Буряад хэлэнэй һургуули - Номгон далайн эрьедэ

ХОЛЫН ЗАМДА МОРДОЖО

Аяар тэндэ ажаһуудаг буряад угсаатанайнгаа эдэбхи үүсхэл дэмжэлсэһэндээ баяртайб. Буряад оронһоо уг гарбалтайшье һаа, элдэб шалтагаанаар эндэһээ гаража ошо­од, Камчаткын дайдада түбхинэһэн нютаг зоной «Байгал» эблэлэй урил­гаар Буряад Уласай Толгойлогшын ба Засагай газарай захиргаанай Үндэһэ яһатан хоорондын харилсаануудай болон эрхэтэнэй үүсхэл хүгжөөлгын талаар хорооной зүбшэлэгшэ Ринчи­ма Романоватай хамта холын замда гараабди.

130 гаран үндэһэ яһатанай түлөөлэгшэд холын энэ хизаарта ажаһуудаг юм байна. Тэдэнэр өөһэд хоорондоо эбтэйнүүд, бэе бэеэ дэмжэдэг, бэе бэедээ ябалсадаг заншалтай. Энэнь ехэ һайшаалтай. Нютаг зонойнгоо эблэлнүүдые гушаад жэлэй саада тээ байгуулжа хүтэлһэн гү, али тиихэ үеэр эдэбхи­тэдынь байһан аад, дээдэ үеынгөө хүтэлбэрилэгшэдые халажа, удари­дагшад болоһон хүнүүд анханайнгаа абари зан алдаагүй, гурим заншалаа һайнаар сахидаг байна.

Буряадай нютаг зоной эблэлэй үнгэргэһэн хэмжээ ябуулгануудта бултадаа шахуу сугларжа хабаада­над, баярыень хубаалданад.

ГУШААД ЖЭЛДЭ ХҮЛЕЭГДЭҺЭН ҺУРГУУЛИ

Буряад хэлэ үзэхэ амаралтын һургуули Камчаткын хизаарай номой санда нээгдээ. Түрэл нютагһаа холо түбхинэһэн 300 гаран буряадууд иимэ һургуулитай болохоёо үнинэй һанаһан байгаа. Өөһэдынь хэлээшээр гушаад шахуу жэл хүлеэһэн юм. Гансашье үхибүүдээ түрэл хэлэндэнь һургаха бэшэ, зарим томошуулынь өөһэдөөшье һургуулида ябаха дуратайнууд.

Түсэблэһэнөө бэелүүлхэдэмнай, туһа хүргыт гэжэ Буряад Уласай Засагай газарта, манай яаманда нютаг зоной эблэл хандаһан байгаа. Буряад хэлэ мэдэхэгүй хүүгэдэй барлагдаһаншье, сахимшье номуу- дые ажалай дэбтэрнүүдтэйгээр, уран зохёолой зарим хэблэл Буряад Ула­сай Толгойлогшын ба Засагай газа­рай захиргаанһаа, манай яаманһаа, «Бэлиг» түбһөө бэлэглээбди. Һургуулиин ажал эгээл эхин дээрээ байна, олон асуудалынь түргөөр шиидхэгдэхэ бэзэ гэжэ найдагдана.

САГАЙ ЭРХЭЭР

Совет гүрэнэй үедэ холын хизаарые хүгжөөхэ зорилготой эрхим бэрхэ мэргэжэлтэд, ажалшад хаа- хаанаһаа эндэ сугларһан байгаа. Зэрлиг шунахайгаар шэнэлэгдэжэ эхилһэн Оросто һайнһаа һайн олон юумэниинь һандаржа бутаржа, һайхан заншалнуудшье мартагдахын туйлда хүрөө, дээдэ гарай һанаха байха мэргэжэлтэд үбгэрөө. Таража ябахань - тарашоо.

