«Буряадуудай һонирхохо кино буряад лэ найруулагша буулгажа шадаха»

 - Баир Найданович, зу­най эсэс, намарай эхин Танай зохёохы намтарта мартагдашагүй мэдэрэл түрүүлбэ ха юм. Аяар 3 ки­нофестивальда хабаадажа, ямар үрэ дүн туйлаһан ту­хайгаа «Буряад үнэн» сони­нойнгоо үргэн уншагшадта хөөрэжэ хайрлыт.

- Мүнөөдэрэй талада «Хоёр капитан» гэжэ киногоо­роо 3 кинофестивальда ураг­шатайгаар хабаадаад бай­набди. Татар Уласай ниислэл Казань хотодо эмхидхэгдэһэн «Жэгүүртэ барас» («Крыла­тый барс») гэжэ фестиваль- урилдаанай Гран-придэ хүртөөбди. Энэл киногоороо Анапа хотодо эмхидхэгдэһэн «КиноШОК» гэжэ олон үндэһэ яһатанай кинофести­валь нээгээбди. Харин Орен­бург хотодо болоһон «Дурна – Үрнэ» («Восток – Запад») гэжэ уласхоорондын кинофести­валь хаагдаха үдэртөө «Хоёр капитан» гэжэ киноемнай ха­руулаа.

- «Хоёр капитан» гээшэм­най юун тухай кино боло­ноб?

- «Хоёр капитан» гэжэ киномнай аха дүүнэрэй ха­рилсаае удхалан харуулна. Гурбан үе зониие нэгэ кино дотор оруулхые би оролдооб. Эрэ хүн эрдэни гэжэ буряад араднай хэр угһаа хэлсэгшэ. Мэргэн энэ оньһон үгэһөө һабагшалан, ёһотой эрэ хүн, найдамтай нүхэр гэдэг ойл­госонуудые Вениамин Каве­ринэй «Хоёр капитан» гэжэ туужа уншаһанайнгаа удаа түрэһэн бодолнууд дээрэ үндэһэлэн, энэ киногоо най­руулааб.

- Ямар зүжэгшэд гол рольнуудые гүйсэдхөөб?

- Үйлэдэгшэ гол нюурнууд тухай хэлэхэ болоо һаа, Ва­дим Бадмацыреновые дур­далтай. Тэрээнтэй ганза­гаяа ниилүүлэн, Орос Ула­ста мэдээжэ болоһон рэп- гүйсэдхэгшэ Рома Жиган (Роман Чумаков) кинодом­най наадаа. Аха захатаниие түлөөлжэ, Оросой Холбоото Уласай габьяата зүжэгшэн Чингис Цыренович Гуруев ялас гэмэ роль кинодомнай гүйсэдхөө. Чингис Цыре­нович хадаа Хоца Намса­раевай нэрэмжэтэ Буряад драмын театрта олон жэлдэ үнэн сэхээр алба хаана гэжэ бүгэдэ мэдэнэ гээшэбди. Гадна Николай Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театрай зүжэгшэн Анаста­сия Турушевагай кинодом­най наадаһыень өөрынгөө зүгһөө онсолон тэмдэглэхэ байнаб. Буряад дуунуудые гүйсэдхэгшэ, тайзанай одон Мэдэгма Доржиева кинодом­най хабаадаа. Энэ кино тухай хөөрэхэ дээрээ Григорий Ле­онов Алексей Гармаев хоё­рые дурдаагүйдэмни аргагүй байна.

- Буряад кино тухай хөөрэлдэжэ һуухадаа, нэн түрүүн Голливудай, удаань Орос гүрэнэймнайшье ки­нонууд ухаандамни ороод орхино. Ямаршье кино ха­ража эхилхэдэ, операторай нэрэ дурдагдадаг.

