2355
Санкт-Петербургын «Гунзэчойнэй» дасанай шэрээтэ ламын эрдэмэй талаар орлогшо, гэбшэ hаарамба Цырен ламхай (Дармажапов Цыренжап Баторович) түбэд-монгол зурхайн эрдэмые гүнзэгыгөөр шудалhан, онсо хараа бодолтой ламанарай нэгэн. Одо мүшэдэй, hара наранай хүдэлөөнүүдые тоолон шэнжэлжэ, хэдэн мянгаад жэлнүүдэй нюусануудтай Буддын шажанай зурхайн номой ёhоор тайлбарилан, сэсэн мэргэн айладхалнуудые үршөөдэг.
- Цырен ламхай, өөр тухайгаа хөөрэжэ үгыт.
- Би Үбэр Байгалай хизаарай Ага тосхондо түрэhэмби. Эсэгэмни Буряадай Зэдэ нютагай гарбалтан, эжымни Агын тойрогой Зүдхэли нютагта түрэн үдэhэн юм. Жаргалов Басагаадай гэжэ нагаса абамни хамтын ажахын түрүү механизаторнуудай нэгэн байhан.
Минии Зүдхэлиин дунда hургуулиин hурагша ябаха үедэ гэртэхимни Буряадай Ивалга hуурин зөөжэ ерэhэн. Би Улаан-Yдын Буряадай үндэhэн лицейдэ hураhан байнаб. Саашадаа Ивалгын Д-Д. Заяевай нэрэмжэтэ «Даши Чойнхорлин» университедтэ орожо hураад, Энэдхэгэй Дрепунг-Гоман дасанда 10 гаран жэлэй туршада hуража түгэсхөөб. 2013 онhоо Санкт-Петербургын дасанда нангин албанай хэрэгүүдые үйлэдэнэб.
- Түбэд-монгол-буряад зурхайн нюусануудтай манай уншагшадые танилсуулыт.
- Хэдэн мянгаад жэлнүүдэй саада тээ Бурхан багшын номноhон зурхайн айладхалнууд гайхамшагта арга боломжонуудтай. Тэрээн дотор үнгэрhэн, мүнөөнэй ба ерээдүй сагуудай дэлхэйн байдалай ушарнууд, сагай уларил, хүн бүхэнэй хуби заяан тушаа сэсэн мэргэнээр хэлэгдэhэн. Мүнөө тэрэ урданай зурхайн гүнзэгы удхатай, орёо тоололгонуудынь тон дүүрэнээр хэрэглэгдэхэеэ болиhон гэжэ эли.
Нялха үхибүүнэй наhанай зурхай зуруулжа, үйлын үриин муу хойшолонгуудые тодорхойлоод, үргэлжэ заhал бүтээлнүүдые үйлэдэжэ байбал, тэрэ табисуурhаа hураггүй hайн хуби заяа эдлэхэ. Жэшээнь, нэгэ адли муу үдэрэй сагта түрэhэн хоёр хүнүүд түрмэдэ орожо хосорхо гэhэн заяа табисууртай байба. Тиигээд нэгыень тон балшар наhанhаань үргэлжэ маани хуралнуудта ябуулжа, заhалай бүтээлнүүдые үйлэдэжэ байбал, тэрэ түрмэдэ орожо хосорхогүй. Харин ямаршье заhал бүтээгдээгүй хоёрдохи хүниинь табисуураараа хосорхо заяатай.
Али гэбэл, зурхайн айладхалаар, үе наhандаа ехэ хүл муутай зобохо хубитай үхибүүе багаhаань уншалга бүтээлнүүдээр заhажа байбал, хүлынь муудаашье hаа, үбшэндэ дарагдажа доройтохогүй.
Зурхайгаар «Тэрсүүд», «Модон хохимой» тэмдэгтэй муу үдэрнүүдтэ түрэhэн гү, али гэбэл, муу аашатай, ехээр уурладаг, депрессидэ ородог г.м. аягүй зан аашатай түрэhэн табисууртай үхибүүдтэ элдэб заhалай уншалгануудые хэжэ, хуби заяаень hайн тээшэнь хубилгадаг. Энэ ушарта эгээл эрхимынь «Сунды» уншалга юм. Тиихэдээ үхибүүнэй ургажа томо болоторнь, олон жэлнүүдэй туршада үргэлжэ «Сунды» уншуулжа, дасангуудай уншалгануудта һара бүхэндэ нэрыень оруулжа байбал, эрхимээр заhардаг. Yшөө ехэ хуралнуудта үргэлжэ ябуулжа байбал, тэрсүүд үдэрэй хойшолонгуудынь арилдаг юм.
