Түншэтэй, тэнюун нютаг лэ

«Эхэ нютаг тухай

Бодол hаруул, hайхан лэ.

Ори ганса юм тэрэм гэжэ

Ойндоо хурсаар мэдэрнэб»

Н.Нимбуев

Эхэ нютаг тухай «hаруул, hайхан бодол» хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ хододоо байхал. «Ори ганса» үлгы нютаг, хүйhɵɵрɵɵ холбоотой тоонто, хүн боложо, хүлөө шоройдожо, газарай нюруу гэшхэжэ  үндыhэн нютаг хэды hайхан бэ! Үдэр бүриин юрьеэн соо, ажабайдалай хүлгөөн соогуур түншэтэй тэнюун нютагта ажаhуудагаа ойлгоношьегүй хабди. Эхэ нютагаа эльгэлэн, энэ газарhаа элшэ хүсэ абажа, элүүр энхэ, үнэр баян ажаhууха – жаргал.

Минии нютаг – Эгэтын-Адаг. Энэ тосхон Түхэриг дободо, гурбан голой бэлшэртэ, гурбан бага hууринуудые хамталжа бүридэhэн нютаг. Түхэриг добо. Үдэ голой хойто бэедэ эдинсэ ногоотой, ая гангаар элбэг, элhэлиг добо байhан. Эртэ урда сагhаа элинсэг хулинсагууднай энэ добо hайхашаан шэлэжэ, эхи табижа, эзэд боложо, түбхинэhэн түүхэтэй.

Түхэриг нэрэнь түхэреэн гэhэн үгэтэй холбоотой, тааралдуулан добоёо нэрлэhэн хада. Тайлбарилбал, үндэр зүүн, баруун хадануудhаа харабал, hайнаар шэртэбэл, дүрбэн зүгhөө тойруулагдаhан мэтэ харагдаха. Наранай гаража, зүүн зүгтэ Заха Ара хада, «Бадма Самбаава» бурханай мунхан. Обоо тахилгата газар аршалан байха. Урда зүгтэ Үдэ голнай аажам урдажа, ундалуулжа байдаг.

Баруун зүгтэ баруун хабсагайн эрмэг наншан, гурбан голой бэлшэр, үндэр Обоото хадада «Зүгдэр Намжилма» субарга. Хойноhоо Наандиин, Мунхантын гүбөөнүүд хамгаалан байха. Түхэриг добын Эгэтын-Адаг тосхон хэдэн тээhээ харууhатай нютаг.

«Түхэриг дободо хожомой сагта түб хото тогтохо түхэлтэй байна», - гэhэн сэсэн мэргэн, үреэл үгэнүүдые суутай Молон багша хэлэhэн байдаг. Энэ удхатай үгэнүүд хүсэндөө ороо гэбэл, алдуу болохогүй. Эгэтын-Адаг «түб хото» боложо, хүгжэжэ байна.

  «Угаймнай домогто Түхэриг дободо Буряад ороноймной туншэтэй, тэнюун нютаг лэ». Эдэ hайхан үгэнүүд нютагай түрүүшын гимн «Эгэтын-Адаг» дуунhаа абтаба. Манай нютагай Буряад ороной элитэ поэт, журналист, оршуулагша Цырен-Дулма Цыреновна Дондогой колхозойнгоо 50 жэлэй ойн баярта энэ дуу зорюулжа, бэлэг болгон дамжуулhан байдаг.             

Нютагаа дээшэнь үргэхэ – буян. Нютагай нюур, шарай – хүн зоной ажабайдал, ажал хэрэгүүд. 168 үрхэтэ айл, 1016 зон Эгэтын-Адаг нютагай ажаhуугшад болоно. Хүн зоной үмсын гэр байрын, үйлсэ гудамжануудай байдалаар нютагай түхэл шарай харагдадаг. Жэшээ болгон, үйлсэ гудамжануудай байдалтай танилсая: нютагтамнай 6 ехэ үйлсэ гудамжанууд байха, 4-эйнь самбарнууд анхарал татажа болохо. Ушарынь, үйлсэ-гудамжын нэрэнүүд томохон самбарнууд дээрэ гэрэл-зурагуудтай, намтарай тобшо хэhэгтэй  хадаатай байдаг.

Баруун хажуугай үйлсэ Бадма Дамдинович Дамдиновай нэрээр нэрлэгдэнхэй. 1930 оной «Үнэн ажал» артелиин түрүүлэгшэ, коммунист, колхозой түүхэ тухай «Гурбан голой бэлшэртэ» номой автор, «Хүндэлэлэй тэмдэг» ордентой. Үдэ голhоо хойшоо нэмжыhэн сэхэ үйлсэ Базаров Бальжинима Дашиевичай гэрэлтэ дурасхаалда зорюулагдан нэрлэгдэhэн. Нютагай бэлигтэй залуу эрдэмтэн, философиин эрдэмэй кандидат, БГСХА -гай ахалагша багша байhан.

3-дахи гудамжа колхозой түрүүшын үйлсэ, тиимэhээ нариншаг. Эндэ Гончиков Базаржаб Гончикович гэр бүлөөрөө, дүүнэрэйнгээ бүлэнүүдээр хамта ажаhууhан. 1995 ондо Гончиковой нэрэмжэтэ болгогдоhон. Хамтын ажалай эдэбхитэн, комсомолой түрүүшын гэшүүн, 1930 онhоо партида үнэн сэхэ ябажа, «50 жэлэй партиин зэргэдэ» тэмдэгтэ хүртэhэн, дайнай ба ажалай ветеран.

4-дэхи гудамжын нэрэ баhал ехэ удхатай. Банзарон Рабдан Цыцыктуевичэй нэрэмжэтэ үргэн, баян үйлсэ. 1943-1961 онуудта Молотовой нэрэмжэтэ колхоз хүтэлбэрилжэ, 1955 ондо колхоз–миллионер болгоhон габьяатай, партиин ХХ-дохи съездын делегат, «Хүндэлэлэй тэмдэг», «Ажалай Улаан Туг» орденуудтай хүндэтэ түрүүлэгшын алдар нэрэ мүнхэлhэн үйлсэ.

Нютагай шарай ариг сэбэрhээ баhал дулдыдаха. Тиимэhээ, үйлсэ гудамжануудаа сэбэрээр байлгаха ажал ходол үнгэргэгдэжэ байдаг. Аймаг соогоо сэбэр тосхонуудай нэгэн болодог Эгэтын-Адаг нютаг.

 Иимэл даа, минии эхэ нютаг – Эгэтын-Адаг. Бууса нютагаа hайхан болгохо ажаябуулга ехэ, харин ажал хэрэгтэ бултадаа эбтэй хабаадажа, аша буянтай үйлэ хэрэгүүдтэ туhаяа хүргэдэг заншалаа, гуримаа алдангүй, саашадаа нютагайнгаа хүгжэлтын зам үшөө баян, үргэн болгохые, үргэлжэлүүлэн ябахые уряалнаб.

                «Монголшуудай дээдэ гарбалтай

                  Молон багшын найдал оршомой.

                  Түхэригхэн энэ добомнай

                  Түбхинэхэнь мүнхэ болтогой!»

Г. Б. Цыренжапова, багшын ажалай ветеран, Эгэтын-Адаг нютагай ажаhуугша