​США-да ажаһуудаг буряадуудай ажабайдалһаа

«Загаһан - далайн гүнзэгые, хүн - байдалай һайниие бэдэрдэг» гэһэн арадай мэргэн үгэ бии. Һүүлэй үедэ манай нютагай хүбүүд, басагад ехэ олоороо хари гүрэн гаража, ажал хэдэг, байра байдалаа зохёодог болонхой. Хэдэн жэлэй туршада буряадууд гүрэнэйнгөө баруун хотонуудта һургуули гараад, тэндээ олоор һуурижаһан байдаг. Ажалай һайниие бэдэржэ, буряадууднай Урда-Солонгос, Америкэ гүрэн руу олоор нүүдэг болонхой гэжэ бидэ мэдэнэбди. Далайн саана оршоһон США-да ажаһуудаг манай нютагай басаган Юлия РАДНАЕВАТАЙ холбоо барижа, холын газарта түбхинэһэн тухайнь хөөрэлдэһэн байнабди.

- Сайн байна, Юлия! Дэлхэйн эгээл хүгжэнги гүрэн Америкэ ерэһээршни, хэды саг үнгэрөө гээшэб? Ямар хотодо ажаһуунабта?

- Мэндээ! Америкын Холбоото Штадуудта ерэһээрнай, 5 жэл үнгэрбэ. Ерэһээр бидэ дэлхэйн эгээл һайхан хотонуудай нэгэн Нью-Йоркдо һуурижаабди. Харин мүнөө намартаа Нью- Йорк хотоһоо холо бэшэ, тэрэл Штадай Нью-Джерси зөөһэн байнабди.

- Тиихэдэ 5 жэлэй саада тээ таниие энэ гүрэн ямараар угтажа абаһан байнаб? Эгээл түрүүн танай һонирхол татаһан юумэн?

- Эгээл түрүүн ехээр анхаруулһан юумэн гэхэдэ, огторгой тулама олон дабхартай гэрнүүд (небоскрёбууд) болоно. Тэдэн үдэртөө наранай элшэдэ һаргаагдажа байгаа һаа, һүниндөө элдэб үнгэтэ галхануудаар гэрэлтүүлэгдэжэ, ялагар тологор үльгэрэй ордон мэтэ харагдаха. Гайхуулһан, һонирхуулһан юумэн олон даа - абаһаар тоолохын аргагүй. Ондоо гүрэн ерээд байхада, амаргүй һонин мэдэрэл зосоош түрэдэг юм. Хэдэн үдэрэй туршада аяншалаад, гэртээ бусахаб гэжэ ойлгоходошни - нэгэ мэдэрэл, харин иигээд эндэһээ хойшо би эндэ ажалладаг, ажамидардаг болохоб гэжэ һанахадашни - тад ондоо. Яагаад угтааб гэжэ гү? Һайн лэ угтаа гэжэ хэлэхэ байнаб. Хүн зониинь илдам зөөлэн, ходол энеэбхилжэ ябаха, юрэдөө, арад зоной һайн лэ ажамидархын түлөө бүхы юумэниинь зохёогдонхой.

- Ондоо оршон байдалда дадалга, хэлэнэй «богоһо» яагаад дабаһан байнабта?

- Дадалгын хаһа гэжэ хизаарлагдаһан хэдэн жэлэй болзортой бэшэ ха юм даа. Тиимэһээ мүнөөшье дадажа байнабди гэхэдэ, алдуу болохогүй. Харин хэлэнэй талаар яһала бэлдэлгэтэй нютагһаа ерээб гэжэ хэлэхэ байнаб. Би өөрөө БГУ- гай НГИ-дэ монгол-англи хэлэнэй таһаг дүүргэжэ гараһан хүм. Үндэһэтэнэй гуманитарна институдай багшанарай һайн һургуули гаража хэлэтэй болоһондоо, мүнөө баяртай ябадаг гээшэб. Заалгаһан багшанартаа һайниие хүргэхэ байнаб.

- Америкэдэ олон буряадууд ажаһуудаг гээшэ гү? Манай нютагаархид ехэнхидээ ямар ажал хэдэг бэ?

