Эсэгынгээ нэрэ мүнхэлхэ гээд...

 Хари холын газарта үүсхэгдэһэн тэрэ дайнда бу­ряад хүбүүднай хабаадаха хуби заяатай байгаа. Манай гүрэнэй сэрэгшэд Солонгосой харьяата га­зарта дайнда хабаадалсана гэжэ улад зондо дуулгагдаагүй, олон жэ­лэй туршада нюуса байгаа. Сэрэгшэд дайнда хабаадаһан тухайгаа «шэхэ­тэй амитанда дуулгахагүйбди» гэһэн саарһанда гараа табиһан байха. Тиигэжэ нэрлэгдээгүй дайнда ябаһан сэ­рэгшэдэй нэрэнүүд 45 жэлэй турша­да мартагдаа.

Нюусаяа тайлажа...

СССР гүрэнэй бутаржа, шэнэ са­гай шурган ороходонь, нюуса олон юумэн үнэн нюураа нээһэн байха. 1995 оной январиин 12-то «Ветера- нууд тухай» гэһэн хуули абтажа, Со­лонгосой дайнда хабаадаһан сэрэг­шэд Эсэгэ ороноо хамгаалгын дай­най ветерануудта адлидхагдаһан юм.

- Шэнэ саг орожо, урдань нюужа ябаһан олон юумэн мэдээжэ болоһон ааб даа. Тиихэдэнь манай аба Цыбик Эрдынеевич Жамьянов Солонгосой дайнда хабаадаһан юм гэжэ элирээ. Илалтын үдэртэ жагсаалда хабаада­даг болобо. Ганса манай аба бэшэ, харин нютагаймнай хэдэн хүбүүд тэндэ ябалсаһан байгаа. Нюуса бэшэ болоодшье байхадань, абамнай ехэ юумэ маанадтаа хөөрэжэ байгаагүй, - гэжэ Солонгос дайнай ветерануу­дай Зүблэлэй түрүүлэгшын орлогшо Очир Цыбикович Цыбиков хэлээд, иигэжэ үргэлжэлүүлнэ: – Эсэгынгээ энэ дэлхэйһээ халин ошоходонь, нэрыень мүнхэлхэ гээд, Солонгос дайнда хабаадаһан сэрэгшэдэй хуби заяагаар һонирхожо эхилээ бэлэйб. Түрүүн Ага тойрогойнгоо хүбүүдэй нэрэнүүдые бэдэржэ хабсаргааб. Һүүлээрнь Буряад Уласай, Эрхүү можын ветерануудай нэрэнүүдые мүнхэлһөөр байтараа, мүнөө бүри Орос Уласайнгаа бүхы можо нютагуудһаа гарбалтай сэрэгшэдэй хуби заяан тухай олондо мэдүүлнэб.

Буянтай ажал

Солонгосто болоһон дайн тухай, тэндэ хабаадаһан сэрэгшэд тухай мэдээсэл аяар 45 жэлэй туршада шанга гэгшын «хаалта» нюуса доро байба ха юм. Тэрэ сагай туршада хо­лын газарта болоһон дайн сэрэгтэ хабаадаһан сэрэгшэдэй олонхинь хада гэртээ хариһаниинь ойлгосо­той. Хуулиин хубилхада, амиды мэн­дэ ябаһан сэрэгшэд багаханшье һаа, мэдээнүүдые бэшэжэ, ургажа ябаа үетэндөө хөөрэжэ үгэһэн байха. Зүүн зүгтэ оршоһон гүрэндэ болоһон дайнда буряад хүбүүд хабаадаһан юм гэжэ олон хүн мэдэдэггүй. Түүхэдэ ороһон энэ үйлэ хэрэг тухай Очир Цыбикович Цыбиков ном бэшэхэһээ гадна хүндэтэй ветерануудта габьяа­та шангуудыень олгуулна.

