Ами наһанда хэрэгтэй шуһан

Эдэ үдэрнүүдтэ Буряадай шуһа эюулгын станциин хүдэлмэрилэгшэд дабхар һайндэрнүүдые тэмдэглэнэ. Юуб гэхэдэ, июниин 14-дэ бүхэдэлхэйн шуһа тушаалгын үдэр юм. Тиихэдэ июнь һарын гурбадахи амаралтада Элүүрые хамгаалгын үдэр тудадаг гээшэ.

“Донор” гэһэн үгэ лата хэлэн дээрэһээ “бэлэглэхэ” гэһэн удхатай. Тушаагдаһан шуһан олон һалбарида хэрэглэгдэдэг байна. Харин эгээн ехэ үүргэнь хадаа -хүнэй ами наһа абаралга. Хэмэл аргаар хэгдэһэн шуһанай зүйлнүүд бодото шуһые һэлгэжэ шадахагүй. Шатаһан, гэмтэһэн, хабдараар үбдэһэн болон бусад үбшэнтэндэ хүнэй шуһа эюулдэг гээшэ. Тушаагдаһан шуһан үдэр бүри хэдэн мянган зониие абарна. Жэл ошохо тума сүлөө шуһан үсөөн болоно.

Буряад Уласта 1932 ондо Москва хотын шуһа эюулгын түб институдай таһаг нээгдээ бэлэй. 1939 ондо Буряад-Монголой АССР-эй Арадай Комиссарнуудай Зүблэлэй тогтоолоор Улаан-Үдэдэ шуһа эюулдэг станци байгуулагдаһан түүхэтэй. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ госпитальнуудай дэргэдэ шуһа эюулдэг таһагууд байгуулагдажа, шархатаһан, гэмтэһэн зондо ами наһа абарха ажал хэгдээ. Тэрэ үедэ суглуулагдаһан шуһан 6-12 үдэрэй туршада хадагалагдаха арга боломжотой болоо бэлэй.

1965 ондо Элүүрые хамгаалгын яаманай тогтоолоор эгээл түрүүшынхиеэ нүүдэл станци ажаллажа эхилээ. Эмшэд Прибайкалиин аймагай Ильинка һууринай зонһоо шуһа абаһан байна.

Сагые гаталжа, хүнүүдые абарна

Буряадай шуһа эюулгын станциин ахалагша эмшэнэй орлогшо, Буряад Уласай габьяата эмшэн Марина Николаевна Бутухановатай уулзажа, станциин ажабайдал тухай хөөрэлдөөбди:

- Марина Николаевна, мүнөө сагта Буряадтамнай шуһанай дутагдал үзэгдэнэ гү?

- Шуһан хүсэд гэжэ байдаггүй. Юуб гэхэдэ, шуһа удаан саг соо хадагалжа болохогүй - шуһан соохи хэрэгтэй тромбоцит клеткэнүүд табан сүүдхын туршада амиды байдаг. Тиимэһээ бидэ эртээнһээ шуһа суглуулжа, дүүрэн хадагалха һанаатайшье һаа, шадахагүйбди. Түсэбэй ёһоор шуһа абадагбди.

- Ямар зон шуһаяа тушааха аргатайб?

- Хуулиин ёһоор 18 наһатайһаа дээшэ зон тушааха аргатай. Теэд ерэһэн зоной 20 хубинь энэ тэрэ шалтагаануудһаа боложо, шуһа тушааха аргагүй байдаг. Бэе махабадай элүүрэй талаар иимэ ушар тохёолдоно. Хроническа үбшэнтэй, туранхай, гемоглобин багатай зон, гепатит, ВИЧ, уушханай үбшэнүүдтэ хэзээб даа нэрбэгдэһэн хүнүүд донор боложо шадахагүй. Тиимэ зон яһала олон гээшэ. Манай станцида ерэжэ, тон түрүүн хурганһаа шуһаяа абхуулжа, шалгалта гараха хэрэгтэй. Донор болохо гү, али үгы гэжэ анализуудыень хараад хэлэдэгбди. Буряад Уласай донорнуудай шуһан бусад можо хизаарнуудаар эльгээгдэдэггүй. Тиимэһээ манай станци өөрынгөө уласые шуһаар хангажа шадана.

- Шуһа эюулдэг станци мүнөө үеын оньһон хэрэгсэлнүүдээр хэр хангагданхайб?

