
Зүлгэ ногоон Мойһотодо
Зон зургаанай
урма зориг,
Эрмэлзэл, бэлиг
элирүүлбэл
Хүндэмүүшэ хадата
Захаамин.
(Галина Ринчинова)
Захааминай арад түмэнэй бүгэдын ехэ найр Мойһото гэжэ үзэсхэлэн һайхан нугада үнгэрдэг. Энэ ехэ жабхаланта найр нааданай эхилхын урда тээ Закаменск хотодохи Санагын дуганай шэрээтэ Виталий ламын, Улаан-Үдэдэхи Захааминай дуганай шэрээтэ, хүнхинэмэ унзад хоолойтой Аркадий ламын ударидалга доро арбаад ламанар уншалга үнгэргэжэ, «Жүгдэр- Намжил бурханай мэгзэм» айладхажа, хада уулануудаар хүбөөлэгдэһэн, арюун нангин аршаанта захынгаа аймагай ажалша бэрхэ арад зоной ажана амгаланай, үнэр баянаар хүгжэн һалбархын, эхэ зургаан зүйл хамаг амитанай жаргалангай түлөө даллага хурылаа. Уншалгын удаа арадай “Эхын буян”, “Золгоё”, “Мэлэ”, “Тоонто” “Тэрэнги” ансамбльнуудай тоглогшод дуу, хатараа харагшадтаа бэлэглээ. Гэр бүлын жэлдэ зорюулагдаһан аха үенүүдээ хүндэлһэн, балшар багануудаа хөөршөөһэн, олон арадуудай гэр бүлэнүүдэй эб нүхэсэл магтаһан багахан зүжэг харуулагдаа.
Дэншье халуун бэшэ, бороо хурашьегүй зохид үдэр тудажа, урма баяраар билтарһан улад зоной шарай, үри хүүгэдэй хүхюун энеэлдээн, хүхилдөөн, үнинэй уулзаагүй хүнүүдэй хүгтэй уулзалганууд, бүхэ барилдаанай талмайн гү, али мори урилдаанай, бүмбэгэ сохилгын, гиир үргэлгын, Гэр бүлын жэлдэ зорюулагдаһан урилдаануудай, заншалта наадануудай талмайнууд руу һүндэлөөн – үргэн дэлисэтэй ёһотойл бүгэдэнэй найр!
Буряад Уласай Арадай Хуралай хорооной түрүүлэгшэ Виталий Лыгденов, аймагай засаг даргын уялга дүүргэгшэ Александра Осокина, аймагай Һунгамалнуудай зүблэлэй түрүүлэгшэ Людмила Сажеева, Закаменск хотын захиргаанай дарга Михаил Цыренов гэгшэд амаршалгын үгэ хэлэхэдээ, аймагайнгаа бүхы арад зониие туйлаһан амжалтануудаарнь халуунаар амаршалаад, саашадаа улам бүри хүгжэхые хүндэтэйгөөр хүсөө.
Монгол һайхан ороной хүршэ Булган аймагай хүдөө ажахын хүгжэлтын хэлтэсэй дарга Чулуун Амгалан, Хутаг- Үндэр сомоной һургуулиин захирал Жаадамба Ариунаа, энэл һургуулиин багша Лхагва Нарангэрэл, Булган сомоной 1-дэхи һургуулиин багша, ород хэлэндэ ехэ бэрхэ Чингис Бутуханов, жолоошо Гомбосурэн Туваандорж түлөөлэгшэдэй халуун амаршалганууд, үреэлнүүд, ерэхэ “Алтаргана” ехэ нааданда хабаадахые уриһан дулаан үгэнүүд харагшадай шэхэнэй шэмэг болоо.
Түрэл аймагаа алад саагуур алдарта ажалаараа суурхуулһан, аймагай хүгжэлтэдэ горитой хубитаяа оруулһан жолоошод, нарин тоологшод, наймаашад, олзын хэрэг эрхилэгшэд, малшад, багшанар, соёлшод медальнуудаар, улас түрынгөө, аймагайнгаа шагналнуудаар шагнагдаа. Тэрэ тоодо Байгал-Амарай түмэр харгын барилгада хабаадалсаһан зургаан хүнүүдтэ Владимир Путинай нэрэһээ ойн медальнууд зүүлгэгдээ.