- Үнэхөөрөөшье, тии­мэ. Энэ кино буулгахынгаа урда тээ би өөрөө буулгадаг, өөрөө найруулдаг байгааб. Харин «Хоёр капитан» гэжэ киномнай бэеэ дааһан зо­хёохы бүлэгтэй түрүүшымни хүдэлмэри болобо. Сэхыень хэлэхэдэ, кино буулгадаг зохёохы бүлэг гэжэ Буряад Уласай хото хүдөөгөөр он­гондоошье орожо байжа бэ­дэрээд, олохонь хэсүү байха. Москвагай продюсернуудай «Манай кино» гэжэ түб ми­нии түсэл дэмжэхэдээ, мэргэ­жэлтэ зохёохы бүлэг байгуул­жа, хэрэгыемнай бүримүһэн дэмжээ. Оператор-постанов­щик Вадим Егоров гэжэ уран һайханай бүтээлэймнай эхин дээрэ аржыса бэшээтэй бай­ха. Тэрэ наһаар залуушье һаа, баян дүй дүршэлтэй мэргэ­жэлтэн. Москва хотоһоо зо­рюута гэжэ Буряад Улас руу залхуугүйгөөр ерэһэн хоёр­дохи найруулагша, оператор, хүгжэм найруулагша тухай дурдаһуу. Уран һайханай «Хоёр капитан» гэжэ филь­мыемнай хүгжэмөөр Алек­сей Чинцов хангаба. Энэ кино дээрэ манай зохёохы бүлэг табан жэлэй туршада хүдэлөө. Энэ бүтээл соогоо бидэ үргэн олониитэдэ үни алдаршаһан «Кино» хамтали­гай дуунуудые хэрэглэбэбди. Виктор Робертовичой хүбүүн Александр Цойтой улаан нюураараа золгожо, хуу- ли ёһоной талаар асуудал­нуудые шиидхэжэ, эсэгынь бэшэһэн баялиг хэрэглэхэ дүүрэн эрхэтэй болонхойбди. Онсолмо зүйл гэхэдэ, минии буулгаһан «Хоёр капитан» гэ­эшэ нэн түрүүн кино зохёог­шодто, кино-найруулагшадта һонин байха шэглэлтэй. Хэды тиимэшье һаань, эбээн тэд­хэгшэд һонирхол гаргаһанаа мэдүүлэн, мүнгэ хүрэнгэеэ энэ кинодомнай шудхаа. Ки­нофестивальнуудаар ябаха­даа, киногоо тэндэ харуулаад лэ дүүрэшэхэ бэшэ, харин кино-шүүмжэлэгшэдэй сэг­нэлтэ, һанамжануудые шаг­наха, хадуужа абаха хэрэг га­рана. Тиин мэдээжэ киновед Сергей Анашкин «Хоёр капи­тан» гэжэ киноемнай хараад: «Энэмнай эрэшүүлэй мело­драма гээшэ», - гэжэ ама ха­халба. Тиихэдэнь би иимэ сэг­нэлтэ тон түрүүшынхиеэ хоёр шэхэндээ торгожо абаһан хадаа удаан бодолгото боло­боб. Тиигэжэ ерэһэн бэеэрээ зал соо кино хаража һууһан хүнүүд соо 7-8 элдэб наһанай эрэшүүл һууна гэжэ обёороод орхёоб. Нэгэниинь 30-аад наһатай. Нүгөөдэнь 40 гарам­гай. Гурбадахинь һаншагаа сайжа, 60-яа шахаһан. Ки­ногойнгоо эсэслэхэдэ, би һууриһаа бодожо, тэдэ эрэшүүлэй шэг шарайень адуулбаб. Тиигэжэ ерэхэдээ, нээрээшье, Сергей Анашкин зүб обёороо юм байна гэжэ зүбшөөгөөгүйдэмни аргам­ни һалаа. Зүб адаглаа гүб, буруу гү гэжэ үргэн Буряа­даймнай кино-харагшад энэ намартаа бэеэрээ мэдэржэ, өөрынгөө һанамжануудаа элирхэйлнэ бэзэ.

«Кино-найруулагша, ниитын ажал ябуулагша Баир Уладаев 1985 оной апрелиин 29-дэ Хэжэнгын аймагай үргэн дэлгэр Загаһата нютагта түрэһэн. Тэндээл өөдөө болоһон. «Уладай Баяр» гэжэ студиин эзэн Баир Уладаев мүнөө Улаан-Үдэ хотодо ажана түбшэн ажаһууна. «Амидара» («Живи»), «Сэржэм» гэжэ кинонуудыень хаража үзөөгүй хүнүүд булган талата Буряад орондомнай үсөөн лэ ёһотой.

- Буряад хэлэ сахин хам­гаалха болон үргэн олонии- тэдэ дэлгэрүүлхэ хэрэгтэ та­най буулгагша кино туһа бо­лохо аргатай гээшэ гү?

