«Алтарганын» ододой ялалзаан

Буряад Уласай нэгэ мянга гаран хүн Булган аймаг буугаа бэлэй. Бүхы дээрээ Буряадай 12 аймагай түлөөлэгшэд «Алтаргана» нааданда оролсоо. Соёлой һалбариин гэшүүд 15 алтан, 7 мүнгэн ба 9 хүрэл медальнуудта хүртөө бэлэй. Тэдэ бүгэдэниие, бэлдэһэн багшанарыень, туһа нэмэри үзүүлһэн хүтэлбэрилэгшэдые сентябриин 30-да Баярай бэшэгүүдээр урмашуулба.

- Буряадаймнай соёлшод, уран гартан «Алтаргана» нааданда хабаадажа, бүхы сугларагшадые гайхуулаа. Шүүгшэдэй зүрхэ сэдьхэл хайлуулжа, дулааханаар харагдаһаниинь һайшаалтай. Эгээл һайн талаһаань бэеэ харуулһандань баяртайбди. Бултандань бүри ехэ амжалта хүсэжэ байдагбди, - гэжэ тоглолтын эхиндэ Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Александр Бардунаев хэлээ.

Арадай заншал

«Буряадай нэгэ үдэр» гэһэн урилдаан ганса дуунай болон хатарай заншал харуулһан мүрысөөн бэшэ. Буряад угсаатанай гэртэхи оршон байдалай, ажал хэрэгэй мартагдаһан заншалнуудые харуулдаг юм гэжэ хэлэхэдэ, алдуу болохогүй. Жэшээлбэл, Хэжэнгын аймагай арадай аман зохёолой «Баян Сүмбэр» ансамбль «Хониной нюусануудтай» танилсуулаа. Хуушанай заншал бусааһан хүнүүд гэхэдэ, уран зохёолшон Цырегма Сампилова, ансамблиин хүтэлбэрилэгшэ Дугарма Жамсаранова болоно. Эдэнэй ашаар бэлигтэй зүжэгшэд зохёолой удхые шадамар бэрхээр харагшадта хүргэһэн байна.

Иигэжэ нютагаа холо ойгуур суурхуулжа ябаһан «Баян Сүмбэр» «Алтарганын» алтан медальда хүртэбэ. Һонирхолтойнь гэхэдэ, бүхы урда наадануудта Буряадай түлөөлэгшэд энэ урилдаанда түрүүлжэ гараагүй байгаа бшуу.

Арадай дуунуудай урилдаанда Буряадай түлөөлэгшэд түрүүшүүлэй тоодо үнинэй оролсодог. Ирагуу һайхан хоолойтой хэдэн үе дуушад Буряадаа түлөөлжэ шалгараа. Тус тоглолтын тайзан дээрэ нэгэ доро гурбан үе дуушад гаража, угсаатанаймнай арадай дуунууд орхигдожо мартагдангүй дамжуулагдажа байһыень гэршэлээ. Ахын аймагай аха захатан, нэрэ солотой Бадма Габанов, Хориин аймагай дунда наһанай Зоригма Жалсанова, залуу оюутан Жаргал Бальчинов гэгшэд хоолойгоо тааруулжа, урданай «Алтаргана» гэһэн дуу хангюурдажа, энэ үдэшэ бүхы сугларагшадые баярлуулаа.

Залуу, залитай хаһа

Юундэб даа, олон хүнүүдэй һанамжаар «Алтаргана» нааданда ганса наһатай зон хабаададаг. Энээниие усадхахын түлөө Бүгэдэ буряадуудай үндэһэн соёлой эблэл ехэ ажал ябуулна, олон урилдаануудта залуушуул хабаадуулагдана. Энэ удаа хэзээ хэзээнэйхиһээ олоор Буряад Уласай залуу һүрэгэй амжалтануудые туйлаһаниинь һайшаалтай. Хүгжэмэй болон урлалай һургуулинуудые, урлалай колледж дүүргэжэ гараһан залуу мэргэжэлтэд мэдээжэ, суутай болоһон нютаг нугануудай ансамбль бүлгэмүүдтэ ошожо хүдэлдэгэйнь эли байһые энэ гэршэлнэ.

