​Буряад хүбүүн Роман Шалтагачев гансаараа Антарктида гаталхаяа бэлдэнэ

Буряад хүбүүн Антарктида гаталхаяа бэлдэжэ байна. Роман Шалтагачев гансаараа ябагаар Антарктида туйлан эзэлхэ түсэбтэй.

Газар дэлхэйн эгээл шэрүүн уларилтай, сэбдэг хүйтэн шанга һалхитай, саһата шуургануудтай үдхэн уняар мананай орон гаталхын тулада 1200 модо утатай харгы зам дабан гараха хэрэгтэй юм. Иимэ хүсэлтэй байһанаа тэрэ өөрынгөө Инстаграм хуудаһанда бэшэнхэй байна. Ородой Холбоото Уласай түүхэдэ иимэ аяншалга Фёдор Конюхов 1994 ондо анха түрүүшынхиеэ хэһэн гээд һануулая. Тэрэнэй удаа Антарктидын мүльһэн далай гаталха зүрхэтэй хүн манай гүрэндэ үшөө олдоогүй байна. Алас Дурнын можо нютагуудай болон Буряад Уласай хубида иимэ аяншалга түрүүшынхиеэ болохонь. Зузаан мүльһөөр хушагдаһан дайда түбиин хатуу шанга уларил энэ хүбүүе айлганагүй. Юуб гэхэдэ, Роман үбэлэй хүйтэнэй үедэ Байгал далайгаа хоёр дахин гаталһан юм. Дэлхэйн хамагай томо нуурай мүльһэн дээгүүр 1440 модоной зай 54 хоногой туршада гансаараа дабажа гараһамби гэжэ тэрэ бэшэнэ. Эдэ үдэрнүүдтэ Роман Шалтагачев хэжэ байһан бэлэдхэл тухайгаа, өөрынгөө ябуулдаг ажал тухай tvoidv.ru сайтын сэдхүүлшэдтэ хөөрэжэ үгэбэ.

- Тан тухай һонинуудые уншахада, гайхалтай байна. Байгал далай гаталха һанаан тархидатнай яагаад бии болооб?

- 2016 болон 2018 онуудта Байгал далайн мүльһэн дээгүүр хоёр дахин аяншалһан байнаб. Өөрынгөө хүсэ шадал, досоохи урма зоригоо шалгахын тулада иигэжэ ябагдаал даа. Тэрэ үедэ аяншалгын һалбарида хүдэлжэ байһамби. Тиигээд лэ өөрыгөө туршаха хэрэгтэй гэһэн бодолнууд сэльхэлдэм түрэжэ эхилээ һэн. Хүнэй туһагүйгөөр, гараа һарбайжа хамһалсаха нүхэдгүйгөөр амиды мэндэ үлэхэ хаба шадалтай байна гүб гэжэ өөрһөө асуужа эхилээб. Элдэб ном һудар, сэдхүүлнүүдые үзэжэ, һонирхолтой аяншалгын зам бэдэржэ байхадаа, Байгал далайн урда зүгһөө хойто зүг хүрэтэр ябагаар аяншалха туршалганууд оло дахин хэгдэһэн байна гэжэ мэдээ һэмби. Ганса манай нютагаархид бэшэ, харин гадаадын гүрэнүүдэй хэдэн аяншалагшад иимэ туршалгануудые хэһэн юм. Америкэ, Франци болон Итали гүрэнүүдэй түлөөлэгшэд Байгал далайе уруудан дабаха зорилготой байһан юм. Теэд элдэб шалтагаанһаа боложо, эдэ зоной нэгэнииньшье энэ замаа хүсэд гаталжа шадаагүй. Иигээд лэ энэ зам гаталха ёһотойб гэжэ шиидээд, яба-ябаһаар туйлажа гарааб.

- Мүнөө бидэ Байгал далайе утаашань зубшажа гаталха зам тухай хөөрэлдэнэбди. Харин Байгалай зүүн бэеһээ баруун эрье хүрэтэр хүндэлэн аяншалха ушарнууд олон байдаг.