Хүн зоноороо үсөөрбэшье, холын энэ нютаг олон тоото олзын хэрэг эрхилэгшэдэй, ута мүнгэ намнаг­шадай анхарал татаһан зандаа. Дунда Азиин гүрэнүүдһээ иишээ зөөжэ ерэгшэд хизаарай ниислэл хотын гудамжануудаар, алаабхи дэлгүүрээрнь, таксиин жолоодо илангаяа олоор обёорогдохо юм.

НАМАРАЙ СУРХАРБААН - НОМГОН ДАЛАЙН ЖАМА ЁҺООР

Нютагтаа ажамидардаг зон хаба­рай ехэ-ехэ ажалнуудые дүүргээд, адууһа малайнгаа шэнэ ногоондо садаһанай һүүлдэ нажарайнгаа наада үнгэргэдэг гээшэ аабзабди. Харин Камчаткадамнай сагай эрьесэ, тэрээндээ тааралдаһан ажалайнь гурим, байгаалиин үзэгдэл, ажахы, янза байрань бусадһаа ондоошог.

Зунай зулгы намжаа сагта загаһа, түрьһэеэ дабһалжа сонгоожо, зузаан гэгшын саһатай, шуурга бордоһотой үбэлдөө бэлдэжэ дүүргээд, намарай шалгар дулаахан хаһада нам һуужа, найман гааһаа татаха аргатай боло­но ха юм. Тиигээд лэ найр наадаа эмхидхэхэ, урилдаха, барилдаха сүлөө сагынь олдоно гээшэ бэзэ.

УУЛЗАЛГЫН БАЯР УРМАТАЙ

Энэшье удаа иимэ ушар, илдамхан зөөлэн уларил тохёолдоо. Номгон далайн эрьедэ намжараар байдалаа зохёонхойшье һаа, нютаг нугаяа, наада зугаагаа, намдуухан һайхан хэлэеэ мартангүй ябаһан буряад угсаатамнай уряанхай хүршэнэртэеэ хамтаржа, налайма ехэ найраа зохёо- бол даа.

Тыва Уласһаа гарбалтай зонтой хамтараад, Камчаткада түбхинэһэн нютагаархиднай Буряад Уласайнгаа байгуулагдаһаар 100 жэлэй ойн баярта зорюулжа, Сурхарбаанаа эмхидхээ. Хүршэ уласһаамнай гарбалтайшуул найраа «Наадым» гээд нэрлэнэ. Уулзалгын баяр, урил­даан, барилдаан, һур харбалгаар болон гар бүмбэгөөр мүрысөөн ехэ һонирхолтойгоор үнгэрөө.

ХҮНДЭМҮҮШЭ НЮТАГААРХИМНАЙ ДЭМЖЭЛГЭТЭЙ

Нютаг зонойнгоо эблэл олон жэлдэ толгойлжо ябаһан түрүүлэгшэ Валерий Семёнович Галсанов эдэбхи үүсхэл ехэтэй орлогшонь - Татьяна Дашеевна Соктоева хоёр һуурижаһан газартаа, нютагаархид соогоо хоёр ехэ хүндэтэй хүнүүд.

Камчаткын хизаарай Хуули зохёон гаргадаг Суглаанайнь түрүүлэгшын нэгэдэхи орлогшо Андрей Копылов, Амбан захирагшын Захиргаанай хүтэлбэрилэгшэ Сергей Меркулов, мүн тиихэдэ олон ондоо үндэһэ яһатанай эблэлнүүдэй ударидагшад ерэжэ, буряад ба уряанхай арадуу­даймнай түлөөлэгшэдые амаршалаа.

Дэлхэй дүүрэн тараһан угсаатам­най хариин газарта ябаашье һаа, хүл дээрээ бүхөөр зогсоно гэжэ хараха­да, түрэл хэлэеэ шудалха һургуули түхеэржэ нээхэдэнь, гоё байна. Ябаһан газартаа ямбатай, хүдэлһэн газартаа хүндэтэй, түбхинэһэн дай­дадаа түрын засагай дэмжэлгэтэй гэжэ харахада, омогорхомоор, бахар­хамаар лэ!

Баяр БАЛДАНОВ, Улас түрын «Бэлиг» түбэй захирал