Гэртэхиниинь ба өөрөө үхибүүн ехэ этигэлтэйгээр, үнэнхэ зүрхэнhөө оролдохо ёhотой.
Yхибүүнэй тон бага наhанhаа эхилжэ, заhалай бүтээлнүүдые үйлэдэхэнь шухала гэжэ үшөө дахин тэмдэглэнэб. Юундэб гэхэдэ, жэшээнь, гэр бүлэгүй, гансааран ябаха, үри хүүгэдтэй болохогүй г.м. табисууртай хүнүүд 35-40 наhа хүрөөд, дасан ерэжэ, абарал гуйхадань, ехэнхи ушарнуудта хожом болошоhон байдаг.
Зурхайн айладхалнуудта үнэнхэ зүрхэнhөө этигэн найдажа, буян үйлэдэhэнэй ашаар ямаршье муу үйлын үриин табисуурые заhаха арга боломжонууд олгогдоно.
- Коронавирус тушаа эртэ урдын зурхай соо бэшэгдэhэн гү?
- Yнгэрэгшэ жэлэй зурхай соо халдабарита үбшэнэй дэлгэрхэ тушаа ехээр бэшэгдэнхэй. Тэрээнhээ урдахи жэлнүүдтэ тиимэ мэдээнүүд байгаагүй. Yшөө урдын зурхай соо 2019 ондо аймшагтай халдабарита үбшэнэй Хитадhаа Америкэ хүрэтэр дэлгэрхэ тушаа хэлэгдэhэн. Сентябрь соо ковидай тогтоод байхадань, Зурхайн ном соо үшөө шангаар сохихо гээд гаража байгаа hэн. Энэ коронавирус тушаа аяар 5000 жэлэй саада тээ айладхагдаhан байна. Ехэл гайхалтай даа!
- Коронавирус хэзээ hалаха гээшэб?
- Зурхайгаар ковид үбшэн гансал 2020 ондо дэлгэрээд, саашанхи жэлнүүдтэ байхагүй. Декабриин 15-hаа үбшэнэй хүсэ шадалынь hуларжа эхилээд, гаража байhан үхэр жэлдэ мартагдаха гэжэ hанамаар. Олон жэлэй үбшэн бэшэ гэжэ эли.
- Ямар hайн мэдээ дуулгабат!
- Ерэхэ жэлдэ коронавирус hалаад, ондоо бэрхэшээлнүүд ушаралдаха.
- 2020 он ородоор «високосный» гэдэг «үндэр» жэл байгаад, иимэ ехэ аюулта бэрхэшээлнүүд буугаа гү?
- Түбэд-монгол зурхай «үндэр» жэлые хараадаа абадаггүй.
- «Шулуунай Лүндэн» гэжэ тарни ковидhаа аршалха аргатай гэжэ үнэн гү?
- «Шулуунай Лүндэн» гэжэ муу сэмүүн сагай хамаг аюулнуудhаа абарха гэhэн бурханай үреэлтэй нангин ном юм. Тэрэ ганса халдабарита үбшэнүүдhээ бэшэ, харин газарай хүдэлөөнэй, гал түймэрэй, уhанай үерэй, шанга hалхинай г.м. бусад олон хатуу аюулнуудhаа хамгаалха шэдитэ убадистай. Тус нангин номые гэртээ бурханай хажууда табяад, арюунаар тахижа, тарнииень тооложо байбал, хэмгүй ехэ туhатай.
«Шулуунай Лүндэн» гэжэ хуушан монголоор бэшэгдэhэн томо ном бии. Би үшөө буряадаар оршуулгыень хараа hэм. Тэрээн соо тэды онуудта тиимэ үбшэнүүд дэлгэрхэ, галай, уhанай үерэй аюулнууд, ган гасуур, үлэнхэ жэлнүүд гараха г.м. бэшээтэй.
«Шулуунай Лүндэн» тарниие үнэнхэ зүрхэнhөө hүзэглэн уншадаг хүндэ үбшэн халдабашье, тэрэ дарагдахагүй, хүнгөөр үнгэрхэ.
Далай лама Ногоон Дара Эхын тарни уншагты гэжэ оло дахин дабтана. Эртэ үглөөгүүр hэрин сасуугаа тус тарниие уншаад, халдабарита үбшэнүүдтэ бү дайрагдаhайб гэжэ зальбаржа байбал, ехэ hайнаар абардаг.