- 2020 ондо «45 жэлдэ мартагдаа» гэжэ нэрэтэй ном барлуулжа гар­гааб. Буряад хүбүүдэйнгээ намтар, хуби заяан тухай бэшхэһээ гадна тэрэ дайнда хабаадаһан Орос Ула­сай сэрэгшэдые дурданаб гэжэ хэ­лээ һэм. Бүхыдөө СССР-эй 40 мян­ган сэрэгшэд Солонгос дайнда ябаа гэһэн мэдээн байна. Олониинь Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадалсаһан мэргэжэл ехэтэй сэ­рэгшэд байгаа. 64-дэхи истребитель­нэ авиационно корпус тиишээ эль­гээгдэжэ, дайсанай агаарай онгосо­нуудтай тэмсэжэ эхилээ. Америкын Холбоото Уласай агаарай сэрэгэй 1200 гаран онгосонууд һалгаагдаһан байна. СССР-эй агаарай сэрэгэй ал­батан 120 гаран лётчигуудые, 300- аад самолёдуудые алдаһан бай­на. Агаарай сэрэгэй тэрэ дайнда оруулһан габьяа сэгнэшэгүй даа. Энэ ажал ябуулжа эхилхэдээ, Солон­госой дайнда хабаадаһан вете­рануудай Зүблэлэй түрүүлэгшэ, дээдэ гарай лётчик Советскэ Союзай Герой Сергей Макаро­вич Крамаренкотэй танилсажа, нягта холбоотойгоор хүдэлжэ эхилээбди. Алдар суута Сер­гей Макаровичай оролдолгоор Москва хотын 170-дахи дунда һургуулиин дэргэдэ Солонгос дай­най музей байгуулагдаа. Тэрэ музейн ажалшад яһала ехэ ажал ябуулна. Со­лонгосой дайнда ябаһан ветерануу­дай Зүблэлэй түрүүлэгшын орлог­шо болоод хүдэлжэ байхадаа, угаа һонин намтартай хүнүүдээр танил­сааб. Зүблэлэй зарлаһан олон тоото орден медальнуудаар ветерануу­дые шагнаһан байнабди, - гэжэ нии- тын ажал гансаараа шахуу ябуулжа байһан Очир Цыбикович хэлэнэ.

Дурасхаалай номдо

Агууехэ дайнай дүүрэһээр 80 жэ­лэй ойн баяр ерэхэ жэлдэ үргэн дэ­лисэтэйгээр үнгэргэгдэхэ ёһотой. Тиихэдэ Солонгос дайнай замхажа, амгалан байдалай тунхалагдаһаар, тэбхэр 50 жэл нёдондо болоо. Эдэ һайндэрнүүдтэ дашарамдуулан, ниитын ажаябуулагша Очир Цыбиков Солонгос дайнда хабаадаһан сэрэг­шэд тухай һонирхолтой мэдээнүүдые суглуулаад, үшөө нэгэ ном хэблэлдэ бэлдээд байна. Түрүүн хэблэгдэһэн Дурасхаалай ном ирахада, амаргүй һонин намтартай хүнүүд зураглагда­на. Нэрлэгдээгүй дайнда хабаадаһан сэрэгшэдэй нэрэнүүдые мүнхэлхэ хэрэгтэнь Буряад Уласай Засагай га­зар, «Дайшалхы нүхэд» гэһэн нэгэ­дэлэй Буряадтахи таһаг нилээд ехэ туһаламжа үзүүлнэ.

- Засаг баригшадтай болон ниитын хүдэлөөнүүдтэй хамта яһала ехэ ажал хэгдээ. «Дайнда ошоһон үетэндөө» гэһэн хүшөөгэй сэсэрлиг­тэ Солонгос дайнда хабаадаһан сэ­рэгшэдтэ дурасхаалай шулуу табяабди. Хүдөө нютагуудта Эсэгэ ороноо хамгаалгын сэрэгшэдэй хүшөөгэй дэргэдэ мүн лэ дурасхаалта самбар­нуудые тодхоһон байнабди. Үшөө түсэбүүд олон, хэхэ ажал ехэ, - гэжэ Солонгос дайнда хабаадаһан сэрэг­шын ууган хүбүүн Очир Цыбиков хөөрэнэ.

Олон жэлэй туршада хэгдэһэн суглуулбариин асари ехэ ажалынь ном боложо эсэслээ һаань, һайн ааб даа. Энэ хэрэгтэнь туһаламжа үзүүлхэ зо­ной олдобол, ехэ буян болохо һэн даа.