Ошор Булагта ошотон бадарна

Ивалгын аймагай түб Ивалгаһаа Хамбын хүреэн руу залан харайлгахада, энэл дасан оронгүй, саашаа зурыһан Калёновын харгыгаар нэгэ заа ябажархихада, «Этно-агро-комплекс «Алтан» угтана. Налуу һайхан, хүжэ ногоон хада уулануудаар хүбөөлэгдэһэн үргэн ехэ тала дайда урдамнай нэмжынэ. Энэ ехэ дайдын дундахана аятайгаар түхеэрэгдэһэн ажахы тодоор харагдана. Урда үедэ эндэ хооһон тала зэнхыжэ байдаг бэлэй – хэн юун гээшэ «этно-агро...» гэжэ байжа байгуулаад, үшөө ехээр «Алтан» гэжэ нэрлээд, эндэ ямар һонин амитадые, үзэсхэлэнтэ жэгүүртэниие үдхэжэ, хүн зониие гайхуулна гээшэб гэжэ ехэтэ һонирхобобди.

 Тэмээн шубууд

Энэ уудам талада ямаршье адуу мал үдхэхөөр ха юм даа. Нарата һайхан Буряад орондомнай буряад арадай анхан сагһаа үдхэжэ байһан табан хушуу малһаа гадна, ямаршье амитад, жэгүүртэд амидаран үдэхэ аргатай юм гэжэ Этигэл Иосифович Батуев булта бүгэдэндэ ойлгуулха гэжэ аһан шадалаараа оролдожо, энэ үзэсхэлэнтэ бууса байгуулаа юм байна. Анхан өөрын хэрэг эрхилхэ гэһэн зорилготой хүбүүн Иосиф Гармаевич эсэгэтэеэ эбэртэ бодо малай багахан ажахы байгуулаа. Тииһээр байтараа аяншалгын һалбаряар һонирхожо, Буряад орондомнай үшөө ямар үзэсхэлэнгүүдые өөһэдынгөөшье улад зондо, холыншье аяншалагшадта харуулжа, һанаа сэдьхэлыень хужарлуулхаб гэжэ бодоо. Тиигэжэ Буряад оронойнгоо ниислэл хотоһоо, Ивалгын аймагай түбһөө холо бэшэхэнэ, Ивалгын Хамбын хүреэдэ дүтэхэнэ Ошор булагай бадаржа байһан элдин тала газар шэлэн һунгажа, олоной ябахада һайн гэжэ энэ буусаяа түхеэрээ.

 Энэл ажалаа Этигэл Иосифович баһа түхэреэн ехэ Түнхэндэ амжалтатайгаар эрхилээ юм. Тобшохоноор хэлэбэл, энэ ажахыда Буряад орондо амидардаггүй, зундаашье ерэдэггүй гэхэһээ, гансал номуудта гү, али теле-дамжуулгануудта хаража боломоор шубууд үсхэбэрилэгдэнэ. Эдэмнай ямар шубууд гээшэб гэхэдэ, гани халуун Африкын томоһоо томо страус – буряадаар тэмээн шубуун гэдэг. Үнэхөөрөөл, хүзүүгээ нугалан гулдылгаһан тэмээндэл хорон адли! Аяг зангынь баһал адлирхуу: уурлабал, муу һанаһашуулаа хурса хушуугаараа тоншохоһоо байтагай, хүсэ ехэтэй ута хүлнүүдээрээ алан хайрадаг. Харин илдам зөөлэнөөр хандахада, энэ томоһоо томо жэгүүртэн аляархан хүхижэ, уян нугархай хатар шадамар гоёор гүйсэдхэжэ, харагшадые аһан ехээр баярлуулна. Тэрээнһээ тээ бага Австралиин страусууд баһал һонирхол татана. Эдээнһээ хойнотоногүйбдил, манииешье харыт, бидэшье гоё гоонуудбдил гэһэндэл бэшэ ондоошье шубууд шаг шууяа табилдана. Иимэ һонин жэгүүртэниие харахаяа, үзэмжэтэ һайхан хүдөө газарта, сэбэр тунга агаарта амархаяа, үнгын амтата хоол барихаяа энэ буусада айлшад олоороо буудаг болонхой.

Айлшадай хонон-үнжэн байжа, аятай зохитой амархаарнь заншалта буряад гэрнүүдшье табяатай. Тиигээд бүхыгөөрөө урдын буряадуудай буусадал шэмэглэгдэжэ байна. Ушар иимэһээ модошо дархашуулай, урашуулай хэхэ, бүтээхэ ажалнууд тон ехэ. Тиигээд лэ эндэ угһаа уран гартай Семён Шойжонимаевич Балдановай уригдаһаниинь гайхалгүй.

