​Эсэргүүсэхэ бодосууд – бэе соомнай

Түби дэлхэйн зониие хүлгөөһэн аймшагтай халдабарита үбшэн COVID-19 гээшэмнай хаанаһаа гэнтэ бии болоо юм? Юрэдөө юун үбшэн гээшэб, хайшан гэхэб, яажа дайрагдахагүйб, яагаад эмшэлхэб гэһэн асуудалнууд хүн бүхэнэй һанаа үнөө мүнөө зобооно.

Урид хэн нэгэнэй хада гэртээ харишахада, зай, тиимэл ха юм даа - юртэмсын ёһоор “төөлэжэ табиһан бэе, тооложо табиһан наһан” гээд лэ, хада гэртээ харяал ха юм даа гэжэ һанаагаа заһадаг сагнай үнгэрбэл даа. Танил талануудайнгаа, ойрохи хамаатанайнгаа саада тээшээ ябажа эхилхэдэ, һанаан гээшэ зобожо эхилнэл даа.

Энэ ушараар олон тоото һанамжа дурадхалнууд, элдэбын зүбшэлнүүд – нэн түрүүн эрдэмтэ эмшэдһээ ааб даа, тиигээд лэ лама санаартанһаа, бөө удагануудһаа, янза бүриин мэдэлшэд үзэлшэдһөө - Интернет сүлжээ холбоонуудта элбэгээр тунхаглагдан гараһаар. Теэд хэндэнь үнэншэжэ, хэнэй заабари дагабал һайн юм бэ? Бү мэдыш, хүн бүхэнэйл өөрын дуран ааб даа.

Дүшэн жэл соо халдабарита үбшэнүүдтэй тэмсэжэ ябаһан Елена Гречко гэжэ эмшэн эхэнэр аяар 1978 ондо энэ вирус мэдээжэ байһан юм гэжэ мэдүүлнэ. Тиихэдэ Смоленскын эмшэдэй дээдэ һургуулиин 5-дахи курс түгэсхэжэ байһан оюутадта “Инфекционные болезни” хэшээлдэ “коронавирусные инфекции” юун гээшэб гэжэ багшань хөөрэһэн гэнэ. Теэд тиихэдэ байһан вирус дүшэн жэлэй хугасаада хоргодоод хэбтэһэнээ, юундэ мүнөө гаража ерэбэ гээшэб?

Эмшэнэй тайлбари

Бүхы эдэ жэлнүүд соо бидэ бактеринүүдтэй тэмсэжэ гараабди. Антибиотигуудай ашаар тэдэниие даража шадаба хабди. Теэд юу туйлаабибди: хүнэй бэе соо 2-һоо 5 килограмм болотор ехэ багашье, һайн муушье бактеринүүд тэнсэжэ байдаг. Нюдэндэ харагдахагүй эдэ жэжэһээ жэжэ амиды бодосууд бэе махабадтамнай булта өөр өөрын үүргэтэй юм. Илангаяа бэе махабадайнгаа хүсэн түгэлдэр байхын тулада бидэ элдэб үнгын шанаһан, шараһан, сонгооһон, хүргэһэн, хайлуулһан, гэдхээһэн, эдьхэһэн эдеэ хоол шадаха зэргээрээ баринабди. Тиихэдээ бэе махабадаа баалажа байгаад, элдэбын хоол хэрэглэжэ, угаа ехээр эдинэбди. Тиихэдэмнай тэрэ олон тоото жэжэ бодосууд арга шадалаараа болбосоруулжа, бэе махабадаймнай хэрэглэжэ шадаха эд эдеэн болгоод, улаан шуһаарнай тараана гэжэ ойлгоё. Теэд ханяада хамшагаа (ОРЗ, ОРВИ, грипп) эмшэлнэбди гэжэ байгаа бактеринүүдээ һайтай, муутайнь доро даражархинабди.

Харин һая “Растишкын” реклама хараад, ямар һайн юумэ хэлэхэ юм гэжэ ехэтэ гайхабаб – тэрээн соо амиды бактеринүүд бии гэнэ ха юм. Бактеринүүдэй туһатайе эдеэ хоол үйлэдбэрилэгшэд һайнаар ойлгохо болоо, харин эмшэд тэмсэһээр зандаа... Тэдэниие үгы хэжэрхихэдэмнай, ородоор “свято место пусто не бывает”, тэрээхэн сүлөө зайе вирусүүд эзэлнэ ха юм.

Хүн бүгэдэдэ хүрэдэг ханяада хамшаг

Хүн түрэлтэн гэхэһээ, амида бэетэй амитан бүгэдэндэ ханяада хамшаг хүрэдэг гэжэ бултанда мэдээжэ. Мүнөө тэдэниие ОРЗ, ОРВИ гэхэ мэтээр элирүүлжэ, таараха эм домоор эмшэлжэ, антибиотигуудаар доро дарадаг. Тиигэбэшье, дүршэлтэй бэрхэ эмшэд өөһэдынгөө аргалуулдаг үбшэнтэндэ ойлгуулдаг: ямаршье ханяада хамшаг, грипп өөрын болзортой, ехэ шанга эмүүдые хэрэглэжэ, бэеэ бү зобоогты, харин хүнгэнөө байлгажа, үбшэнтэй тэмсэхэдэнь, һаалта боолто бү хэгты гэһэн мэргэн зүбшэл үгэжэ байдаг. Хэдышье шанга эм дом уухадатнай, ханяада хамшаг табилангаараал үгтэһэн болзороо дабаха юм. Эмүүд гээшэмнай үбшэ саг зуура бууруулхаһаал бэшэ, тэрэ үбшэ даража шадахагүй юм. Эм уужа, бараг болобоб гээд, гэр тойронгоо эрьелдэжэ, ажал албандаа ябажа, бэшэндээ тойбо болоно - тойроод байһан зондоо үбшэ халдаана, тиигэжэ ханяада хамшаг бүри ехээр һүжэрнэ. Халдааһан зон баһал эмшэлнэбди гэжэ, элдэбын эмүүдээр халуугаа даруулаад, баһал ажал хэргэмдээ ябажа, зон нүхэдтөө дам саашань дамжуулан халдаана. Богонёор хэлэхэдэ, иимэл даа, иигэжэл халдабарита ханяада хамшаг бэе бэеһээ халдажа, эндэ тэндэхэнэ бэшэ, бүхэдэлхэйе тойрон, бүгэдэ зониие айлган һүрдөөнэ!