Захааминай аймагһаа уг гарбалтай Алдар Жапов мэргэжэлтэ артистнуудһаа үлүүгээр, өөрынгөө бэшэһэн шүлэгүүдые уншажа, арад зоноо баярлуулна. Шэтын медицинскэ академи дүүргэһэнэй удаа мүнөө үедэ Улаан-Үдэ хотын 4-дэхи поликлиникэдэ терапевтээр хүдэлнэ. Хэды тиигэбэшье залуу бэлигтэн саг оложо, бүтээлнүүдээ гуурһан дороһоо гаргаһаар.

Нааданай эгээл үндэр «Дангина» гэһэн нэрэ зэргэдэ Зэдын аймагһаа уг гарбалтай Чингисма Мункуева хүртэһэн байна. Түрэл Сагаатай нютагайнгаа соёлой байшанда багаһаа хойшо ябалсажа, бүхы талаһаа бэеэ харуулжа шадаа. «Цагаатай гол» гэһэн ансамблиин түрүү гэшүүн олон тоото аймагай, уласай болон уласхоорондын хэмжээ ябуулгануудта шалгарһан намтартай. 2023 ондо уласай «Баатар-Дангина» урилдаанда түрүүлжэ, Буряад ороноо «Алтарганада» түлөөлхэ эрхэдэ хүртөө бэлэй. Энэ жэлһээ Чингисма Мункуева П. Чайковскиин нэрэмжэтэ Урлалай колледждо арадай дуунай таһагта  һуража эхилээ.

Дуун зэдэлээ

Монгол орондо олон тоото һайхан хоолойтой хүнүүд ажаһуудаг юм гэжэ хэлсэдэг. Теэд «Алтаргана» нааданай эстрадна дуунай урилдаанда Буряадай хабаадагшад одоошье ехээр хүн зониие баярлуулжа, эгээл олон амжалтануудые туйлаа.

Сэлэнгын аймагай Ташар һууринһаа уг гарбалтай залуу хүбүүн Жаргал Мункожапов Гусиноозёрск хотодо «Шахтёр» гэһэн аймагай соёлой байшанда хэдэн жэлдэ үхибүүдтэй хүдэлнэ, өөрөөшье дуулажа, хатаржа, нютагаархидаа баярлуулна. Һүүлэй үедэ тэрэ Улаан-Үдын П. Чайковскиин нэрэмжэтэ Урлалай колледждо һуралсалаа үргэлжэлүүлнэ. Бэлигтэй залуу дуушан Булган аймагта олониие гайхуулаа.

Хонгёо хоолойто эдир басаган Дари Бадмаева эстрадна дуушадай дунда шалгараа. «Алтаргана» нааданай эгээл эдир түрүү һуури эзэлэгшэ гэжэ тодороо.

«SoNoR» гэһэн бүлгэм 2024 ондо байгуулагдажа, «Алтарганада» тусхайгаар бэлдэгдээ. П.Чайковскиин нэрэмжэтэ Урлалай колледжын оюутад Намжилма Цыбикжапова, Намжилма Дылыкова, Анастасия Штапова ансамбльда шэлэгдэжэ, залуу багша Александр Саможаповай ударидалга доро наһанайнгаа зохёохы намтар эхилһэн байна. Хэды ехэ тайзан дээрэ гаража үзөөгүйшье һаа, нэрьемэ ехэ амжалта туйлажа ерээ.

«Алтарганын» огторгойдо алтан одоор Яруунын аймагай «Иисэнгэ» бүлгэм ялалзаа. Дүрбэн хүбүүдые түрэл Яруунаданьшье һайнаар танидаг үгы байгаа бшуу. Үндэр амжалтаяа үшөөшье һайнаар мэдэрэнгүй ябана гү даа гэжэ эдээниие тоглолтын үедэ хараад адаглахаар байгаа.

2020 ондо Иисэнгэ һууринай соёлой байшанда хүгжэмэй хүтэлбэрилэгшэ Баир Бадараевич Бальжинимаев «Иисэнгэ» бүлэг байгуулһан байна. Бэлигтэй багша үхибүүдые суглуулжа, элдэб янзын хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наадажа һургажа эхилээ бэлэй. Байтараа бүлгэм боложо тодороо. Соёлойнгоо байшанда үнгэргэгдэдэг хэмжээ ябуулгануудые шэмэглэжэ эхилээ. Баяртай нютагаархидынь, холо ойгуур ажаһуудаг Иисэнгэһээ ургажа гараһан зон мүнгэ суглуулжа, сагай эрилтэдэ таарама зэмсэгүүдые худалдан абажа, мүндэлжэ байһан бүлгэмдөө бэлэглээ.