Урма зоригоороо, уран гараараа

Заха холын Захааминай Ёнгорбой нютагта моотонго угай Шойжон-Нима Сампилович Дабажи Содбоевна хоёрой зургаан үри хүүгэдтэй ажалша малша айлда дүрбэдэхи Семён хүбүүн 1966 оной гал морин жэлдэ түрөө һэн. Багаһаа һүбэлгэн хүбүүн һургуулияа дүүргэһээр, Буряадай хүдөө ажахын дээдэ һургуулида ороо. Тэндэһээнь Семён сэрэгэй албанда мордожо, хоёр жэлдэ Эхэ орондоо алба хэжэ ябахадаа, нүхэдтөө блокнодуудтань шогтой ёгтой зурагуудые зуража урмашуулха, дембельнүүдэй альбомуудыень уран гоёор шэмэглэхэ даа. Энээнииень ажаглаһан замполит полкынгоо Ленинэй таһаг урлан шэмэглэхыень даалгаа һэн. Эндэл Семён угаар дамжан үгтэһэн уран бэлигээ саашадань хүгжөөхэ гэжэ шиидээ. Тиигээд албанһаа бусаһаар лэ, тэрэ үедэ ЛВРЗ-гэй дэргэдэхи 2-дохи ПТУ-да орожо, Семён Балданов уранайнгаа дүршэл шадабариие мүлиһэн юм. Удаань буряад арадайнгаа заншалта зүйлнүүдые урладаг Улаан-Үдын сувенирнэ заводто мэргэжэлтэ дархан-чеканщигаар бэрхэ урашуултай суг хүдэлөө.

Уран бэлигээ харуулжа шадаһан, үшөө тиихэдэ уран хэлэтэй бэрхэ дарханиие түрэл училищидань залуу халааниие һургахыень үйлэдбэриин һургаалай мастераар хүдэлхыень уряа. Эндэ Семён Шойжонимаевич гурбан бүлэг залуушуулые ажалша бэрхээр һургажа, ажабайдалай үргэн харгыда гаргаһан габьяатай юм.

Ниислэл хотынгоо түрүү заводой тусхай дунда һургуулида багша-мастераар хүдэлжэ, баян дүршэлтэй болоһон Семён Шойжонимаевич түрэл нютагайнгаа һургуулида хүдэлхэеэ уригдаа. Ургажа ябаһан үетэндэ уран зураг болон шугам зураг заагаа. ОБЖ-гэй хэшээлнүүдтэ аюулда ороһон зондо яажа түргэн туһа хүргэхэб, аюул усалай үедэ өөһэдыгөөшье яажа хамгаалхаб гэжэ һургадаг һэн. Тиихэдээ өөрынгөө ябуулдаг урлалай бүлгэмэй бэлигтэй бэрхэ шабинараараа түрэл һургуулияа уран зурагуудаар, буряад заншалта угалза хээнүүдээр шэмэглээ юм.

Һүүлэй үедэ Буряад орондомнай ажабайдалдаашье, ажахын алишье һалбарида түрэл арадайнгаа заншалта урлал хэрэглэхэ болоһомнай ехэл һайн гээшэ. Илангаяа аяншалгын һалбарида энэ талаар ехэ юумэн хэгдэнэ. Этно-комплекснууд, зошод буудалнууд, дархан газарнууд буряад дархашуулаймнай бүтээһэн урлалай зүйлнүүдээр, угалза хээнүүдээр, уран зурагуудаар, һиилүүрнүүдээр шэмэглэгдэхэдээ, ямар ехэ үзэмжэтэй гоё болоно гээшэб. Энэ олондо хэрэгтэй ажалда Семён Шойжонимаевич хам оролсожо, тоонто нютагтаашье, мүн баһа Байгал далайн хүйһэн гэгдэһэн Ойхон аралда бэрхэ урашуултай суг хамта урлалай зүйлнүүдые, мүнөөнэйхеэр хэлэбэл, арт-объектнүүдые бүтээлсээ.

Наһанайнгаа нүхэр Лилия Шагдаровнатаяа Сэсэгма басагаяа үнжэгэн зөөлэнөөр хүмүүжүүлжэ, ажабайдалай уудам харгыда гаргажа, гэр бүлэ болгожо түбхинүүлээ. Мүнөө Ардан зээнь ойн ажахыда урагшатай урматайгаар хүдэлжэ байна.

Урагшаа һанаатай, урма зоригтой, уран гартай хүбүүднай буряад арадаа өөдэнь татажа, хии морииень огторгойн уудамаар хиидхүүлжэ, олон түмэнэй ажал хэрэг болгохынь хаража урмашая.

«Угһаа уран гартай, түрэхэһөө бэлигтэй хүбүүднай буурал Эхэ Буряад ороноо, арюун далай - алдарта Байгалаа, булгата Баргажан Хурамхаанаа, уулын үндэр Уран ехэ Дүшэеэ, Хамар ехэ Дабаанаа, Гушан гурбан мундаргаяа гээд лэ, буурал Эхэ Буряадайнгаа үзэсхэлэнтэ һайхан нютаг нугануудые үшөөл гоё һайханаар булта бүгэдэндэ харуулхаяа оролдыт даа гэжэ үреэлээ табия!