Ниигэм 10 jul 2024 657

“Алтарганые” угтуулан

Бүгэдэ буряадуудай “Алтаргана” нааданиие угтуулан, уншагшаднай сээжэ сэдьхэлээ сэлижэ, уянгата шүлэгүүдые зохёожо туршана. Энэ удаа хэбэд номхон Хэжэнгын аймагта ажаһуудаг Галина Цыденовна Мункинагай шүлэгүүдые толилхомнай.

© фото: Галина Мункина

«Алтаргана»

Арад зоной баяр -

Абьяастай «Алтаргана»,

Арюун нангин hайндэр,

Амжалтатай «Алтаргана».

Бэлиг шадабариин

Бата сэгнэлтэ.

Буряад ороной омогорхол -

Басагад, хүбүүд олоороо

«Алтарганын» алдар солодо

Хүртэжэ, нютагаа суурхуулхал,

Арадайнгаа нэрэ дээшэнь үргэхэл.

Хурдан, түргэн гүйдэлтэй

Һалхинhаа хурдан мориндо

Мориной соло дуудагдахал,

Мориндоо дуратай эзэнэй

Ехэ баяр болохол.

Арад зоной баяр -

Абьяастай «Алтаргана»,

Арюун нангин энэ hайндэр -

Найрамдалай бэхижэл.

Арга шүүбэриин hайндэр -

Шамдуу, шадалтай «Алтаргана»!

Оньhон аргын hайндэр -

Абарга баатарай «Алтаргана»!

Арюун, сарюун, hайхан

Арюухан дангинын hайндэр!

Уласхоорондын «Алтаргана» -

Арадуудай таhаршагүй

Найрамдалай hайндэр!

Эрхые hураагүй,

Бэрхэдэ hуранхай

Басагад, хүбүүд олоороо

«Алтарганын» шэмэг болодог.

Буряад нютатагайм баялиг -

Баатар хүбүүд булта.

Буряад хөөрхэн басагадай

Уянхан, зохидхон нэгэниинь

Сэсэг мэтэ бадаран,

Сэсэн ухаагаараа шалгаржа,

Зөөлэн, урихан зангаараа

Арад зоноо урмашуулжа,

Алдар солотой дангина болодог.

Буряад-монгол угсаатанай

Хани барисаа бэхижүүлhэн

Баяр жаргалай тэмдэг,

Буряад оронойм омогорхол,

Буряад арадайм магтаал!

“Алтаргана” манай hайндэр

Мүнхэрэн хэтэ байг лэ!

Найрамдалай “Алтаргана”

Буряад оронойм үргэн тала дайда,

Бурьялан урдаhан булагай уhан,

Байгаалиин баялигые

арюудхан сүршэhэн

Арюун сэбэр, тунгалаг аршаан!

Аялга hайхан дуунуудай

Удха шанар болон,

Һанаа бодолыемни уяруулан,

«Алтарганын» шэмэг болоно.

Буряад басагад, хүбүүд,

Буурал үндэр наhатан,

Багашуул, ехэшүүл -

Бултадаа баяртайбди,

Баясхалантай «Алтарганадаа».

Найрамдалай хизааргүй hайндэр -

«Алтарганамнай» нангин ехэ

Найдал бултандамнай түрүүлнэ.

Монгол-буряад угсаатан хамта,

Хододоо хамта, ходо хамта.

Мориной соло

Yргэн талаар

Унаган табяагаараа гүйгөө.

Зөөлэн ногоон ногоотой,

Улаан, шара сэсэгүүдтэй

Уужам баялиг дайдаар

Захаhаа заха хүрэтэр

Хэды турьян хатараа.

Бэхижэhэн ардаг мориёо

Бэрхэ моришон барижа,

Түргэн гүйдэлдэ hургажа,

Мори урилдаанда табихадаа,

Түрүүлэн тоборон ерэхыень мэдээ.

Түрүүшын энэ мориндо

Мориной соло магтан дуудая,

Мориной эзэниие

магтан суурхуулая!

Морин эрдэнидэ мориной соло

Мүнхэ зэдэлэг, мүнхэ зэдэлэг.

Бэрхэ моришоной соло

хододоо зэдэлэг лэ!

Зүүдэн

Зун болохые хүлеэнэб,

Зүүдэлжэ хаа-яа хононоб,

Залитай, зугаатай үхибүүд

Золтой гээшэмнай аргагүй.

Зүүн уhанайнгаа эрьедэ

Забда сагаа үнгэргэнэбди,

Тоогүй олон шунганабди.

Хэдэн дахин тамарнабди,

Загаhадаадшье үзэнэбди.

Зохид, хүхюутэй сагтаа

Забдагүй булта үхибүүд

Залхуурха забһар үгы

Зулгы зунай үдэрнүүдтэ

Зохёожо гоёор нааданабди,

Зунай сагай жаргал

Зүүдэн соомни бүхэли үбэл.

Зунай саг

Зүүдэнэйм зун эрьен ерээл даа -

Зулгы hайхан, налгай саг.

Зунай сагые бэхижүүлэн,

Наранай элшэ толорно,

Талаар дүүрэн тарана.

Байгаалиимнай баялигые

Жэгдэ һайханаар

бадаруулан задарна.

Зунай зураашанай зураг

Зохид, тааруу, гоё даа.

Ногоолиг таладамнай

Зөөлэн ногоон ногоорон,

Жэрэгэр сэсэгүүд шэмэглэнэ.

Зунай налгай, наратай саг

Һайхан, таатай үел даа.

Зунай саг

Зунай шара наран

Голой уhа халаана.

Эрьеын элhэ

Ехээр шарана.

Бүлеэн уhанда

Багашуул олоороо

Оймоно, тамарна,

Баярлан хүхинэ.

Бэе бэетэеэ

Булта урилдана,

Арга шадалаа үзэлсэнэ:

«Хэмнай түргэн тамархаб,

Хэмнай шулуу холо шэдэхэб,

Хэн хэды табаг шүлэ эдихэб?»

Булта хүхюутэй

Наадандаа багашуул

Орой ойлгонгүй,

Үдэрөө үнгэргэнэл даа!

Зунай hайхан

Аяар гурбан hара –

Аятай, хүхюутэй саг

Нэгэтэл үнгэрдэг.

Намарай уран зурааша

Шара шэрэ шэрээд,

Ямаршье холоhоо

Ядангүй яаран,

Сагтаал ерэхэл даа.

Багашуулай баяр

Шара наран шангаар

Шаража эхилбэ,

Алтан шара элшэнүүдээ

Талаар дүүрэн тараана.

Зунай hайхан саг ерэжэ,

Бүхы багашуулые баярлуулба.

Уhанай эрьеэр дүүрэн

Олоороо суглараад,

Yдэр үнгэрхыешье ойлгонгүй,

Үхибүүд аятай зохидоор

Удаахан булта наадаха.

Хүйтэнhөө орой айнгүй,

Шууян-шааян бултадаа

Шунган, тамаран хүхилдэнэ.

Шарагдаhан элhэндэ

бэеэ “шараха”,

Шабараар бариhан ордонуудаа

Хамтаран гоёохо, шэмэглэхэ.

Шулуу шэлэн шэнжэлхэ,

Шэдэжэ тэдэниие үзэхэ,

Шууялдан-шааялдан, хүхилдэн,

Зунай hайхан сагые

Зохидхоноор үхибүүд үнгэргэхэ.

Автор: Галина МУНКИНА

Фото: Галина Мункина