ТОС-уудай дунда 2-дохи һуурида гаража шалгарһан Ёнгорбойн “Хонгоодор” дип- ломоор шагнагдажа, 170 мянган түхэригэй шанда хүртөө. 3-дахи һуурида гараһан Бортын “Школьный”, Бүргын “Булаг”, Ёнгорбойн “Ая ганга”, Михайловкын “Шанхай”, “Үлэгшэнэй “Калинин”, Хамниин “Спортивная” гэһэн олониитын өөһэдын хүтэлбэринүүд тус тустаа 115 мянган түхэригтэ хүртөө.
Мүн баһа хотын ТОС- уудшье шагнагдан урмашуулагдаа: 2-дохи һуурида гараһан “Мирный” – 170 мянгада, 3-дахи һуури эзэлһэн “Буянта сэдьхэл” 115 мянгада хүртөө.
Тайзанай сэхэ урда зохидоор бэлдэгдэһэн һандалинууд дээрэ наһатай зон батаар һуурияа эзэлжэ, бүхэли үдэрөө шахуу Захааминай соёлой ажалшадай, эдиршүүлэй хатар наада хаража, уянгата дуунуудые шагнажа, сээжэ зүрхэеэ баяраар халяан ханаа.
- Сурхарбаанай нээлтэ булта зоной нюдэ хужарлуулжа, сэдьхэл баясуулаа. Баяр ёһололые гоё һайхан болгохо гэжэ зохёогшод, найруулагшад ехэтэ оролдоо гэжэ ойлгосотой. Энэ жэлэй Сурхарбаан Захааминай аймагта бэлэдхэл ехэтэйгээр, гурим журамтайгаар эмхидхэгдэжэ, олоной һайшаалтайгаар үндэр дээдэ хэмжээндэ үнгэржэ байна, - гэжэ Захааминай уран зохёолшодой “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүн, Ёнгорбойн суута багша Михаил Доржиев омогорхолтойгоор тэмдэглэнэ. – Энэшье ойлгосотой, түрэл аймагаймнай түб хотын, алдарта комбинадаймнай аяар 90 жэлэй тэбхэр ойнууд ха юм!
Зунай энэ ута үдэр ундаа хүрэһэн, халуун бууза, бүхэлеэр мяха зооглохо, амтата хоолоор хотоёо жэгнэхэ гэһэн хүн зоной эрилтые ёһотоор хангаха наймаанай газарнуудшье алхам бүхэндэ
байгаа гэхэдэ болохо: аяар ерээд шахуу. Бэе тамирай тэмсэлнүүдэй, хүүгэдэй наадан-урилдаануудай, соёлой талмайнуудай өөһэд өөһэдын бэрхэ эмхидхэгшэдтэй байһандаа, олон ондоо ехэ, бага зоной хабаадалгатай бүхы хэмжээ ябуулгануудые урматайгаар ябуулжа байгаа. Илангаяа “Шагай наадан”, “Баргай тобшо” наадануудта бага ехэгүй олон зон хабаадаа. Найрта ерэһэн ветерануудта ехэ анхарал хандуулагдажа, амяараа татагдаһан майхан соо халуун хоолоор хүндэлжэ байһаниинь ехэтэ һайшаагдаа.
“Жэлэй нютаг - 2024”
гэһэн мүрысөөндэ хабаадаһан нютаг нютагуудай дэлгэһэн үзэсхэлэнгүүд нюдэндэ дулааханаар харагдажа, буряад хүнэй досоо омогорхол түрүүлжэ, найрай нэгэ шэмэгынь болон харагдаа. Уран гартанай эрхим бүтээлнүүдээр, номуудаар, зурагуудаар, заншалта эдеэ хоолой, унданай дээжэнүүдээр ехэтэ һонирхожо, хашаран яаран- гүй нютаг бүхэнэй үзэм- жэнүүдтэй танилсажа гараабди.