- Тиимэ-э. Энэтнай юрын аяншалгын зам болоно гэхээр. Энэ шэглэлээр гэр бүлөөрөө амаралтын үдэрнүүдтэ аяншалаад ерэхэдэ болохо. 18-60 модоной зай ехэнхи зон ядарангүй алхажа гарадаг. Үнгэрһэн долоон хоногто би Түрхэл тосхонһоо Ойхон арал хүрэтэр ошохо гэжэ туршалга хээд үзөөб. Мүльһэн дээгүүр энэмнай 100 гаран модоной зай болодог. Зүгөөр түргэхэн алхалаад ябашаха гэһэн хүсэлни бүтээгүй. Энэ жэл Байгал дээрэ оло дахин газар хүдэлжэ, ехэ һалхи шуурган боложо, мүльһэниинь обооржо, хуу ёдойлдоод хүрэшэһэн байба. Эдэ хабтагай томо мүльһэнүүд Арктикын торосуудһаа дутуугүй. Энэ бутархай, арбагар мүльһэнүүдые дабажа шадангүй, гэртээ бусаа һэмби. Энэ жэл заатагүй эхилһэн замаа гаталхаб. Февралиин 17-до гаража, долоон хоногой туршада ябахаб гэжэ һананаб. Энээнһээ үлүү саг болохо ёһогүйл даа.

- Танай хөөрөө шагнаад, зарим бэлэдхэлгүй зон иимэ аюултай аяншалгада гаража болохо. Мэргэжэлтэ аяншалагшадай ябамаар аюултай замаар бү ябагты гэжэ соносхол хэхэ хэрэгтэй гү?

- Манай хөөрөө шагнаад, урма зоригтой боложо, һэеы гуталаа үмдэһэн бэеэрээ Байгал үгсөөд ябашаха зон үсөөн байха гэжэ һананаб. Ябаган аяншалгада гарахын тулада элдэб олон тоног түхеэрэмжэнүүд хэрэгтэй болодог - ашаа бараагаа абаад ябаха хэрэгтэй. Иимэ дүршэлгүй зон эдэ мэтыень ойлгохо гэжэ һананаб.

- Тоног түхеэрэмжын талаар юун хэрэгтэй бэ? Иимэ аяншалгада яагаад бэеэ бэлдэхэб?

- Энээн тухай ходол намһаа асуу­жа байдаг. Нэн түрүүн иимэ аяншалгаар ябаһан, дүй дүршэлтэй зоноор хөөрэлдэхэ хэрэгтэй. Аяншалга-амаралгын элдэб нэгэдэлнүүд бии болонхой. Тэдээндэ хандахадат­най бүхы юумэндэ һургажа үгэхэ, аюулгүй харгы зам болон тоног хэрэгсэлнүүдыетнай тааруулжа шэлэлсэхэ. Түрүүшынгээ аяншал­гада һайнаар бэлдэхэ хэрэгтэй. Бэлэдхэлгүй зон үндэр хабсагай уула гараад лэ, зобожо тулижа, ур­маа хухараад бусадаг. Тиигэхэгүйн тулада түрүүшынгээ аяншалгада һайнаар бэлдэхэ шухала. Бэрхэ баг­шада заалгажа, бүхыгөө һайнаар бэлдээд гараһан аяншалагшад хада ууладаа, байгаалидаа сэдьхэлээрээ дурладаг ха юм.

- Байгал далай гаталхадаа, ямар юумэн тон һайнаар сэдьхэлдэтнай хадуугдааб?

- Үнэхөөрөөшье аяншалгын замай эхин түгэсхэл хоёр эгээл тодоор һанагдадаг. Ушарынь гэхэдэ, иимэл даа. Хамаг ашаатаяа мүльһэн дээрэ гараадүй байхадаа, бүхы юумэнтнай тархи соотнай үнгэрнэ. Харин хоёр хүлөөрөө мүльһэн дээрэ гэшхэжэ, шэрээд ябаха шаргынгаа ямар хүндэ байһыень ойлгоходоо, элдэб бодолнууд ерэхэ. Үлүү холо ошоодүйдөө гэртээ бусаха юм гү гэжэ бодохош. Заримдаа аймшагтайшье болоод абаха. Байгал дээгүүр аяншалха үедөө онсо аюултай байдалда орожо үзөөгүйб. Бурханай үршөөлөөр элдэб усал минии харгыда тудаагүй. Хүрэхэ газартаа ерэхэдээ, сэдьхэлшни баясажа байха. Юрын үгэнүүдээр сэдьхэлэйнгээ байдал дамжуулхын аргагүй байдаг.

