1041
Һүүлэй жэлнүүдтэ Буряад Уласта тамирай һонинуудта эхэнэр боксёрнууд үндэр амжалтануудые туйлана гэжэ харуулдаг болонхой. Алишье мүрысөөнүүдтэ - Ородой, Европын, уласхоорондын мүрысөөнүүдтэ, Олимпиадануудта уласаймнай тамирша басагад ринг дээрэ түрүүшын һууринуудые эзэлдэг. Бэрхэ басагаднай тамирай “Номто” клубта Бадма Бадмаевай һорилго доро шадамар шамбайгаар һорино. Буряад Уласаа, гүрэн тү-рэеэ дэлхэйгээр сурхуулжа байһан мэдээжэ һоригшо Бадма Бадмаевай ехэ амжалтануудые туйлахадань, бидэ, шэбэртынхид, баярладагбди. Энэ ехэ амжалтанууд миинтэ бэшэ, байгаалиһаа үгтэһэн, Бурхан багшын табисуураар, аба эжын буянһаа хүртэлсэһэн, гэр бүлын заяанһаа болон өөрын шунажа ороһон ажал гэжэ ойлгонобди.
Одхон хүбүүн
Бадма Бадмаев 1962 ондо эбтэй эетэй, олон үхибүүдтэй бүлын Цырен Бадмаевичай – гушад угай, Хайрангы Үбэрэй ба Шойбон Данзановнагай – ухаасай угай һалдай обогтоной бүлэдэ 4 аханарай, 3 эгэшэнэрэй удаа 8-дахи одхон үхибүүн мүндэлһэн. Шэбэртынгээ һургуулида һуража байхадаа, 5-дахи ангиһаа боксын секцидэ ябажа эхилһэн. Энэ үедэ Ц.Ц. Шоймполов Б.Б. Улзытуев хоёр һоригшод нютагтаа бокс үргөө. Эдир тамиршад олоороо һорилго хэжэ, амжалтануудые туйлахадаа урмашажа, багшанарайнгаа заабаряар улам нэтэрүүгээр бэеэ һоридог болоо.
Бадмын Константин ахань Буряадай хүдөө ажахын дээдэ һургуулиин оюутанбайхадаа, боксоор, сүлөөтэ барилдаагаар шалгараа. Ахаяа хаража, өөрөө нэтэрүүгээр һорилго хэхэдээ, оньһон аргыень шүүмжэлжэ хадууха. Аха ангинуудта һуража байхадаа, олон мүрысөөнүүдтэ шалгараа. Эдир боксёрнуудай дунда Россиин чемпионой нэрэ зэргэдэ хүртөө.
1979 ондо Шэбэртынгээ һургуули дүүргээд, Буряадай багшанарай дээдэ һургуулиин тамирай факультедтэ һуража байхадаа, залуушуулай дунда СССР-эй мүрысөөндэ мүнгэн медаль абаа. Саашадаа хуряангыгаар бэшэбэл, Буряад Уласай чемпион, Бүхэсоюзна “Байгал” мүрысөөнэй илагша.
1984 ондо Буряад оронойнгоо дээдэ һургуулиие дүүргэжэ, тамирай багшаар түрэл Бэшүүрэйнгээ Охин-Булагай һургуулида хүдэлжэ эхилээ. Хоёр жэлэй туршада оролдолгын ашаар үхибүүдые, залуушуулые тамиртай нүхэсүүлжэ шадаа.
Эрдэм бэлигтэй залуу багшые 1986 ондо аймагай түб Бэшүүртэ Эдиршүүлэй тамирай һургуулиин һуралсалай таһагые даагшаар томилоо. Аймагай бокс дээшэнь үргэхын талаар ехэ ажал ябуулаа. Энэ һургуулида ябаһан Алёша Кицелев, Володя Никонов, Ваня Хлызов хүбүүд Бадма Цыреновичэй һорилгоор СССР-эй спортын мастерай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн.
Эдэ хүбүүдынь мүнөө тамирта эдиршүүлые һургаха ажалтай. Олониинь Улаан-Үдэ хотодо тамирай харюусалгата ажалтай. Владимир Никонов Бэшүүрэйнгээ эдиршүүлэй тамирай һургуулиин захиралаар хүдэлнэ.
2000 ондо Бадмаевтанай бүлэ Санкт-Петербургда ажалтай болоһон. Буряад зондо “нютагай татаса” гэжэ байха. Тиимэһээ 2012 ондо нютагаа бусажа ерэнэ.
