Буряад хүбүүн Илалтын парадта

75 жэлэй саана, 1945 ондо, Илалтын түрүүшын парад июниин 24-дэ болоһон гэжэ мэдэнэбди. Удаадахи парадууд Майн 9-дэ үнгэргэгдэдэг һааб даа. Харин мүнөө жэл мэдээжэ шалтагаануудһаа боложо, болзорынь хойшолуулагдахадаа, анха түрүүшынь түүхэтэ үдэр шэлэгдээ.

Тиин байгша оной июниин 24-дэ гүрэнэймнай зүрхэн хотоһоо хэдэн мянган модо зайда оршодог Буряад ороной Сэлэнгэ аймагай Сэлэндүүмэ һууринай Цыбендоржиевтанай эбтэй эетэй гэр бүлэдэ үглөөнһөө хойшо хүлгөөтэй байгаа. Сэрэгэй мэргэжэл шэлэһэн Александрай хүгшэн эжы Евдокия Содбоевна, түрэлхидынь - Борис Владимирович болон Раиса Ринчиновна, Эрдэм дүү хүбүүниинь, Викулина дүү басаганиинь Москвагай парадай сэхэ дамжуулга хүлеэжэ ядан, телевизорээ һахяа юм. Юуб гэхэдэ, нютагаймнай хүбүүн совет сэрэгшэдэй жагсаалда – 1945 оной июниин 24-эй парадта хабаадаһан майор, подполковник болон полковнигуудай формотой сэрэгшэдэй дунда алхалха ёһотой байгаа бшуу.

“Бидэ хүбүүнэйнгээ түлөө ехээр һанаагаа зобообди. Юундэб гэхэдэ, парадта хабаадаха курсантнуудые ехэ наринаар шэлэн абаа, - гэжэ Александрай эжы хэлэнэ. - Парадта бэлдэнэ гэжэ мэдээшье һаа, хабаадагшадай тоодо гэнтэ орогшогүйб гэжэ айгаабди: славян шарайтай хүбүүдые ехэнхидээ шэлэдэг ха юм даа... Харин телевизорээр ойро зуурахана, оройдоол секундын туршада хүбүүнэйнгээ харагдашахада, баярлаһандаа булта һүхирэлдэшөөбди. Тон ехээр 79- тэй хүгшэн эжынь – бүхы наһаараа Сэлэндүүмын заһабарилгын- механическа заводто хүдэлһэн ажалай ветеран Евдокия Содбоевна һанаагаа зобоо, ходо маанияа уншажа байгаа”.

Үглөөдэрынь Цыбендоржиевтанда нютагаархидынь хонходожо, хүбүүнэйнь амжалтаар амаршалаа. Александртай һургуулида суг һураһан Стас Федотов парадта хабаадаһан гэрэл зурагыень Интернет соо оложо, сүлжээ холбоонуудаар тарааһан байгаа ха юм.

“Нютагаархиднай Сашын Илалтын парадта хабаадаһан ушараар ехэ омогорхоо, баярыемнай хубаалдаа, - гэжэ Раиса Ринчиновна хөөрэнэ. - Манай нютагай сэрэгэй пенсионер Батор Цыбендоржиев иигэжэ бэшээ:

Нютагайнгаа хүбүүнэй гүрэнэйнгөө гол парадта хабаадаһандань ехэ баяртайб. Гэрэл зураг харахада, Александр баруун захын зэргэдэ алхална. Энэнь харюусалга ехэтэй юм. Парадай бүхы “коробкын” (20-20 хүнһөө бүридэһэн 10 зэргэ) нэгэ жэгдэ алхалхань баруун захынхидһаа дулдыдадаг. Минии алба хааха үедэ баруун зэргэдэ жагсаалай бэлэдхэлээр тон эрхим, мүн үндэр тэгшэ бэетэй хүбүүд шэлэгдэдэг байһан. Александр, бэрхэш!!!”.

Александр Цыбендоржиев - дүрбэдэхи шатын курсант. Бэеынь үндэр – 1 метр 82 сантиметр. Хүбүүн нэгэдэхи шатаһаа хойшо Санкт- Петербург хотодо Илалтын парадта ходо хабаададаг, Хүндын харуулай ротын бүридэлдэшье ородог юм. Харин мүнөө жэл гүрэнэйнгөө ниислэл хотын Улаан талмай дээгүүр алхалха эрхэдэ хүртөө.

Хүбүүн Сэлэндүүмын дунда һургуули дүүргээд, сэрэгэй албанда ошоһон юм. Шэтэ хото шадархи Песчанка һууринда оператор- наводчигоор түрүүшын һуралсал гараад, Улаан-Үдын Дивизионно станцида 5-дахи танкова бригадада сэрэгэйнгээ уялга дүүргээ. Удаань Санкт-Петербургын Хрулёвой нэрэмжэтэ Сэрэгэй академиин курсант болоһон байна.

“Багаһаа хойшо сэрэгшэн болохо хүсэлтэй һэм, - гэжэ Александр хөөрэнэ. – Түрүүшын жэлдэ Омскын сэрэгэй училищида орожо шадаашьегүй һаа, урмаа хухарангүй, ерэхэ жэлдэнь заатагүй һанаһандаа хүрэхын тула һайса бэлдэлгэ хээб. Санкт-Петербургын Сэрэгэй академи шэлэхэдэмни, нютагаархидни – Шанаагай Зоригто Цыбиков болон Ацуулын Амгалан Чойсорунов нүлөөлөө. Тэдэ тус академидэ һуража гараһан юм. Буряадһаа олон хүбүүд намтай суг һурадаг. Улаан талмай дээрэхи парадта би гансаараа хабаадааб. Гэбэшье, нүхэдни минии түлөө ехэ баярлаа. Бултандань һайниие хүргэнэб”.

Александрай онсолон тэмдэглэһээр, Эхэ оронойнгоо гол талмай дээрэ олон тоото зоной нюур дээрэ алхалха гээшэ ехэ харюусалгатайшье, хүндэтэйшье. Илангаяа гурбан элинсэг эсэгэнэрынь Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадаһан юм. Хоёрынь фронтһоо шархатанхай бусаа. Харин хүгшэн эжынь нагаса Табан Цагадаев баатар үхэлөөр алдалан унаад, Ленинградска можын Большая Яблоня һуурин шадар хамтын хүүртэ хүдөөлүүлэгдэһэн. Хүбүүн заабол тиишээ ошожо, Эхэ оронойнгоо түлөө ами наһаяа үгэһэн элинсэг эсэгынгээ болон бусад сэрэгшэдэй мүнхэ дурасхаал хүндэлэн ёһолхо хүсэлтэй.

“Түрэл Буряад оронойнгоо һургуули дүүргэгшэдые сэрэгэй училищинуудта орохыень уряалнаб. Эхэ ороноо хамгаалха гээшэ хэрэгтэй, хүндэтэй, шухала мэргэжэлнүүдэй нэгэн ха юм”, - гээд, Александр Цыбендоржиев хөөрэлдөөгөө түгэсхөө.