Һүүлэй жэлнүүдтэ Иисэнгын дунда һургуулида оройдоол 90-100 шабинар һурана. Тэдээн сооһоо ганса Булат Шойненов, Эрдэм Базаров, Дамдин Шойдонов болон Дамдин Нимбуев гэгшэд ансамблиин гэшүүд боложо шадаа. Эдэ үшөө 13-14 наһатайһаа элдэб хүгжэмэй зэмсэгүүд дээрэ наадажа һуража эхилээ.

- Хүтэлбэригшэтэеэ хэлсээд, дуунуудые шэлэн абанабди. Һүүлэй сагта олоной дуратай кавер маягаар хуушан дуунуудые гүйсэдхэнэбди. Мүн өөһэдын дуунууд бии. Манай Дамдин Шойдоновой эжы хамһалсажа, гоё һайхан дуунуудые зохёодог. Мүнөө үедэ 15 гаран дуутайбди, - гэжэ бүлэг соогоо эгээл зугаатай Булат Шойненов хөөрэнэ.

Нютагайнгаа хүбүүдые олон зоной һонорто «Үльгэр» театрай захирал Баирма Гуродагбаевна Дашидоржиевагай гаргажа шадаһаниинь һайшаалтай. Буряад Уласай Соёлой яаманай дэмжэлгээр «Инаг дурандаа зорюулнаб» гэжэ клип сохижо, «Алтарганын» урдахана интернедтэ табяа. Оройдоол түрүүшын үдэр бүтээлыень 20 мянга гаран хүн һонирхожо хараһан байна. Удаань үдэр бүри харагшадай тоо эрид дээшэлһэн юм.

- Манай клип ганса Буряадта хүнүүд хараа гэжэ һанажа ябаабди. Баһа Монголдо, илангаяа Булган аймагта харажархиһан байгаа. Хэды тиигэбэшье «Алтарганада» илалта туйлахабди гэжэ тиимэшье ехээр һанаагүйбди. Урилдаанда гайтай шанга монгол басагад оролсоо. Зэмсэгүүд дээрээ хүгжэмөө тон шангаар гаргажа, маанадһаа холо үлүү байгаа. Тэдэл түрүүлхэ гэжэ һанажа байхадамнай, «Иисэнгэ» шүүгээ гэжэ дуулгаа. Бүхы баяраа нютагайнгаа арад зонтой, хүтэлбэрилэгшэтэеэ, маанадта туһалһан хүнүүдтэй хубаалданабди, - гэжэ Эрдэм Базаров баяраа мэдүүлнэ.

Нюдэнэй шэмэг

Н. Бестужевай нэрэмжэтэ Ород драмын театрай дэргэдэ тус тоглолто эмхидхэгдээ. Фойе соо түрүү һуури эзэлһэн уран гартанай ажалнууд табяатай байгаа. Залаар багтахыса сугларагшадай хүн бүхэн һайхан бүтээлнүүдые гоёшоожо хараа.

Алтан медальда хүртэһэн алтан гартай оёдолшодой хубсаһа хунарнуудые гоо һайхан дангина басагад тайзан дээрэ харуулаа. Шидэ Найданова, Юлия Золотоева, Дарима Цыбикова, Ирина Санжиева гэгшэдэй хубсаһан бултанда һайшаагдаа. «Алтаргана» нааданда бэлэдхэлэй ажалые бүхыгөөрөө Уласай арадай уран бэлигэй түбэй мэргэжэлтэд бэе дээрээ даажа гараа.

- «Алтарганада» ошоходомнай, манай хүндэтэ ветеранууд ерээд, үдэшэжэ байгаа. Үндэр наһатай соёлшодойнгоо найдалдань хүрэһэндөө баяртайбди. Үнэн дээрээ Булган аймагта угаа һайханаар наадан үнгэрөө. Элдэб янзын бэрхэшээлнүүд, алдуунууд хүн зоной баяртай уулзалгануудта, урматай харилсаанда дарагдана, түргөөр мартагдана. Тиимэһээ Булган аймагтаа баярые хүргэнэбди. Харин бидэ 2026 оной «Алтарганада» нааданай туг абаһаар лэ бэлдэжэ эхилээбди, - гэжэ Уласай арадай уран бэлигэй түбэй захирал Альбина Дугарова хэлэнэ.