Сэрэгшэн болохо – багынь хүсэл

Эрэлхэг зоригой гурбан ордентой

Буряад хүбүүнэймнай шагналаа абаха ээлжээн дүтэлбэ. «Оросой Холбоото Уласай Юрэнхылэгшын Зарлигаар сэрэгэй уялга дүүргэхэ үедөө эрэлхэг зориг ба баатаршалга гаргаһанай түлөө Оросой Холбоото Уласай Геройн нэрэ зэргэ подпол­ковник Мункожаргалов Дашибал Цырендоржиевичта олгогдоно», - гэһэн соносхол дуулаад, досоо омогорхол түрэһэниинь ойлгостой. Шагналай данса соохи эдэ хуурай мэдээсэлнүүдэй саана дайнай түрүү зэргэдэ болоһон хэдэн арбаад ушарнууд, баатар сэрэгшын асари шанга абари зан мэдэрэгдэнэ. Харин мүнөө тэрэ Кремлиин ордон соохи хибэс дээгүүр таб байса алхалан, шагналаа абахаяа дүтэлбэ. Гоёлойнь хүхэ кителиин энгэртэ Юрэнхылэгшэ Алтан Одо зүүлгэхэдээ, ёһо соонь Эрэлхэг зоригой гурбан орденой ба «Эсэгэ ороной үмэнэ габьяагай түлөө» орденой II шатын медалиин дээхэнүүр бүхэлнэ.

Дашибалай энгэртэ ялалзан байһан шагнал бүхэн өөрын түүхэтэй. Бодоод үзыт, Эрэлхэг зоригой гурбан орден, үшөө тиихэдэ «Алтан Одон». Эрэлхэг зоригой нэгэшье ордендо хүртэхэнь хүшэр ха юм, харин Даши­бал гурбые абаһан байна, харин онсо шалгарһанайнгаа түлөө мүнөө Орос гүрэнэй эгээ дээдын тэмдэгтэ хүртэбэ бшуу! Мэргэн хёрхо, шан­га эрилтэтэй, ударидажа байһан хүбүүдэйнгээ ами наһа аршалан хамгаалхые бододог командир Мункожаргаловые мэдэхэ, таниха сэрэгшэд гүрэнэй дээдын шагналда хүртэхэл ёһоороо хүртэһыень бата­лан тэмдэглэнэ.

Георгиевско танхим соо һуухадаа, ямар юумэн тухай бодожо байгаа хаб, Героймнай? Ами нэгэн алба хаа­жа ябаһан сэрэгшэ нүхэдтэеэ хамта зориг түгэлдэр хэрэгүүдые хэхэ тухай түсэбүүдээ толгойдоо болбосоруу­лан байгаа ёһотой. Юуб гэхэдэ, ээм мүрөө түшэлсэн, Эхэ оронойнгоо ерээдүйн түлөө һүүлшынгээ амин болотор тэмсэхээр бэлэн байһан сэрэгшэ нүхэдтэеэ нэгэ ехэ гэр бүлын гэшүүд мэтэ болонхой ха юм.

Буряадууд зугададаггүй

Эхэ орон гэһэн ойлгосо Даши­балда тон нангин удха шанартай юм. Гушан гурбан жэлэй саана үлгы нютаг Сагаан-Уулынгаа үргэн ехэ талые задарюун хоолойго­ороо доһолгон түрэһэн хүбүүн нютагайнгаа алдар суута зоноор - Советскэ Союзай Герой Базар Ринчино болон алдар суута мэргэн буудагша, Улаан Тугай ордендо хүртэһэн Тогон Санжиев гэгшэдээр хара багаһаа бахархан үндыһэн юм. Дашибал хүбүүн талын хүнэй эрхим шанар шэнжэнүүдые эхын­гээ һүнтэй хамта бэедээ шэнгээһэн: ажалша, тэсэмгэй, шэрхи, эршэ хүсэтэй, эрэлхэг зоригтой. Эгээл эдэ үгэнүүдээр Оросой Герой болоһон нютаг хүбүүгээ багшана­рынь зураглан магтана.

- Дашибал номдоо тон бэрхэ байһан юм. Физикэ, математикаар тойрогой олимпиадануудта түрүү һуури эзэлдэг байгаа. ЕГЭ-гээ һайнаар тушаажа, һургуулияа мүнгэн медальтайгаар дүүргэһэн. Үхибүүн байхаһаал хойшо журам һайтай, нарин нягта юм. Бүхы юумэниинь яб гэмээр ябталаатай байха, даажа абаһан хэрэгүүдээ саг соонь жэншэдгүйгөөр бүтээхэ. Һургуулида һуража бай­хадаа, барилдаанда ябадаг һэн. Һоригшодынь Россиин физическэ культурын эрхим Валерий Содбоев болон Цырендоржи Намсараев, - гэжэ Сагаан-Уула нютагай музей даагша, Оросой Холбоото Уласай юрэнхы болбосоролой хүндэтэ хүдэлмэрилэгшэ Цыцыгма Цырен­дашиева хөөрэнэ.

Дашибалай барилдаанай баг­ша, мүнөө Сагаан-Уула нютагай гулваа Цырендоржи Намсараевай хэлэһээр, шабинайнь зан шанарые имагтал спорт бэхижүүлээ.