Хатан Хёлгын хойморой угсаатан ехэ эбтэй, бэе бэедээ туһалалсадаг гээшэ. Мэдээжэ эбээн тэдхэгшэ, өөрөө боксёр байһан Валерий Пурбуевич Доржиев һайн сэдьхэлээрээ Бадма Цыреновичтэ Бэшүүрэйнгээ боксые үргэхыень дурадхажа, мүнгэ һомолжо ажаллуулна. Хүдэлжэ эхилхэдээ, Алташын, Шэбэртын ба Потанинай һургуулинуудта боксдо дуратай үхибүүдые һоридог болоо. Жэлэй туршада Сибириин Федеральна тойрогой мүрысөөндэ Слава Будажапов II һуури эзэлээ, Батор Бадмаев һайнаар боксолдоо. Тэрэл жэлдэ Юлия Пермякова, Людмила Воронцова Россиин мүрысөөндэ 1-дэхи һууринуудые абаа. Ангелина Кабакова шанда хүртөө.
Амжалтанууд
“Буряад үнэн” сониной хуудаһануудые ирахада, уласаймнай боксёр басагад онсо илгаржа, нютагаа суурхуулдаг болонхой. Хуряангыгаар бэшэхэдэ, иимэ байна:
2014 ондо Россиин мүрысөөндэ Людмила Воронцова II һуури эзэлээ. Хойто жэлынь энэл мүрысөөндэ Кристина Ткачева, Людмила Воронцова бултаниие илаа. Башкириин Салават хотодо боксёр басагад хаба шадалаа харуулжа, онсо илгараа. Тайвань олтирогой Тайлэй хотодо үнгэргэгдэһэн Бүхэдэлхэйн мүрысөөндэ К.Ткачева, Л.Воронцова 1-дэхи ба 2-дохи һууринуудые эзэлээ. Мэдээжэ боксёрнууд Ласло Паппын, Дьер Бедын Унгар гүрэндэ Европын мүрысөөндэ К.Ткачева 1-дэхи һуури абажа, Л.Воронцова илгаржа, эрхим боксерой нэрэ зэргэдэ хүртөө.
2016 ондо Тулада нютагаймнай Татьяна Константинова, Ангелина Кабакова, Людмила Воронцова, Кристина Ткачева гэгшэд алтан медальнуудта хүртөө.
Турцида Л.Воронцова II һуури, К.Ткачева 1-дэхи һуури эзэлээ. Эдиршүүлэй дунда А.Кабакова, Т.Константинова шалгараа.
2017 ондо Европын мүрысөөн Болгариин София хотодо үнгэржэ, залуушуул соо К.Ткачева Л.Воронцова хоёр алтан медальнуудаар шагнагдаа. Ю.Арефьева эдиршүүлэй дунда хүрэл медальда хүртөө. Энэдхэгтэ үнгэргэгдэһэн Дэлхэйн мүрысөөндэ К.Ткачева залуушуулай дунда 1-дэхи һуури эзэлжэ, уласхоорондын классай спортын мастер болоо.
Энэ жэл үрэ дүнтэй
2018 он Буряад Уласай эхэнэр боксёрнуудта “ургасатай” жэл байгаа. Залуушуулай дунда Россиин мүрысөөндэ А.Кабакова, Ю. Арефьева 1-дэхи һууринуудые абажа шадаа. Европын мүрысөөндэ эдэ хоёр басагад мүнгэн ба хүрэл медальнуудые шүүгээ. Уласхоорондын мүрысөөндэ (Дагестанай Каспийск хотодо) 150 гаран тамиршад сооһоо Л.Воронцова илалта туйлаа. Россиин спартакиадада (Москва можын Раменское хотодо) Людмила Воронцова илалта туйлажа, уласхоорондын классай спортын мастерай нэрэ зэргэдэ хүртөө.
Венгридэ үнгэргэгдэһэн Дэлхэйн залуушуулай мүрысөөндэ А.Кабакова мүнгэн медаль шүүжэ, уласхоорондын классай спортын мастер гэһэн нэрэ зэргэтэй болоо.
Польшодо Л.Воронцова эрхим боксёр гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртөө. К.Ткачева 2-дохи һуури абаа.