Тэрэнэй хажуугаар коронавирусаар үбдэhэн дүтынгөө хүнүүдэй түргөөр эдэгэхын тулада Сагаан Дара Эхын, Отошын тарнинуудые уншахада туhатай.
Зурхайн номоор вирус, микроб гээшэ амитай юумэд, «үбшэнэй шүдхэр» гээд тоологдодог. Тиигээд маани тарнинуудые уншахада, тэдэ үбшэнэй шүдхэрнүүд халдажа шадахаяа болидог.
Хүндэ үбшэндэ нэрбэгдэжэ, өөрөө амилжа шадахаяа болёод, үхэхэ туйлдаа хүрөөд байhан хүнүүдэй түрэлхидэйнгөө хүсэтэйгөөр уншаhан маанинуудай хүсөөр амидырhан ушарнууд оло дахин дайралдадаг.
- Коронавирусhаа түбэд эмнэлгэ туhалдаг гү?
- Энэ хорото үбшэнтэй тэмсэлэй үедэ, Санкт- Петербургын жэшээгээр, түбэд эмнэлгын арга шадалынь илгаран, тобойсо харагдаа. Мүнөөнэй антибиотигууд вирус микробуудые hалгаашье hаа, хүнэй бэеын дотор органуудые – эльгэ, зүрхэ, уушха, бөөрэ г.м. муудхаана гэжэ эли. Энэ үедэ түбэд эмүүдые залажа уухада, коронавирусhаа ба антибиотигуудhаа hуларhан органууд аргагүй һайнаар эдэгэнэ гэжэ элирүүлэгдээ.
- Цырен ламхай, Танай hанамжаар, ямар ёhо гуримууд мүнөө hайнаар сахигданагүйб?
- Мүнөөнэй сагта обоо тахилгын хэрэг ехээр доройтоод байна. Хүнүүд жэл бүхэндэ обоодоо гарабашье, сэржэмээ ёhо гуримаарнь, hайнаар үргэнэгүй. Жэшээнь, архида дуратайшуул архияа харамнажа, үбhэ ногооной үзүүрээр халта сүршэжэ үргэhэн хэбэр үзүүлээд, бултыень өөhэдөө уужархидаг ушарнууд хаа–хаанагүй болодог. Һанаа сэдьхэлээрээ харамнажа үргэhэн сэржэм – хооhон үргэл!
Манай Буряадай хада ууланууд, газар талмайнууд, гол мүрэнүүд олон мянгаад жэлнүүдэй саада тээ эзэд тэнгэринэртэй болоhон. Харин юртэмсын галабай хэмжээгээр hураггүй хойно, тон hаяын сагта хүнүүд бии болоод, эдэ газарнуудта байрлаа ха юм. Лусад сабдагуудай, тэнгэринэрэй үни холын сагhаа эзэлээд байhан талмайнуудаар адууhа малаа үдхэжэ, уhа аршаанhаань ундалжа, модыень отолжо, гэр бараа барина. Жэшээнь, Алхана хаанай сахин тахижа байhан нангин булануудтань гэнтэ хүнүүд ерэжэ байрлаад, бузарлажа эхилхэдэнь, ямар харюу үгтэхэб?
Обоодо мүргэхэдэ сээртэй, хорюултай үдэрнүүдтэ ошожо үргэдэг ушарнууд олошороо. Али гэбэл, амаралтын үдэрнүүдтэ тааралдуулжа, обоо тахилганууд бүтээгдэнэ. Ехэ юумэ мэдэхэгүй, шадахагүй үргэдэг зоной тоо олошороо гэжэ эли. Тэдэнэр муу үдэр сагта, элдэб шүдхэр боохолдойнуудтай уулануудта гаража үргөөд, хорлуулhан ушарнууд хаа-хаанагүй болоно.
Лусадые hайнаар тахяагүй ушараар коронавирус дэлгэрээ! Бүхы гол мүрэнүүдэй, нуурнуудай уhан бузарлагдажа, микробууд – «үбшэнэй шүдхэрнүүд» дэлгэрээ ха юм.
Манай элинсэгүүдэй хэдэн мянгаад жэлнүүдэй туршада нангинаар сахижа ябаhан обоо тахилган үнэн дээрээ айхабтар гүнзэгы удха шанартай, харюусалгатай хэрэг гэжэ хүнүүд ойлгохо ёhотой. Эндэ жэнхэни урданай ёhо заншалнууд жэншэдгүй сахигдаха ёhотой. Тиигэбэл улад түмэнэй, байгаалиин байдал hайн тээшээ хубилха аргатай!
Баярма БАТОРОВА хөөрэлдэбэ