- Зүблэлтэ гүрэнэй үндэһэ һуури табигша Владимир Ильич Ленинэй хэлэһэн үгэнүүд мэдээжэ ааб даа. Уран һайханай тон шуха­лань кино. Саха-Яхад, Татар, Казах, Киргиз, Узбек Уласуу- дые, дэлхэйн бусад олон үндэһэ яһатаниие абаад ха­рабалнай, тэндэ ажаһуудаг үргэн олониитэ үндэһэн ки­ногоо ехэ үндэрөөр сэгнэнэ. Өөрын кино буулгажа, нютаг нугынгаа зондо харуулхын ашаар, тэдэнэрнай эхэ хэ­лэеэ, эртэ урданһаа олон үе дамжан ерэһэн ёһо занша­лаа дээгүүр үргэжэ харуулжа байна. Али нэгэ үхибүүндэ хандажа, ши хадаа буряадаа- раа дуугарха ёһотойш, ёһо заншалаа хүндэлхэ ёһотойш гэжэ үдэр бүришье хоёр шэ­хэнэйнь яра болоторшье хэлэжэл байхадатнай, нэгэ- хоёр шагнаад, тэрэ саашаа һонирхохоёо болишохо. Уран һайханай талаар найруулһан кино эгээл энэ үхибүүндэ ха­руулаа һаа, илангаяа киногой гол дүрэнүүдэй буряадаараа хөөрэлдэжэ, буряад-монгол ёһо заншалай зүйлнүүдые зохидхоноор харуулжа бай­гаа һаань, хүүгэдэй сэдьхэл­дэ мартагдашагүй сараа га­раха. Дээрэ үедэ Америкэдэ ажаһуудаг уран һайханай мэргэжэлтэд, кино гээшэм­най аймшагтай хүсэн гэжэ бусадһаа түрүүн ойлго­жо абаа. Мүнөө болоходо, Голливудһаа ерэһэн герой­нууд манай Буряад нютагай ажаһуугшадай сэдьхэлдэ дүтэ болошоод байна. Гэхэ зуура Саха (Яхад) Уласайм­най арад зон киногой хүсэ зүб мүрөөр сэгнэжэ, мүнөө болоходо, саха хэлэн дээрэ, ородшье хэлэн дээрэ тоонто нютаг тухайгаа, яхад хүнэй сээжэ дотор үдэрэй юрьеэн соогуур ородог бодолну­уд тухайда уран һайханай фильмүүдые буулгажал-буул­гажал байна ха юм. Тэндэхи кино бүтээгшэд өөрынгөө ха­рагшадые олонхой. Харагша­дыньшье Яхадайнгаа кино- найруулагшадые мүнгөөрөө дэмжэнэ гээшэ.

- Буряад харагшаднай нютагайнгаа кино хэр дэм­жэнэ гээшэб?

- Зай. Иигэжэ хөөрэлдэе. Бидэ, буряад кино-найруу­лагшад, гурбан жэлдээ нэгэ дахин уран һайханай фильм бүтээгээ болоно гээшэбди. Буряад Уласайнгаа киноте­атрнуудаар дамжажа харуул­хадамнай, нэгэ харагша 250 түхэриг түлэжэ, тэрэниием­най харана гэлсэе. Жэшээнь, уһан буряад хэлэн дээрэ буул- гажархибалнай, ниислэл хотымнай харагшад огто һонирхохогүй болоно. Хүдөө нютагуудаараа дамжажа, тэндэхи кинотеатрнуудта ки­ногоо дурадхаха баатай бо­лохобди. Улаан-Үдэ хотын ки­нотеатрта эрхимынь 250 мян­ган түхэриг суглуулха гүбди, али үгы гү? Тэрэ ехэ асуудал. Энээнһээ уламжалан, хоёр хэлэ холижо гү, али имагтал ород хэлэн дээрэ буулга­ха баатай болонобди. Нэгэ кино буулгахын тула адагынь 7 сая түхэриг хэрэгтэй. Гур­бан жэл соо тэрэнээ буулга­набди. Киноемнай муу-һайн гэжэ голонгүй, буряад кино­гоо дэмжэхэ хэрэгтэй гэһэн үүдэнһээ буряад бүлэ бүхэн киноемнай заал һаа ошожо харадаг болоо гээшэ һаань, дүтын гурбан жэлэй туршада буряад киногой ниитэ шанар амаргүй һайн болохо байгаа. Хариин зон, жэшээнь, грузин арад буряад арад тухай ки­ноемнай мүнгөөрөө дэмжэхэ гэжэ найдаһанай үлүү гэжэ та бүгэдэн ойлгоно ха юмта. Ушар иимэһээ буряадуудай һонирхохо кино буряад лэ найруулагша буулгажа шада­ха гэжэ би хэлэхэ байнаб.