​«Буряад үнэнэй» шогуудһаа

Шатарай хюлгөөр дамжанхай

“Үнэнэй” нүхэд редакцида ходол оронтуу-гарантуу байдаг һэн. Анхан сагта Баргажан голдо аймагай сониной редактораар хүдэлһэн, уран зохёолдо ульһатай Н.Б.Галданов Б.Т.Цыремпиловтэй шатар наадахаяа ерэдэг байгаа. Шатараар спортын мастерта кандидат нэрэ зэргэтэй, ехэ хүн. “Шамайе, Бадма, хюлгэ дээрэһээ хиидхүүлхэм”, - гэхэ.

Бадма ахайншье шүүхэ ушар тудалдадаг лэ һэн бэзэ. Нэгэтэ эгээ иимэ үедэ Г.Ц.Дашапылов орожо ерээд, «Мастерта кандидадые мухарюулба гүш?” - гээд, бад-бад энеэбэ.

Николай Батомункуевич мүхөөгөө үгтэбэгүй: “Нам тухайтнай классик шүлэг зохёоһон ааб даа”.

- Хэн билээ? – гээд, Бадма Тибочкиевич шогтойгоор лаблаба.

- Бато Базарон... - гээд, Николай ахатан нүгөө хоёр тээшээ дээрэлхүүшэгээр хараад, үүдэ хаа- гаад гарашаба.

...Һүүлдэ энэ шүлэгыень Ц.Ц. Дондогойн дурсалгануудай нэгэн соо олоо һэм:

Шатарай хюлгөөр дамжанхай,

Шамбалын наагуур ниидэһэн хүм,

Морин тэмээн хоёртойл һаа,

Монгол, Хитад уруу хиидэхэл һэм.

Бато Базаровичай энэ зорюул- гаар омогорходог байһанаа Николай Батомункуевич гэршэлээ һэм шуу.

«Я оставлю в устной и письменной памяти народа...»

А.Л.Ангархаев Буряадай түрүүшын Президент Л.В.Потаповые һайн һайханаар дурсадаг юм. Арадай Хуралай Түрүүлэгшээр хүдэлһэн М.И.Семёновтоёо “Буряад үнэнөө” мүнгэн һангай талаһаа үнэн сэдьхэлһээ дэмжэһэн,  хангаһан юм гээд баталан хэлэдэг заншалтай.

Гэбэшье зүрилдөөтэ ушарнууд болодог лэ һэн аабза. Мүнгөөр хангалгын асуудалда һаад тойбо ушаруулхые оролдодог зон Президентын захиргаанда бии байгаа.

Нэгэтэ эгээл эдэ зоной һанаашалгаар «Буряад үнэн” Хэблэлэй байшанай мүнгые Арадай Хуралай үзэмжэдэ табихадаа, 6 миллион түхэригынь хасаад табиха гээ юм ха. Энэ асуудалаар  А.Л.Ангархаевые засагай дээдын зургаанда уриба. Финансын яаманайхид, бусад олон албануудай  түлөөлэгшэд эндэ хабаадалсаба.

- Ардан Лопсонович, “Буряад үнэнэй“ мүнгэнһөө 6 миллионииень ондоо хэрэгтэ дамжуулха хэрэг гараа,  - гэжэ Леонид Васильевич хэлэбэ.

А.Л.Ангархаев абаһаар таһа арсаба. Саашань хөөрэлдэжэшье байнгүй бодоод, үүдэн тээшэ зорижо ябаад, эрьеэд хэлэбэ:

- Леонид Васильевич, одной рукой Вы создаете, другой - разрушаете то, что создали. Я – писатель, и оставлю в устной и письменной памяти народа сегодняшнее событие.

Иигэжэ хэлээд, гаража ябашаба. Харгыдаа машинаа тогтоожо, нэгэ хахадые абаад, кабинедтээ орожо, сэржэмээ үргэбэ. Ехээр голхорһондоо 
тагшаар дүүрэн архи аягалба. “Досоом нэгэ заа барагшаха, номгорхо аа гү?” – гээд, сэдьхэнэ хэбэртэй.

Тиин тагшаяа амандаа хүргэхөө байтарынь, телефон ханхинашаба. Абяаниинь нэгэ ондоохон, хонгёохон. Тагшаяа  табяагүй зандаа телефоноо абаба:

- Ардан Лопсонович, говорит приёмная Президента.