- Дашибалай 8-тай байхадань, ахайнь барилдаанда дахуулжа аса­раа һэн. Эгээ шухалань толгойгоо хүдэлгэжэ, бодолтойгоор барил­дадаг хүбүүн байһан юм. Бэеэ һула табяад, булангаар шэбээлээд һуухагүй: хибэс дээрэ саг үргэлжэ ажаллажал байха. Аймагтаа, тойрог дотороо түрүү һууринуудые эзэл­дэг һэн, 9-дэхи ангида һуража бай­хадаа, Сибириин федеральна той­рогой тэмсээндэ шангай һуурида гараа һэн. Ехэл һайн һанаатай, хүхюутэй дорюун, тэрэ мүртөө үлүү үгэгүй, үнэн шударгы хүбүүн бай­гаа. Гэр тойронхи ажалаа хэлсэжэ, аба эжыдээ туһалхынгаа хажуугаар хэшээлнүүдээ, һорилгонуудаа хаядаггүй, һургуулидаа, нютаг соогоо болоһон бүхы хэмжээ ябу­улгануудта хабаададаг һэн. Ахамад классуудта һуража байхадаа, сэрэгэй һургуули хэхэ хүсэлтэйб гэжэ намдаа мэдүүлһэн юм, - гэжэ һоригшонь хөөрэхэдөө, шабиингаа Оросой Герой болоһон ушара­ар омогорхол дүүрэн байһанаа нюунагүй.

Үхибүүн байхаһаа бэеэ һориһон хүбүүн дунда һургуулиин һүүлээр Новосибирскын дээдэ сэрэгэй хүтэлбэриин училищи ядамаггүй ороод, тэрэнээ онсо дүнгүүдтэйгээр дүүргэжэ гараһан байха юм. Тэндэ һуража байха үедөө һорилгонуудаа үргэлжэлүүлжэ, дүршэл шадабари­яа дээшэлүүлээ. Сэрэгэй гар тулал­даагаар Оросой хэмжээнэй тэм­сээндэ мүнгэн медальда хүртэһэн байна, тиигэжэ 2016 оной декабрь һарада сэрэгэй гар тулалдаагаар спортын мастерай нэрэ зэргэтэй болоо. Училищи түгэсхэһэнэй удаа Дашибал Мункожаргалов Суворо­вой орденто 11-дэхи тусгаар гвар­дейскэ десантно-добтолгын бри­гадада алба хаажа эхилээ. Сэрэгэй тусхай операциин соносхогдоһон үдэрһөө хойшо түрүү зэргэдэ байл­дажа, уялгануудаа жэншэдгүйгөөр гүйсэдхэжэ байна.

Буряадууд зугададаггүй – буряадууд илалта туйладаг. Эдэ үгэнүүдэй эгүүридэ үнэн зүб бай­хань арсашагүй. Дашибал Мунко­жаргаловай эжын талаһаа элинсэг абань Радна Дулзунов Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ Улаан Тугай ба Алдар Солын гурбадахи шатын орденуудта хүртэһэн байна. 80-яад шахуу жэлэй саана, 1944 оной октябрь һарада Радна Дулзунов Мурманска можын дэбисхэр дээрэ дайсанай шэбээлээд байһан газар обёоржо дүтэлөөд, граната шэдэ­жэ усадхаһанайнгаа түлөө Алдар Солын гурбадахи шатын орденоор шагнагдаһан габьяатай. Харин мүнөө Дашибал Цырендоржиевич эрэлхэг зоригтой үбгэ эсэгынгээ, мүн тиихэдэ Советскэ Союзай Герой Базар Ринчиногой алдарта хэрэгүүдые үргэлжэлүүлэн ябана.

 

 

 

 

Дугарма Батоболотова

Мункожаргалов Дашибалда зорюулга

Омогорхожо дохихоор

Энгэр соохоноо бөөмэйлжэ,

Энхэрэн, анхаран тэнжээһэн

Эжы абадань омогорхол.

Эльгэн газарта хүльбэржэ,

Элдин тоонтодоо үндыһэн

Эхэ нютагтань омогорхол.

Эрын зориг зүрхэндөө,

Эрдэм бэлиг ухаандаа

Эршэдхэн абаһандань омогорхол.

Эхэ орондоо, тангаригтаа,

Эрэлхэг баатар сэдьхэлдээ

Эгүүридэ үнэншэнь омогорхол.

Дайнай дүүрэхые хүлеэдэг,

Даамайхан тарнияа уншадаг

Даруухан эжыдэ дохихоор.

Дээдын үндэр бурхадта,

Дайда газарай эзэдтэ

Дабтажа доро дохихоор.

Арьяатан дайсаниие һүнөөжэ,

Амгалан байдал асарха

Агуу хүбүүдтэ дохихоор.

Сэдьхэлдээ омогорхол багтаажа,

Сээжэдээ шэмшэрэл шэнгээжэ,

Сэрэгшэдэ баярые хүргэхөөр.

Үндэр заяата тэнгэридээ,

Үлгы тоонто нютагтаа

Бусахыень сэржэмээ үргэхөөр.

Энхэ амгалан байдалай,

Эсэгын эрэлхэг хүбүүдэй

Эрьехынь түлөө үргэхөөр...

09.12.2023 он

Сахюурта

Эгүүридэ - во веки вечные,

Үнэншэ - преданный.