- Нүүжэ ерэһэн буряадууд жэлһээ жэлдэ олон боложол байна. Һүүлшын мэдээгээр эндэ 3 мянган шахуу буряадууд ажаһууна. Минии һанахада, түрэл нютагһаа холо байхадаа, буряадууд дундаа ехэл эбтэй болоно. Алишье асуудалаар бэе бэеэ дэмжэхэ, туһалхаяа бэлэн байдаг. Жэлэй хэды дахин уулзажа, һонин һормойгоо хөөрэлдэжэ, сэдьхэлээ тэниилгэдэг һайхан заншалтай һэмди. COVID-19 үбшэнһөө боложо, байгша ондо ехэ уулзалганууд үнгэргэгдөөгүй. Америкэ ерэһэн буряадуудай гэрэл зурагуудые хараһан зон эдэнэр ажал хэдэггүй, гоё газараар зайжа амаржа, сагаа үнгэргэдэг гэжэ ойлгоно ёһотой. Амарха саг олдоо юм аабза, тиигэбэшье эндэ ерээд, миин зайжа, холо ошохогүйт. Ехэнхидээ манай эрэшүүл олоороо барилгын һалбарида ажалладаг, тиихэдэ холын зайда ябадаг жолоошонооршье хүдэлдэг. Харин эхэнэрнүүд гоо һайханай һалбарида, ресторануудта, ниитын албанда (социальная служба) ажалладаг. Олон залуушуул эндэ дахинаа һургуули гаража ерэһэн бэеэрээ, мэргэжэлээрээ хүдэлнэ.

- Гэр байрын, үхибүүдээ һургуули сэсэрлигтэ үгэхэ талаар бэрхэшээлнүүд дайралдадаг гү?

- Диилэнхи ушарта холоһоо ерэһэн хүнүүд өөрынгөө байха байра хүлһэлдэг юм. Гэбэшье

 манай буряадуудай дунда өөһэдын гэр байра худалдажа абаһан айлайхид бии. Хүлһэлжэ байхада, тиимэ аймшагтай юумэн үгы гэжэ хэлэхэ байнаб. Эндэхи американцууд үе наһаараа гэр хүлһэлжэ байдаг арад гээшэ. Һургуули, сэсэрлигэй талаар бэрхэшээл үгы. Гүрэнэй сэсэрлигүүд гэжэ байхагүй, хуу үмсын болоно. Хүүгэдээ сэсэрлигтэ ябуулхадаа, һарадаа дунда зэргын 1000$ түлэхэ болонод. Дунда һургуулида эндэ 11 жэл бэшэ, харин 12 жэлэй туршада үзэдэг юм. Шадалтай һаа, үмсын һургуулинуудта хүүгэдээ үгэжэ һургаха арга байха.

- Хари хэлэнэй оршон соо байнат. Үхибүүдтнай ямар хэлээр зугаалдаг бэ?

- Бидэ 3 хүбүүдтэй айлайхи гээшэбди. Хоёр аха хүбүүднай ород, буряад хэлэтэйнүүд. Харин багамнай сэсэрлигтэ ябадаг, тэндэнь англи хэлэнэй оршон ха юм даа. Тиимэһээ одхон хүбүүмнай англи хэлэн дээрэ дуугардаг. Гэртээ хөөрэлдэхэдөө, 3 хэлэ холижо зугаалнабди. Энэ ушарһаа бага хүбүүмнай буряад, ород, англи хэлэ ойлгодог, харин англи хэлэн дээрэ һанамжаяа дамжуулдаг.

- Түрэл нютагһаа холо ажаһуухада, бэрхэтэй байна гү?

- Түрэл тоонто нютаг гээшэ хүн бүхэндэ хаанашье яба - мартагдахагүй, зүрхэндэшни ходол дулаанаар һанагдажа байха. Эжы аба, аха дүү, түрэл гаралнууд һанагдаха. Оньһон түхеэрэлгэнүүдэй хүгжэнги сагта ажаһуужа байһамнай болоо. Мүнөө хаанаһаашье залгаад, нюур шарайень хаража байжа хөөрэлдэхэ арга байна. Тиимэһээ гэртэхинээрээ ходол хөөрэлдэжэ байдагбди. Хэды тиигэбэшье үелһэн нүхэд, ябаһан зүргэнүүд һанагдаад лэ байха.

- Юрын хүдөөгэй басаган, хэзээ нэгэтэ дэлхэйгээр мэдээжэ Голливудай зүжэгшэдтэй нэгэ тэнгэри доро ажаһууха, нэгэ агаараар амилхаб гэжэ һанадаг байгаа?

- Улхархаймни нэгэ буланда байжашье болоо. Заримдаа һүни томо хотын галхануудые харахадаа, нютагайнгаа сэнхир тэнгэридэ ониб- аниб гэжэ байһан одо мүшэдтэй жэшээлээд абадагби.

- Зай, һайн даа. Һанаһан хэрэгтнай хүсэлдэжэ, тэгшэ дүүрэн ажаһуухатнай болтогой!