Леонид Васильевичай хоолой уданшьегүй дуулдаба:

- Ардан Лопсонович, һанаагаа бү зобо. Миллионуудыеш дайрахагүйбди.

Эдэ үгэнүүдые дуулаад, ахамад редакторай досоо һара, наран туяаташабал даа. Тиин халима хундагаяа хүнтэрүүлжэрхёо һэн ха.

Мүнгөө хасуулхагүй мэхэтэй арга

Үнгэрһэн зуун жэлэй 90ээд онуудаар республикын бюджет тон хүшэр байдалда ороод байгаа. Жэлэй дүрбэдэхи кварталда  Правительствын дэргэдэ байгуулагдаһан секвесторнэ комисси предприяти, эмхинүүдэй хүтэлбэрилэгшэдые урижа, тэды зэргын мүнгыетнай хасахамнай, һанамжа, дурадхалтнай ямар бэ гэжэ элирүүлдэг байгаа.

Анхандаа модо буйлуулгатай холбоотой Сэлэнгын суута ЦКК-e  толгойлдог байһан, удаань Буряадай Правительствын толгойлогшын нэгэдэхи орлогшоор хүдэлжэ байһан В.О.Гейдебрехт дээрэ дурсагдаһан комиссиие толгойлдог бэлэй.

Энэ асуудал уридлан Финансын яаманай, Арадай Хуралай мэргэжэлтэдэй хэмжээндэ харагдажа үзэгдэһэн гэхэ  гү, али ямар эмхиһээ хэды мүнгыень хасахаб гэжэ хэлсээтэй байдаг байгаа.

“Буряад үнэн” Хэблэлэй байшангай толгойлогшо А.Л.Ангархаевые энэ комиссида уриба. Комиссиин гэшүүдэй урда һуухадань, “Хэблэлэй байшанай 4 миллион түхэриг хасаха” гэһэн дурадхал соносхогдобо.

Ардан Лопсонович шуумгайгаар һэрд гэжэ бодоод хэлэбэ:

- Республикын мүнгэн һангай байдал тон шахардуу байдалда гэжэ бүри мүһэн ойлгожо байнаб. Правительствамнай яахашье аргагүй мүнгэ хасаха баатай болоно. Энэ ябуулгынь  бидэ, хүтэлбэрилэгшэд, ойлгонобди, дэмжэнэбди. Гэбэ яабашье манай мүнгэнһөө 1,5 миллионииень хасалтада оруулангүйгөөр үлөөгыт гэжэ гуйха байнаб.

Владимир Оттовичто ахамад редакторай үгэ һайшаагдаба:
- Гүрэнэй сониной хүтэлбэрилэгшэ иимэл хараатай байха ёһотой. Мүнгэн һан ехээр дуталдана гэжэ тан шэнги тушаалтай хүнэй ойлгоогүй һаа, хэн ойлгохоб? Ахамад редакторай гуйлтаар Хэблэлэй байшанда 1,5 миллион түхэригынь үлөөхэ гэжэ шиидхэбэри соогоо бэшэе.

Юрэл мүнгыемнай үлөөгыт гэжэ юлыгөөд байнгүй, хэлэхэ гэһэн юумээ гүрэн түрын харааһаа хэлэжэ шадаһанай ашаар ехэхэн мүнгэеэ хасуулангүй гараһандаа, томо коллективэй хүтэлбэрилэгшэ урмашаал бэлэй. Жолоошон П.С.Манзарханов шарайень хараад, “Юун гэһэн баяртайбта? Һайн бүтээ гү?” – гэнэ.

- Һайнһаа дээгүүр һайн, - гээд, директор-ахамад редактор харюусаһан ха.

Һарлагай мяхан ямар бэ?

2000 гаран онуудаар мүнгөөр дутамаг сагта Хэблэлэй байшанай хүдэлмэрилэгшэд аймагуудаар ябажа, орооһо таряа, мяха, гурил ажахынуудһаа абажа, орондонь сонинуудые эльгээдэг, зон тухайнь, ажал тухайнь бэшэдэг байһан юм. Заримдаа хэдэн һараар хүдөөдэ байхабди.

Дүрбэн талын хэлсээн баталагданхай бэлэй. Аймагай захиргаанууд – УФПС (управление федеральной почтовой связи) – аймагуудай ажахынууд – “Буряад үнэн” Хэблэлэй байшан.

