​«Абдарһаа» абтаһан арадай дуунууд

Намгар Лхасарановагай хонгёо хоолой ганса Буряадта танигдадаг бэшэ, харин дэлхэйн олон гүрэнүүдээр мэдээжэ болонхой. Хаанашье дуулаа һаань, халуун альга ташалгаар тэрэниие угтан абадаг. Буряадтаа ерэжэ, тоглолто хэхэнь хоморой гээшэ ааб даа. Тиигэбэшье арга шадал соогоо түрэл нютагаа ерэхэ гэжэ оролдодог юм. Энэ удаа шэнэ альбомтой танилсалгын тоглолтодо дүүрэн зон суглараа.

- Танай тоглолто ехэ үндэр хэмжээндэ үнгэржэ, олон зоной сэдьхэлэй хүбшэргэй дайраа гэжэ бидэ социальна хуудаһануудһаа ойлгообди.

- Үнэхөөрөөшье, тоглолтын һүүлээр олон зон хонходоо, со­циальна хуудаһануудта баярай үгэнүүдые дамжуулаа. Зал соо ехэ дулаанаар бидэниие угтажа абаа. Залуушуул олон байгаа гэжэ адаглаа һэмби. Зарим дуунуудые шагнажа байхадаа, ухаагаараа ондоо зам­буулин ошоһон шэнги һанагдаа, яагаашьегүй байтараа, нулимса дуһажа эхилээ гэһэн үгэнүүд байгаа. Тиигэжэ бэшэжэ, хэлэжэ байхадань, баярлахаар лэ.

- Шэнэ альбом тухайгаа хөөрэжэ үгыт, хэзээ эхилээбта, ямар дуунууд оруулагдааб?

- Энэ альбомдо ехэнхидээ ара­дай дуунууд оруулагдаа. Женя нүхэртэеэ 2019 ондо Москвагай, Санкт-Петербургын, Буряадай архи­вууд соо ажаллажа, урданай дуунуудые олообди. Архив соо ямар олон дуунууд байна гээшэб даа! Бүхы юумэеэ орхёод, тэндэ бэдэ­рэлгын ажал ябуулдаг һаа гэжэ һанахаар. Архивай нэгэ хэды дуу­нуудыень альбомдоо оруулаабди. Теэд зорюута тэрэ, энэ дуу оруулха гэжэ оролдоогүйбди. Альбом бүридхэжэ байхада, гэнтэ ямар бэ даа ушар боложо, шэнэ дуу­нууд өөрөө бии болоһон шэнги байгша. Заримдаа зорюута шэ­лэжэ абаһан дуу оруулха гэхэдэ, боложо үгэхэгүй, ехэ һонин байдаг. 11 дуун суглараа. Харан гэһээмнай, түрын дуунуудта дүтэ байгаа. “Айл­шалуулаарай”, “Зандан хүрэн” - баса­га хадамда үгэжэ байһаншуу. Хатар нааданай дуунууд байха. Ёохор тухай уншахадамнай, ехэ һонин байгаа. Урдандаа агнуурида ошохын урда булта сугларжа, дүхэриглэжэ хатар­даг байгаа. Түрэ найр дээрэ баһал ёохороо хатардаг заншалтай һэн. Мүнөө сагта дан тиихэеэ болёо. Яба ябаһаар, тэрэ дуунууднай буряад угсаатанай ажабайдалда хабаатай дуунууд болон гаража ерээ. Архив­та “Наян Наваагай” гурбан аялгата дуу шагнаабди. Тон хуушаниинь 1912 ондо бэшэгдэһэн. Теэд өөртөө дүтэ аялгыень шэлэжэ абаад, буряад ара­дай байдал харуулһан, гүнзэгы удха­тай дуун хадань “Наян Наваа” гэжэ альбомоо нэрлээбди.

- Халдабарита үбшэнэй тараһан ушарһаа хари гүрэнүүдээр тоглолтонуудтнай яаха болоноб? Ажалтнай зогсон алдаа гү?