- Та өөрыгөө айхабтар бэрхэ экстремал-аяншалагша гээд тоолодог гүт?

- Үгы ааб даа. Юрын аяншалагшаб гэхэдэ болохо. Би үшөөл өөрыгөө ойлгоодүй ябанаб.

- Иигээд аяншалжа ябахадатнай, гэр бүлэтнай, ханитнай танаа дэмжэдэг гү?

- Ямар эхэнэр дуратай байхаб даа. Тиигэбэшье шиидхэбэриием хододоо дэмжэжэ байдаг. Минии түлөө һанаагаа зобожо, хододоо хүлеэн байдаг юм.

- Танай намтарта үшөө нэгэ һонирхолтой хуудаһан байна. Түймэртэ шатаһан ой тайга һэргээжэ, шэнэ модонуудые таридаг хүн байнат.

- Модоной һөөгүүдые ургуулдаг теплицэ барихамнай гэжэ дуулгаа һэмди. Тэрэ гэһээр нэгэ жэл үнгэршэбэ. Мүнөө «Шэнэ тайга» гэжэ ниитын эмхи байгууланхайбди. Энэ түсэлэймнай хэмжээндэ нэгэ теплицэ баригданхай, үшөө нэгэ теплицэ маанадта танилнай бэлэг болгон дамжуулаа. «Залуушуул, бэрхэнүүд байнат! Намда теплицэ бии. Хэрэгтэй гү? Хэрэгтэй һаань абагты, шэнэ модо, ой тайгаяа ургуулагты гэжэ хэлээд, маанадтаа бэлэглээ. Юунэй түлөө энэ ажал хэгдэнэб гэжэ хөөрэхэ хэрэггүй юм бэшэ гү даа? Багахан һургуулиин хүүгэд хүрэтэрөө хуу ойлгоно ха юм. Ой тайга – сэбэр агаар, тунгалаг уһа үгэнэ, ан амитанай байра болоно. Һанана бэзэт, хэдэн жэлэй туршада Сибириин ой тайга тогтонгүй шатахадань, хуу булта шууялдаад лэ үнгэрөө һэн. Зарим зон һанаагаа зобоод, хэн нэгэниинь хашхаралдаад дүүрээ бэзэ. Тэрэ гэһээр юумэн ондоо болоогүй. Жэл бүри тайгамнай шатажал, отологдожол байдаг. Һуужа, бодожо үзөөд лэ, модо тариха гэжэ шиидээ һэмби. Иимэ ажал хэн нэгэмнай хэхэ ёһотой ха юм. Минии һанахада, энэ гол шухала асуудал.

- Нэгэ нарһа ургуулхын тулада хэды саг хэрэгтэйб? Гансахан жэлэй асуудал бэшэ ха юм.

- Тиимэ. Энэмнай бултанда мэдээжэ хэрэг. Иимэ ажал ябуулаад, нэрэ солотой болохогүйш. Юрэнхыдөө, һуулгаһан нэгэ модоной үрэһэнэй багахан һөөг болоторнь гурбан жэл хэрэгтэй. Харин бидэнэр модоной үрэһэ теплицэ соо ургуулжа, жэлэй туршада ургуулаад үзэхэеэ һананабди. Нүгөө жэлынь ойдо тарихада болохо юм.

- Модоной үрэһэ ургуулхада, юун хэрэгтэйб?

- Эгээл түрүүн бариһан шэнэ теплицэнүүд соогоо үрэжэлтэй һайн газар асаржа хээбди. Бидэндэ модо ургуулха дүй дүршэл хаанаһаа байхаб даа. Тиимэһээ Буряадай гүрэнэй хүдөө ажахын академиин эрдэмтэдтэ хандажа, заажа үгэхыень гуйгаабди. Ганса хүн яагаад иимэ ажал ябуулхаб. Эрдэмтэдэй, волонтёрнуудай хүсөөр лэ энэ ажалнай ябуулагдадаг. Харин минии уялга хадаа энэ ажал хуу эмхидхэжэ, тариха сагтань хамһалсаха зониие бэдэрхэ, модонойнгоо һөөгүүдые саг болзортонь уһалха мэтын ажалнуудые ябуулнаб.

