​Үнэ сэнгүүднай үнөөхил хэмдээ

 Хэжэнгэ аймагай Ушхайта нютагһаа гарбалтай Базар, Дарима Очировтан хоёр жэлэй саана Улаан-Үдэ хотодо “Баялиг” гэһэн кафе нээһэн юм. Бага олзын хэрэг эрхилэгшэдэй 26 хүниие багтаахаар соморхон байра хүлһэлөөд, ажалаа яһала олзотойхоноор ябуулжа байтарнь, коронавирус дэлгэрээ. Яагаад энэ бэрхэшээлтэй сагые дабажа гараһан тухайнь һонирхобобди. 

- Дарима, дүүрэн хүсэндөө хүдэлжэ эхилээшьедүй һаатнай, нохойн дуун ойртоо гээшэ. Байдалай муудаагүй һаа, сохом июниин эсэсһээ нээгдэхэт. Мүнөө ажал хэрэгүүдтнай хэр бэ?

- Би нээгдэһэн кафенүүдэй эзэдэй, ажалшадай түлөө үнэн зүрхэнһөө баярланаб. Юундэб гэхэдэ, ажалгүй үлэшэхэдэ, гайтай байна. Ганса хара бэеэ хараха һаа, үшөө бараг – иигэн тиигэн, арга хурга олдохо. Харин ажалшадайнгаа түлөө харюусалгатай байхада, ехэ һанаа зоборитой. Манай кафе ехэ байшанай 4-дэхи дабхарта оршодог. Тиин амяараа орохо үүдэгүй хадаа, дүүрэн хүсэндөө ажалаа ябуулха эрхэгүйбди. Даб дээрээ үсөөгөөр хүдэлжэ, эдеэгээ үүдэнһээ худалданабди. Хэрэгүүднай яһала бараг: хармаандаа хэхэ олзын ороошьегүй һаа, ажал хэһэниинь хээгүйһөө сохом дээрэ юм ааб даа. Тиимэһээ хаагдаад орхихогүйбди.

- Гүрэнэй дэмжэлгэ хэр үзүүлэгдээб?

- Бидэ мартын 30-һаа майн тэн болотор хаагдаатай байгаад, майн эсэсһээ эдеэгээ үүдэнһээ худалдажа эхилээбди. Гүрэнэй дэмжэлгэ гэхэдэ, хоёр дахин 12130 түхэригэй туһаламжада хүртөөбди. Гадна апрель, май һарануудта байра хүлһэлһэнэй түлөө түлбэриһөө сүлөөлэгдөөбди. Июнь соо хахадыень түлэхэбди. Энэ хадаа нилээд ехэ дэмжэлгэ болоно. Юуб гэхэдэ, һарын түлбэри – 80 мянган түхэриг. Тиихэдэ налог татабариин түлбэриин талаар хүнгэлэлтэ бии. Мүн банкнуудай урьһаламжаар түлбэринүүд 6 һараар хойшолуулагдаа. Иигээд тоолоходо, яһала ехэ дэмжэлгэ үзүүлэгдээ болоно.

- Ажалшадаа үсөөлөө гүт?

- Үгы. Дүрбэн ажалшаднай булта ажаллаһан зандаа. Мүнөө дүүрэн хүсэндөө хүдэлхэ эрхэгүй хадаа, хоёр-хоёроороо ээлжэлэн хүдэлнэ. Салингынь бага болоо ааб даа. Теэд удаан гэртээ хаалтатай байһан ажалшаднай ехэ дуратайгаар ажалдаа гүйлдэжэ гараа. Хооһон һууна гүш, али эды-тэды мүнгэ олоно гүш – илгаатай ха юм.

- Мяханһаа эхилээд, бүхы юумэн үнэтэй болоо. Таанад эдеэн табагуудайнгаа сэн нэмээгээ гүт?

- Үгы юм ааб даа. Энэ шахардуу сагта одоол тиигэжэ болохогүй. Хүн ябахаяа болишоно ааб даа. Гансал нэгэ дахин хэрэглэгдэдэг амһартынгаа сэн тоололсонобди. Мүнөөтнай олон зон ядалдана, үлүү мүнгэгүй. Тиимэһээ удангүй хизаарлалтанууд болюулагдажа, һайн саг ерэхэ гэжэ найдаад лэ, олзын түлөө бэшэ, саашанхиингаа түлөө хүдэлнэбди.

- Олониие эдеэлүүлхэ, ундалуулха гээшэ ехэ хашартай, нобшо ажал гэжэ һанахаар. Эрилтэнүүд ехэ, шалгалтанууд шанга... Олзотойл хадань, энэ хэрэг эрхилнэ ёһотойт.

- Зоной олоор ябадаг газарта кафе нээгээд, һайн шанартай, амтатай, бараг сэнтэй эдеэ дурадхабал, энэ хэрэг олзо асарха. Зарим хүнүүд кафегээ нюуһан юм шэнги оложо ошохоор бэшэ газарта нээжэрхёод, зобожо байдаг ха юм. Нүгөөдүүлынь тулюур тогоошониие ажалда абаад, баһал гарзада ороно. Тиихэдэ байра хүлһэлһэнэй түлбэриин хэмжээнһээ ехэ юумэн дулдыдадаг. Зарим кафенүүд хүлһэлэлгын түлбэри даажа ядаад хаагдашана. Үшөө коммунальна түлбэринүүд гэжэ бии. Манай кафе бэрхэ тогоошодтой байхаһаа гадна хууша-хаашан эдеэгээр зониие мэхэлхэ һэдэлгэ гаргангүй, үдэр бүхэндэ амтатай, һайн шанартай, һая шанагдаһан эдеэ дурадхадагай ашаар, мүн гүрэнэй дэмжэлгын һайгаар энэ хэсүү байдал дабажа гараабди гэхэ байнаб.

- Зониие һажаажа, муу ама баһа гаргахам. Коронавирус үбшэн намартаа дахяад һүжэрхэдөө болохо гэлсэнэ...

- Хэзээ дүүрэн хүсэндөө орожо хүдэлхэ гээшэбибди гэжэ хүлеэжэ ядажа байнабди. Теэд үдэр бүхэндэ 40-өөд хүнэй үбдэжэ байхада, яаха байгаа юмбибди – мэдэхын аргагүй. Ажалдаа гараашье һаа, энэ муухай үбшэнһөө бэеэ хамгаалха талаар бүхы эрилтэнүүдые һайнаар сахяад байбал, яахашьегүйбди гэжэ найданаб. Хүн бүхэнэй харюусалгаһаа, һэшхэлһээ дулдыдахал даа. Жэшээнь, заримдаа маскагүй хүнүүд бидэнһээ эдеэ абахаяа ерэдэг. Тиихэдэнь тэдэниие гэдэргэнь хооһоор ябуулдагбди. Өөһэдөөшье ажалшадайнгаа бэеын халууниие шалгаха, байраяа халдабариһаа һалгаадаг хэрэгсэлнүүдээр угааха, аршаха, маска зүүхэ мэтын бүхы эрилтэнүүдые сахинабди.

- Дарима, һайн даа. Амжалта хүсэнэбди.