- Бидэ ехэ үрэжэлтэйгөөр ажаллаабди. Ажалаа хэхэдээ хонходолсоод, видео-суглаа юумэ хэжэ байгаад, аргыень олонобди. Альбом суглуулхын хажуугаар олон фестивальнууд, тоглолтонууд үнгэрөө. 2019 оной декабрь болотор Европоор, Хитадаар, 2020 ондо Россиин можо хизаарнуудаар ябаабди. Юрэдөө, ажалгүй һуугаагүйбди, гайхалтай, бүхы юумэн үрдигдөөд лэ байгаа. Хаанаб даа хилэ хаагдажа байхадань, бидэниие хаагдаагүй газарнуудаар урижа байгаа. Москвада хорилто болоходонь, бидэ мүнөө Улаан-Үдэдэ байнабди. Эрхүүдэ нэгэ тоглолто, Агадаа нэгэ үдэр соо хоёр тоглолто хээбди.

- Юундэ арадай дуу шэлэжэ абаабта?

- Арадай дуун гээшэмнай ехэ гүнзэгы юумэн гээшэ. Арадай хүгжэм өөр соогоо онсо нюусатай. Хэдэн үе дамжан ерэһэн дуунууд хэды олон зоной һанаан сэдьхэлэй байдал өөр соогоо хадагалаад ябанаб даа. Олон газарнуудаар ябажа, буряад хэлэн дээрэ дуулахада, шагнагшад элинсэг хулинсагуудтайгаа холбоо татаһан шэнги байгаа гээд хэлэдэг. Сэдьхэлдэмни нэгэ юумэн нээгдэһэн шэнги гэжэ зарим зон хэлэдэг.

- “Намгар” бүлэгтэ хэды хүгжэмшэд нааданаб? Шуһа мяхаараа буряадууд бэшэ аад, ямар гоёор булта сугларжа, тааража, сэдьхэл доһолгомо дуунуудые, хүгжэм гаргана гээшэбта?

- Хамта дээрээ табан хүмди. Зургаадахимнай абяа найруулагша. Барабан, бас гитара, морин хуур, гитара, чанза дээрэ наададагбди. Нээрээшье, зон ехэ гайхалдадаг. Булта бэе бэеэ дэмжээд ажалладагбди. Геннадий Лаврентьев, Алексей Баев, минии нүхэр Евгений Золотарев - бэлигтэй хүгжэмшэд. Мүнөө Тимур хүбүүмнай бүлэгтэмнай оролсоо.

- Хүбүүнтнай баһал багаһаа хүгжэмдэ дурлаһан гү?

- Тимур багаһаа хүгжэмдэ дура­тай. Дунда ангинуудта һуража бай­хадаа, дэлхэйн һонирхолтой хүгжэм шагнажа байхыень адаглаабди. Ою­утан байха үедөө хүгжэмшэн боло­хоб гэжэ шанга хэлээ бэлэй. Мүнөө гитара дээрэ наадана.

- Буряад хэлэ мэдэхэ гү?

- Буряадаар ойлгодог, хөөрэлдэдэг. Заримдаа ородоор намһаа юумэ асуухадань, ойлгоногүйб гэхэдэш, буряадаар хэлэхэ. Москвада үндыһэн хадаа гүнзэгы, хүшэрхэн үгэнүүдые ойлгохогүй. Юрын харилсаанда хэрэгтэй үгэнүүдые мэдэхэ, хэлэхэ.

- Урдатнай ямар түсэбүүд байна гээшэб?

- Урдамнай түсэбүүд ехэ даа. Москва, Санкт-Петербургда альбомтойгоо танилсалга хэхэ, мүн тиихэдэ архив соо ажал хэхэ хэрэгтэй. Архив соо шэнжэлэгдээгүй, мартагдаһан дуунууд олон байна. 2019 онһоо тиишэ ябанаб, теэд намһаа бэшэ буряад дуунуудые бэдэрһэн зон үгы ха гэжэ ойлгооб. Хэндэшье хэрэггүй болоод, тооһондо дарагдажа хэбтэхэдэнь, харамтай байна. Бултыень суглуулжа, тусхай ном болгожо гү, али диск дээрэ бэшээ һаа, ехэ һайн байгаа. Хүн дуу дуулахадаа, юун тухай дуулажа байһанаа мэдэхэ ёһотой ха юм. Харин мүнөө зарим залуушуул урданай, удхатай, гунигтай дуунуудые хатарай дуунай маягтай болгоод, дуулажа байха ушарнууд үзэгдэдэг. Саашадаа Буряадайнгаа бүхы аймагуудаар, Агын болон Усть-Ордын тойрогуудаар тоглолтонуудаа эмхидхэхэ ехэхэн һанаан бии. Байдалнай һайн байбал, түсэбүүдээ заабол бэелүүлхэбди.

- Һайн даа! Амжалта хүсэе.

- Баярлааб!