Захааминай аймагай хамниган угсаатаниие Мэлэ нютагай хүн зон түлөөлөө (2011 оной хүн зоной бүридхэлөөр Мэлын хахад зон хамниган угтайбди гэжэ мэдүүлһэн юм): үндэһэн хубсаһа хунараараа, ангууша бэрхээрээ суутай угсаатан хадаа зэр зэмсэгүүдээ заншалта шобхогор урса гэр соо дэлгээ. Түрэл нютагайнгаа баян түүхые бэшэжэ, гэрэл зурагуудаар шэмэглээ. Суута дархаша Дараевтанай уран бэлигые гэршэлһэн үзэсхэлэн олоной һонирхол татаа. Энэ һайхан үзэсхэлэнгөө манда харуулһан, Улаан-Үдэһөө буужа ерэһэн Сэсэгма Гомбоева, Надежда Гармаева, Жаргалма Жалсанова гурбанда баярые хүргэнэбди.
Үлэнтэ нютагые түлөөл- һэн багшын ажалай ветеран Бадма-Ханда Будаевнатай һайхан зугаа дэлгээбди. Нютагайнь музей “Морин эрдэни” гэжэ нэрэтэй юм байна. Энэшье үзэсхэлэнгөө иигэжэл нэрлээ.
- Буряад арад хэзээни хэзээнһээ морин эрдэниеэ магтажа ябаа. Тиигэнгүй яахаб даа: бүхы ажалынь, ажабайдалынь адуу моритойл холбоотой байгаа ха юм! Нютагаймнай Дамба Пыльжитов Эсэгын ехэ дайнда полевой кухни морёор шэрэдэг байгаа. Дамба Будаевичай сэрэгшын дэбтэртэ “конь гнедой “Ураган”, кобыла серая “Хитрая” гэжэ морид тэрээндэ даалгаатай” гэжэ тэмдэглээтэй байна, - гэжэ харуулба. Эндэ дэлгэгдэһэн урданай хасаг эмээл, шожоолхо, дугааг, буулга, гүрэмэл һур ташуурнуудые, олом жэрэмүүдые һонирхообди; морин эрдэнидэ зорюулһан эдир урашуулай һиилэһэн бүтээлнүүд һайшаагдаа. Эгээл ехээр һонирхохо зүйл гэхэдэ, Аида Борисовна Гармаевагай зохёоһон “Морин эрдэни” гэһэн дидактическа наадан байба. Багашуулайшье, ехэшүүлэйшье ехэтэ һонирхон наадажа байхые хаража урмашаабди.
Ойн баярай Сурхарбаа- най дүн гаргалгада бүхэ барилдаашад, мори урилдаашад, гүйгөөшэдые һоригшод, ирагуу дуушад, солбон солгёон хатаршад, уран гартан хуби хубидаа солоёо дуудуулжа, магтаал шагнажа, үндэр шагналнуудта, дурасхаалта бэлэгүүдтэ хүртэнэд.
Сахирай үзэсхэлэндэ Олег Ивановичай шабинарай уран зурагууд олоной анхарал татаа, илангаяа хүлэг морид үнэншэмэ гоёор зурагдаа гэжэ анхарагдана. Мүнөөнһөө иимэ гоёор зурадаг үхибүүд бэеэ хүсэхэдөө, ямараар зурадаг болохо гээшэб гэжэ гайхамаар.
Санагын үзэмжэдэ Борис Тарбаев Санжай-Ханда Дармаева хоёр айлшадаа угтажа, уран гоё зугаагаа дэлгэжэ байбад. Эндэ Санагын зоной угуудай һүлдэ тэмдэгүүд үлгөөтэй, ангуушадай буу хэрэгсэлнүүд табяатай байба. Тиихэдэ олон номууд: Санага нютагай, Даша-Пүнсэглинг хиидэй, һургуулиин түүхые шэнжэлһэн, ажалша малша зондо зорюулагдаһан, суута Викулий Шагдурович Хадаев багшынгаа мүнхэ дурасхаалда хэблүүлһэн хатуу гадартай, үнгэтэ гэрэл зурагуудтай, удха ехэтэй ном, аймагай “Уран Дүшэ” нэгэдэлэй гэшүүдэй - Санагын һургуули дүүргэһэн уран зохёолшодой согсолборинууд табигдажа, хүн бүхэнэй анхарал татаһаниинь гайхалгүй.