Айбал – айбалын нүлөөдэ

Эндэһээ гол ехэ һургаал – айһанайл хэрэггүй! Айбал – үбшэндэ диилдээб гэжэ мэдэ!

Тэрэ энэ грипп дарагдаа, тэрэниие һэргылхэ вакцина байгуулагдаа. Тиигээд лэ үнгэршэбэ гээшэ гү? Үгыл бэд даа. Удаань “шубуунай” грипп хүн зониие хүлгүүлбэ. Зай, тэрэшье олон түмэн эмшэдэй хүсөөр дарагдаба, сэхынь хэлэхэдэ, баһа нюугдаба гээшэ. Удангүй “гахайн” шэнэ грипп бии болошоно ха юм! 1979 ондо одоол шанга грипп һүжэрөө һэн. Тиихэдэ эмшэд үглөөнэй 8-һаа һүниин тэн болотор хүлһөө буунгүй ажаллаа. Хайшан гэжэ тэрэ грипп дарагдааб? Шэнжэлгэнүүд гэршэлээ: грипптэһэн хүн табан үдэр соо үбдэхэ. Тиихэдээ нэгэ үдэр бараг шэнги, нүгөөдэрынь шал һульпиишаха – иигэжэл байхадань юу хэхэб гэхэдэ, элдэбын эм хэрэглэнгүй, халуун сай (элдэб жэмэстэй: алирһан, нохойн хоншоор, ташаргана, улаагана) уужа байха. Харин халуугаа яашье буулгажа болохогүй – бэе махабаднай шадалаараа тэмсэхэдээ халуурна гээшэ. Теэд заримдаа дээшээ хөөрөөшье һаа, удангүй өөрөө бууха. Тиигэжэ грипптэһэн хүн халуурһанһаа айгаагүй болбол 6-дахи хоногтоо хүл дээрээ бодошодог.

Бүхы гуримаараа

Баһа энэл гуримаар COVID-19 далайн долгитоһон шэнги нэгэ һайн, нэгэ муу болон һэлгэлдэжэ байха. Тиихэдээ бэеын халуун 40 градус хүрөөд, 37,2 градус хүрэтэр бууха – хоноод гү, али үнжөөд, харин зарим нэгэ хүн долоодолоон хоногоор, хүн бүхэн ондо ондоогоор - иигэжэл һэлгэлдэжэ байха.

- Ай-даа, халуумни үнгэрүү ехэ болошобо гээд, даруулхамни гэжэ оролдоһоной хэрэггүй – энэмнайл эгээ ехэ алдуу! Юундэб гэхэдэ, манай бэе махабад өөрөө тэрэ үбшэнтэй шанга тэмсэл ябуулжа байна гээшэ. Харин бидэ өөрынгөө муугаар тэрэ тэмсэлыень дараха гэжэ олон янзын эм дом уужа, бэе махабадаа муудуулжа, иммунитет гээшэеэ өөһэдын хүсөөр даража байнабди гэжэ ойлгохо хэрэгтэй. Энэ хорото халдабарита үбшэнһөө аргалха эм үгы гэжэ тон һайн мэдэжэ байгаад, дэлхэйн эмүүдээр хайран бэеэ зобоонобди. Үшөө дахин дабтан хэлэхэдэ, халуун сайгаа, морс, боро шүлэ уугаад лэ, үбшэнэй барагаар ходорон үнгэрхые тэсэбэритэйгээр хүлеэхэ хэрэгтэй. Үбшэн үргэлжэлхэдөө, 14 үдэрһөө 30 хоног болотор хүнэй бэе махабадһаа дулдыдан үнгэрдэг.

Тиихэдэ һонгино, гоогоһо, имбирь гэхэ мэтээр энэ үбшэниие баһа эмшэлжэрхихэ гээшэмнай бүтэхэгүй хэрэг. Элүүр энхэ ябахадаа, тэдэ мэтые хэм хэмжүүрээрнь эдижэ, бэе махабадаа (иммунитет) бэхижүүлхэ хэрэгтэй юм. Харин үбшэнэй хүрэшөөд байхада, тэдэниие (тэдэмнай бүхы хоолнуудай тон хурсаниинь гэжэ мэдэжэ байгаад) ехээр хэрэглэжэ, баһал хото хоолойһоо эхилээд, эльгэ бөөрэеэ хорложо, бүхы бэе махабадтаа үшөө ехэ ажал хүүлэнэбди гэжэ ойлгохо болоёл даа.

Гэбэшье хүн бүхэн өөрынгөө бэе махабадта ехэ наринаар хандажа, Светлана Будашкаевагай уряал дабтая: “Харилсаагаа багадуулаад, харюусалгаяа ехэдүүлээд ябая!”

Сэнгэ РИНЧИНОВ эмшэдэй зүбшэл бүридхэбэ