Энэ ажалай үедэ шог зугаада оромо ушарнууд хэдышье болоо ааб даа. Ахын аймагһаа нэгэтэ гурбан һарлагай мяхан оробо. Ерээдүйн салин хүлһэнһөө даран абахаар, дэлгүүрэй сэнһээ холо хямдаар мяха тараалган болодог байгаа. Завхоз Д.Д.Ангаев ехэл наринаар эдэ бүгэдые хинадаг, шалгадаг, хэмдэнь хүргэдэг  һэн.

Теэд хэншьеб һарлагай мяхан муу юм гэһэн үгэ тараажархиһан юм гү, хүн ехэ абажа үгэбэгүй.

- Энэтнай хандагайн, бугын, бодон гахайн мяхантай адли амтатай, сэнтэй бодостой, туһатай мяхан юм, - гэжэ байжа Доржи Дагбаевич зарим зондо ойлгуулхые һэдэбэ.

Теэд гол түлэб түнхэнэйхид, яабашье һарлагай мяханай амта мэдэхэ, абаал һэн бэзэ.

Бадма ахайн ээлжээтэ ушарал

Б.Т.Цыремпилов тухай иигэжэ хэлсэдэг байгаа:
- Бадмада хүнэй нюдэнһөө ондоо бүхы юумэн бии. Хубсаһаншни удараа, таһараа гү – оёхо зүү,                  ниидхэ үгэхэ. Командировкын автобусой билет соо оройдоошье ойлгогдохогүйгөөр заһабари хэхэ хэрэгтэй гү – хюһаад, наринаар аршаха нариихан эритэй донгорог байха. Гуталаа аршаха ваксаш дууһаа гү – тэрэ хүрэтэрөө олдохо. Сай, сухарь, үшөө юум даа, нэгэ үгөөр хэлэбэл, үгы юумэн үгы...

Тибочкиевич хармаандаа халааһатайхан – ходо мүнгэтэйхэн ябаха. Гонорараа ябталхадаад, сейф соогоо хэжэрхихэ. Сейфынгээ түлхюурые – столой һугалга соо.

Нэгэтэл шаг шууяан дэбэршэбэ. Сейф сооһоонь мүнгэн үгы болошоо юм ха. Тэрэ үедэ хажуудань Баир Дамбаринчинов Солбон Аюшеев хоёр һуудаг байгаа. Тэдэнь гайхалдаба, аһан ехээр аягүйрхэбэ.

“Яалтайб байз...” – гээд, Тибочкиевич духаа маажаба. Тиин сониндо мэдээсэл асардаг ГАИ-гайнгаа хүбүүдтэ хонходобо: “Милицидэ мэдүүлгэ бэшэхэгүйб. Үтэр хулгайшаниие олоод алим...”

ГАИ-гай үнэн туһалагшадынь Дотоодын хэрэгүүдэй министртэ  дуудуулһанһаа өөрэгүй һад байса ерээд, һахаганан зогсобод.

- Энэ улаан порошок асараабди. Сейф соогоо хээд, түлхюурээ столойнгоо һугалга соо дахин хээд орхёоройт, - гэжэ заабарилаад ошобо.

Юун болоо гэжэ һананат? Тэрэл һүниндөө хулгайшан дахин сейфдэнь орохо һэдэлгэ гаргаһан байба. Теэд тэндэнь байһан улаан порошок тэһэрһэн вулкандал сасаршахадаа яахабши. Угаахада – гарадаггүй.

Бадма ахай үглөөгүүр ажалдаа ерээд, иимэ үйлэ харажархёод, саг дары милициин наряд дуудуулжа, Хэблэлэй байшанай һүниин харуулшанай гэртэ эльгээбэ. Юу байха юм, тэрэ мүнгэ татааша ородынь улаан маахай болошонхой, ванна соогоо арһандань шэнгэшэһэн порошок угаажа, арилгажа ядажа байһанаа баригдаба.

Хэрбэеэ иимэ детективнэ үйлэ Бадма ахай өөрөө бэшээ һаа, “Хулгайшан балшыса баригдаба” гэһэн гаршаг табяад лэ, шурьюулха һэн бэзэ.

Һэжэглэлтэдэ орошуужабди гэжэ аягүйрхэн һэргылһэн Баир Солбон хоёр һанаагаа амаржа, одоол уушха дүүрэн амилба һэн гэхэ.