 гээд оршон үе сагта тон хэрэгтэй мэргэжэлнүүд тодоруулагданхай. Тус программада орохо гэжэ бэлдэжэл байнабди.
Дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхинүүдтэ шиидхэгдээгүй асуудалнууд олон. Бүхы юумэн һэлгэнэ, хубилна. Зарим мэргэжэлнүүд мүнөө сагта хэрэггүй болошоно. Шэнэ оньһото ажахынууд нээгдэжэ, тэндэ хүдэлхэ шэнэ мэргэжэлтэд хэрэгтэй болоно. Харин тэдэ мэргэжэлнүүдээр манай эндэ һургадагшьегүй. Тиихэдэ ажалаар хангалгын асуудал бэрхэшээлтэй. Хэрбээ мэргэжэлтэдые бэлдэлгын захил байгаа хадаа тэдэниие заатагүй ажалаар хангахал ёһотой. Теэд заримдаа мэргэжэлтэдые бэлдэжэ гаргатарнь, захил хэһэн ажахынуудайнь хаагдашаха ушар тохёолдоно.
- Эдэй засагай эрилтэ хараадаа абан, мүн ажаһуугшадай тоо баримта дээрэ үндэһэлэн, һурагшадайнгаа тоо олошоруулха шухала. Хүн зоной түрэлгэ дээшэлнэ, харин үйлэдбэриин ажахынууд олошорногүй. Тиимэһээ бидэ захилаар бэлдэгдэхэ ёһотой тооһоо үшөө 30 хубяар үлүү һурагшадые һургаха эрхэтэй болонхойбди. Эдэй засагай эрилтын хажуугаар, ниигэмэй, түрэлхидэй эрилтэ гэжэ бии бшуу, - гэжэ тус Зүблэлэй түрүүлэгшэ тайлбарилба.
Ажалаар хангалга һайжарха
Һуралсал дүршэлгэ хоёрые тэгшэ хараалһан аргын ашаар мэргэжэлтэдые ажалаар хангалгын бэрхэшээлнүүд усадхагдаха зэргэтэй. 2016 ондо Авиазавод техникумэй һурагшадтай туршалгын ажалай хэлсээнүүдые баталһан юм. Тиин нёдондо зарим үхибүүд энэ заводто хахад үдэрэй туршада ажалладаг байгаа. Заводой хүтэлбэрилэгшэдэй хэлэһээр, һурагшадые бултыеньшье хахад үдэрэй туршада ажалда абаха аргатай.
Һүүлэй үедэ 9-дэхи ангиин һүүлээр дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхидэ орогшод ажабайдалдаа амжалтатай, бусадһаа урагшатай гэлсэдэг болонхой. Энээнииень сүлжээ холбооной мэдээсэлнүүдшье гэршэлнэ.
- Бидэ дээдэшье, ехэшье һургуули бэшэ ха юмбибди. Һурахаяа ерэһэн үхибүүдтэ сүлөө саг үгэбэшье, ажаһуудалдань, һуралсалдань ходол анхаралаа хандуулжа, тэдхэжэ байдагби. Аргаахан дадхаажа, томошуулай юртэмсэ руу оролгодо туһална гээшэбди. Тэдэ дунда мэргэжэлтэй болоод, хүдэлжэ эхилнэ. Тиигэжэ дээдэ мэргэжэл абагшадһаа түрүүн ажабайдалдаа түбхинэжэ, хүл дээрээ гарана, - гэжэ Авиационно техникумэй захиралай һуралсалай талаар орлогшо тэмдэглэбэ.
Һуралсал дүршэлгэ хоёрые зохилдуулан тааруулхада, бултанда һайн гээшэл даа. Ажахы һайн мэргэжэлтэдтэй болоно, ажалшад ажалдаа дүршэнэ, гүрэнэй мүнгэн зөөришье хии һаланагүй бшуу.