Мэлс Самбуевай нэрэмжэтэ Түбэй номой сангай ажалшад талаан туршаһан лотерей наада амжалтатайгаар үнгэргэжэ, хабаадагшадые велосипедээр, дартс, робот наадануудаар, зэр зэмсэгүүдээр болон гүсэ забьяануудаар баярлуулжа, урма зоригыень үргөө.
Ойн баярнуудай Сурхарбаанай дүн гаргалгада бүхэ барилдаашад, мори урилдаашад, гүйгөөшэдые һоригшод, гар бүмбэгэ наадагшад, ирагуу дуушад, солбон солгёон хатаршад, уран гартан хуби хубидаа солоёо дуудуулжа, магтаал шагнажа, үндэр шагналнуудта, дурасхаалта бэлэгүүдтэ хүртэбэд.
- Ёһотой Сурхарбааниие харахал гээ һаа, Захааминайл Сурхарбааниие хара гэжэ Алексей Самбуевичайнгаа хэлэһээр, эндэ үнэхөөр гоё һайхан найр наада хаража баясабаб, - гэжэ хүндэтэй айлшан боложо ерэһэн Уласаймнай Толгойлогшын наһанайнь нүхэр Ирина Викторовна һанамжаараа ху- баалдаа.
Хожом хойтын үедэ, хоёр сагай нэгэндэшье Сурхарбаан наадамнай наяржа байха. Буряад араднай һүр һүлдэеэ алдангүй, хии мори- ниинь дээгүүр хиисхэг!
Алдарта баатарай мүнхэ дурасхаалда
Баруун тээ мүнөө боложо байһан байлдаанда эрэлхэг зоригтойгоор байлдажа, Эсэгэ оронойнгоо түлөө ами наһаяа үгэһэн алдарта Герой Жаргал Баирович Гомбоевой (04.10. 1975 – 15.02. 2023) мүнхэ дурасхаалда зорюулагдаһан Һээр шаалгаар улас түрын наадан олоной хабаадалгатайгаар үнгэрөө. Жаргал Гомбоевой түрэл гаралнуудай, үетэн нүхэдэй, нютагайнь зоной, Буряад Уласай “Дайшалхы нүхэсэл” гэһэн бүлгэмэй дэмжэлгээр эмхидхэһэн энэ нааданда Монголой һэершэд хабаадажа, уласхоорондын зэргэтэй болгоо.
Заха холын Захааминай хоймор эзэлһэн мэлээрхин бултаараа хамтаржа, энэ нааданда тусгаар зорюулагдаһан уран гоё тайзан буряад заншалта барилгын ёһоор бодхоогоо. Тайзанай ара талада Герой Гомбоевой нютагай энэл дайн байлдаанда алдалан унаһан үшөө табан хүбүүдэй дүрэнүүдтэй гэрэл зурагууд табигданхай.
37-дохи тусхай бригадын сэрэгшэд тайзан дээрэ уригдажа, дайшалхы командир тухайгаа дулааханаар дурсаад, энэ дурасхаалта наада эмхидхэһэн аха дүүнэртэнь, нютагайнь зондо баяр баясхалангаа хүргөөд, һэершэдтэ амжалта хүсөө. Арадай Хуралай һунгамал Виталий Лыгденов, Захааминай аймагай захиргаанай ниигэмэй асуу- далнуудаар засаг даргын орлогшо Сэсэгма Намдакова гэгшэд нютагай мэдээжэ дархан Дондок Дараевта Буряадай Толгойлогшын Хүндэлэлэй грамота барюулаа.
Тиигээд лэ 24 командын 255 һэершэдэй (тэрэ тоодо 14 эхэнэр) дунда шанга гэгшын тэмсэл эхилээ. Энэ ехэ мүрысөөе ород, буряадаараа тэгшэ Алексей Раднаев ехэ бэрхээр тайлбарилан хөөрэжэ байгаа гэжэ тэмдэг- лэхэ хэрэгтэй.
Геройн эсэгэ Баир Будаевич Гомбоев Буряад орондоо мэдээжэ багша методист, буряадай түрүүшын арадай багша солотой һэн гэжэ уншагшадтаа һануулая
Автор: Сэнгэ РИНЧИНОВ
Фото: авторай гэрэл зураг