- Мүнөө танай шэнэ түсэлдэ бусаял даа. Антарктида ошохо мүнгэ олоод байна гүт?

- Тиишээ ошохоёо бэлдэжэл байнаб. Сэхыень хэлэхэдэ, мүнгэн дуталдаад байна. Эндэ тэндэ бэдэрнэб. Ородой географическа бүлгэмэй болон Юрэнхылэгшын грантда дансануудаа эльгээнхэйб. Юун болоноб даа. Хаража үзэхэбди. Антарктида хүрэхын тулада намда 10 сая түхэриг хэрэгтэй болохо.

 - Антарктида яагаад туйлахаб? Юундэ тиишээ ошохо гэжэ зорёобта?

- Байгал далайгаа хоёр дахин гаталжа гараһанайнгаа удаа үшөө һонирхолтой зам гаталха хүсэл бии болоо юм. 2018 он хүрэтэр Антарктидада нэгэшье хүнэй гаталжа үзөөдүй маршрут байһан юм. Элдэб хүнүүд тэрэ замаар ябаад туршаһан, харин хүрэхэ газартаа хүрөөгүй. Зарим зониинь тэрэ замдаа наһа бараһан ушарнуудшье байгаа. Энэ зам 1500-1600 модо утатай юм. Хэншье энэ зам гаталжа шадаагүй байгаа. Минии бэлдэһээр, мүнгэ бэдэрһээр байтарни, Англи болон Америкэ гүрэнүүдэй хоёр аяншалагша нэгэ доро хоюулаа энэ зам дабажа гараа. Тиигэбэшье Антарктида ошохо хүсэлөө орхёогүйб.

- Алдар суутай Фёдор Конюховой дэмжэлтэдэ яагаад хүртөөбта?

- Би өөрөө хонходожо хөөрэлдөөб. Антарктида болбол хамагай хүндэ, эгээл ута маршрут болоно. Ямар хүнүүд, яагаад тиишээ ошодогыень би ойлгожо байнаб. Саһа мүльһэнэй орон ошохынгоо урда тээ энэ замаар ябаһан хүнтэй хөөрэлдэхэ хэрэгтэй ха юм. Зоригтой хүн хадаа өөрөө хонходожо танилсаад, зүбшэл заабарииень абаа һэмби.

- Энэ хүнтэй хөөрэлдэжэ, шэнэ мэдэсэтэй болоходоо, энэ харгы замдаа ондоогоор хандадаг болоо гүт?

- Бага зэргэ. Нэмэлтэнүүд, хубилалтанууд байгаа ааб даа. Наада захань гэхэдэ, энэмнай амархан ябаад ерэхэ харгы бэшэ гэжэ үшөө дахин ойлгобоб. Хүйтэн шуурга һалхинтай, гансаардалгатай тэмсэжэ, энэ зам дабагдаха.

- Гэнэ тодхор болоо һаань, яаралтай туһаламжа дуудаха холбоон байха гү?

- Холбоон байха. Энэ маршрут хангадаг тусхай эмхи байдаг юм. Тон аюул тодхорой болобол, тэдээндэ хандажа, туһа эрихэдэ болохо. Теэд тэндэ ото шуургалжа байдаг газар хадань, хэды сагай туршада туһаламжа ерэхэнь хэнэйшье мэдэхын, таахын аргагүй. Зэрлиг амитад тухай юун гэхэб. Далайн эрьеэр амитад дайралдадаг гэлсэнэ. Саашаа ошохо бүришни амитай юумэн дайралдахаяа болихо. Гансал сэбэр агаар. Хүлдэшэхэгүйн тулада унтаха палатка, хүнжэлөө абаад ябана бэзэб. Тэндэмнай һүни гэжэ болодоггүй - отол наран шаража байдаг газар ха юм.

- Шангахан байнат, Роман! Амжалта хүсэе!