Улаан-Үдэ. Мартын 19-24-эй үдэрнүүд. Буряадаймнай ниислэл хотодо эхэнэрнүүдэй дунда Ородой чемпионадта 43 можо нютагай 153 тамиршан хабаадаа. Баяр ёһололой мүрысөөнэй нээлгэдэ Буряадай Толгойлогшо Алексей Цыденов, Арадай Хуралай Түрүүлэгшэ Цырен-Даша Доржиев, Арадай Хуралай һунгамал, мүрысөөнэй эбээн тэдхэгшэдэй нэгэн –“Номто” гэһэн бүлгэмэй хүтэлбэрилэгшэ Валерий Доржиев гэгшэд үгэнүүдые хэлээ.
Буряад Уласай Толгойлогшо Алексей Цыденов ойлгомторгүй: “Дэлхэйн чемпионат нээгдэбэ”, - гэжэ хэлээ. Энээнииень дэмжэжэ, Ородой Боксын федерациин гол секретарь Умар Кремлёв 2021 ондо Буряад Уласта Дэлхэйн чемпионат үнгэргэе гэжэ дурадхаа. Рингын эзэд, Дарима Сандакова Севастополиин Елена Галешинае шүүжэ, алтан медаль абаа. Кристина Ткачева Краснодарай хизаарһаа ерэһэн Анна Ивановае шүүжэ, 2-дохи алтан медальда хүртөө.
Мүнгэн медальнуудта хүртэһэн Наталья Шадрина 60 кг хүрэтэр шэгнүүртэ Олимпиин наадануудай хүрэл медальда хүртэһэн Челябинск хотын Анастасия Беляковада шүүгдээ. Гэмэлтэ абаһан Людмила Воронцовае мүрысөөнэй эмшэд финалай шатада табяагүй. Боксолдонгүй үлдэһэн Дарья Абрамова алтан медальда хүртөө. Энэ тамиршан Олимпиин наадануудта хүрэл медаляар шагнагдаһан юм.
Һайхан һанаатай, сагаан сэдьхэлтэй
Бадма Цыреновичэй хэһэн бүхы амжалтануудые тоолохо болобол олон. Бэрхэ боксернуудые асаржа, Шэбэртынгээ соёлой байшанда “чемпионуудай” турнирнуудые үнгэргэжэ, жэшээ харуулжа, нютагай зониие баярлуулдаг байна. Буряадтаашье, Росси соошье олон нүхэдтэй. Өөрөө һайн һанаатай, сагаан сэдьхэлтэй, нүхэдтөө тэгшэ һайнаар хандадаг, аха зониие хүндэлжэ ябадаг – энэ хадаа аба эжын һургаалһаа. Ара таладань – наһанайнь нүхэр Валентина Няндыковна уужам досоохитой, сэбэр шарайтай, олон үгэгүй. Бадмаевтан бэрхэ айл, һайн аба эжы, хүгшэн эжы үбгэн аба хоер гэр бүлэдөө мээхэй юм. Гурбан үхибүүдынь дээдэ эрдэмтэй, айл болонхойнууд. Цырен шүдэнэй эмшэн, Катя нүхэртэеэ Москвада байдаг, Арсалан хүбүүтэй. Ирина Санкт-Петербургын хотын ажахын экономист, Чингис нүхэртэеэ Санкт- Петербургда байдаг, Арья ба Зандан хүбүүдтэй. Одхон Булат юрист мэргэжэлтэй, Номин нүхэртэеэ, Максар хүбүүтэеэ Улаан-Үдэдэ байдаг. Булат боксдо ябаһан, мүнөө эсэгэтэеэ һүүлшын хоер жэлэй туршада һорилго хэлсэжэ, сугтаа хүдэлдэг.
Бадма Бадмаевай түсэбынь, гол зорилгонууд үшөө урдаа. 2017 онһоо Россиин суглуулагдамал командын һоригшо, өөрөө Буряад Уласай габьяата һоригшо. Бадма Цыреновичтэ саашадань үшөө үндэр амжалтануудые хүсэжэ, үндэр дабаануудые дабажа, элүүр энхэ, гэр бүлэдөө амгалан тайбан, арад зондоо, “Буряад үнэн” сониндоо үнэн сэхэ зандаа, буянтай хэшэгтэй, нютагаархидаа, уласайнгаа зониие һайн туйлалтануудаараа баярлуулжа ябахыетнай хүсэнэбди.
Цырендондок ЗАНДРАЕВ, Буряад Уласай габьяата багша, хүдөө бэшэгшэ