Дутуу дунданууд хэзээдэшье бии
Зүблэлэй зүблөөнэй үедэ иимэ түхэлэй һуралсалай һайн таланууд ба дутуу дунданууд тухай хэлсэгдээ. Гүрэнэймнай Юрэнхылэгшэ шэнэ үе сагай техническэ эрдэм мэдэсэтэй мэргэжэлтэдые һургаха гэһэн эрилтэ табина бшуу. Тэдэнииень дүүргэхын тула ТОП-50 гэһэн ФГОС-ой һуралсалай программа бэелүүлэгдэжэ эхилээ. Тэрэнэй ёһоор, техническэ мэргэжэлтэдые һайнаар бэлдэхэ, һуралсалай шэнэ оньһото аргануудые хэрэглэхэ болон һуралсалай таһалгаряагүй ябаса хангаха болоно. Эдэ бүгэдые имагтал шэнэ аргын һуралсал хангажа шадаха гэжэ түрүү хүгжэнги гүрэнүүдтэ гэршэлэгдээ.
- Гэхэ зуура, бидэ даб дээрээ олон бэрхэшээлнүүдтэй дайралданабди. Дунда мэргэжэлэй һуралсалай эмхинүүд ажалай дэлгүүртэй харилсаагүй байна, ажал дурадхагшад һуралсалай үйлэ хэрэгүүдтэ оролсохоёо һана нагүй, һуралсалай эмхинүүдые дэмжэнэгүй, - гэжэ Борис Дармаев ойлгуулба.
Һурагшад мэргэжэлдэ дүршэхэ практикаяа гарахын тула ажалда орожо шаданагүй, ажахынуудта тэдэндэ ажалта һуури үгы, оюутад оньһото түхеэрэлгэнүүд дээрэ хүдэлхэ эрхэ үнэмшэлгэгүй, мэргэжэлдээ дүршэхэ һуралсалай лабораторинуудшье үгы. Үшөө нэгэ гол шалтагаан - мүнгэн зөөриин дуталдалга.
- Манай гүрэнэй олзын хэрэг эрхилэгшэд ажалшадые бэлдэлгэдэ мүнгэ һомолхоёо һананагүй, тиигэжэ байха үлүү мүнгэншье үгы. Тэдэнтэй удаан болзорой хэлсээнүүдые баталхань бэрхэшээлтэй. Мүн Буряад Уласай хуулиин ёһоор, һурагшадые ажалда хабаадуулан дүршүүлһэнэй түлөө налог түлбэриин хүнгэлэлтэнүүдшье үгы ха юм даа, - гэжэ техникумэй һуралсалай талаар орлогшо баримталба.
Авиазаводой ажалта һууринуудай таһагай дарга Анатолий Баракин наставнигуудай ажал тухай дутуу дундануудые тоолобо. СССР гүрэнэй үе сагта ажахы бүхэндэ дүршэл ехэтэй хүдэлмэришэд һая эхилжэ байһан залуу мэргэжэлтэдтэй гү, али һуралсалай дүршэл абахаяа ерэһэн оюутадтай дүршэлөөрөө хубаалдажа, ажалай үргэн харгыда гаргадаг бэлэй. Тэдэниие ганса ажалдань бэшэ, мүн ажаһуудалда дүршүүлхэ, ёһотой эрхэтэдые хүмүүжүүлхэ хэрэг һайн лэ хэмжээндэ байгаа бшуу.
- Мүнөө тиимэ хүнүүд үгы. Дүй дүршэлтэй ажалшад залуушуулые ямар юумэндэ һургахаяашье мэдэхэһээ байха, тэдээнтэй хөөрэлдэжэшье, хэлэеэшье ойлгосолдожо биранагүй. Техникум соо тодхогдоһон үнэ сэнтэй түхеэ- рэлгэнүүдшье бүхы хүсэндөө ашаглагданагүй. Юундэб гэхэдэ, тэдээн дээрэ хүдэлхэ, үхибүүдые һургаха багшанар дуталдана, - гэжэ тэрэ тайлбарилба.
Зүблөөнэй түгэсхэлөөр хэдэн шиидхэбэри абтаа: Авиационно техникумдэ бэелүүлэгдэжэ байһан һуралсалай аргые бусад эмхинүүдтэ нэбтэрүүлхэ, ажал дурадхагшадтай харилсаа холбоотойгоор хүдэлхэ, һургуулиин һурагшадай дунда ажалай мэргэжэлнүүдые хүндэтэй болгохо, ойлгууламжын ажал ябуулха, ажалайнгаа ашаг үрэ дээшэлүүлхэ.
Цырегма Сампиловагай гэрэл зураг