- Энэ талаар байдал тиимэ шахардуу бэшэ. Тиигэбэшье дутуу дунданууд дайралдана. Мүнөө ажаллажа байгаа хэрэгсэлнүүднай аяар 2008 ондо «Элүүрые хамгаалга” гэһэн үндэһэн түсэлөөр абтагдаа. Тэрэл хэрэгсэлнүүд дээрээ хүдэлхэ баатай болообди. Арга шадал соогоо шэнэлхэ гэжэ оролдонобди. Дэлхэй дээрэ шуһа эюулхэ бүри шанга арга боломжотой шэнэ аппарадууд гаранхай. Мүнгэнэй дуталдахаһаа боложо, тэдэниие абажа шаданагүйбди. Тиимэһээ манай эмхидэ нэмэлтэ мүнгэ һомолыт гэжэ һаяхана Арадай Хуралай һунгамалнуудта хандаһан байнабди. Энэ асуудал сессиин үедэ хаража үзэхэбди гэжэ тэдэ найдуулаа.

- Мүнөө сагта эмшэдэй дутагдал хаа-хаанагүй үзэгдэнэ. Танай станцида энэ талаар байдал хэр бэ?

- Үнэхөөрөөшье, тиимэ бэрхэшээл хурсаар тохёолдонхой. Дээдэ, дунда мэргэжэлэй эмшэд дуталдана. Үшөө 50 % мэргэжэлтэд дуталдана гэжэ хэлэхэдэ болохо. Мүнөө ажаллажа байһан эмшэд булта бэрхэнүүд, тусхай үнэмшэлгэнүүдтэй. Намтай адли трансфузиолог эмшэд Буряадтамнай үсөөн. Энэ эмшэн нарин мэргэжэлэй гээд тоотой. Ерээдүй сагта манай станцида иимэ мэргэжэлтэн, олон залуу эмшэд ерэхэл байха гэжэ найдаха дурамни хүрэнэ.

- Тиимэ хомор трансфузиолог мэргэжэл яагаад абаһан байнат?

- Би Шэтын гүрэнэй медицинскэ институт дүүргэһээр, Буряадай станцида 32-дохи жэлээ ажаллажа байнаб. Өөрөө “Хүндэтэ донор” гэһэн нэрэ зэргэтэйб. Эмшэднай шуһанай дутагдал, хүнэй ами наһа абарха гээшые һайн мэдэхэ байһандаа, шуһаяа тушааха аргатайл һаа тушаадаг.

- Аймагуудаар ямар аргаар шуһа суглуулнабта?

- Станцидамнай өөрын таһаг Нижнеангарск һууринда бии. Тэндэ зон ерэжэ, шуһаяа тушаадаг. Тэрэнэй хажуугаар маанадта нүүдэл аргаар шуһа суглуулдаг станци бии юм. 13 аймаг гаража, арад зонһоо шуһа абанабди. Аймагуудта баһал донорнууд олон. Энэ халдабарита ковид үбшэнһөө боложо, хүдөө гараха шадалгүй болоод байнабди. Һаяын сагта Гусиноозёрск ошохо гэжэ бэлдээбди. Теэд гурбадахи долгин һүжэржэ байхадань болёобди.

- Шуһаяа тушаагшадай элүүр энхэ һайн тээшээ хубилдаг гэжэ хэлсэдэг ха юм. Нээрээ юм гү?

- Шуһа тушаадаг зон үбшэн байжа болохогүй. Тэдэ зон өөрынгөө бэе махабад сэбэрээр абаад ябана ха юм даа. Бэедээ харюусалгатай байна гээшэ. Шуһа тушаахада, хүнэй бэе соохи клеткэнүүд һэлгэгдэнэ. Ходо ябадаг уладуудай элүүр энхые бидэ мэдэнэбди. Анализ соонь бүхы бэень харагдаха. Энэ тэрэ юумэнэй муу болоод байгаа һаань, хэлэжэ үгэхэдэмнай, тэдэ эмшэндэ хандажа, эхин шатадань арга абана. Тоо баримтануудай ёһоор, шуһа тушаадаг хүнүүд багаар үбдэдэг байна.

- Энэ ковидай үе байра байдалыетнай һэлгээ гү, хэр бэрхэшээл үзүүлээб?

- Ковидай хоёрдохи долгиндо, намарай сагта, ехэ шахардуу байдалда ороод байгаабди. Донорнууднайшье, манай эмшэдшье үбдөө. Энэ үбшэндэ дайруулагдаһан зондо шуһан хэрэгтэй байгаа.

- Шуһа тушаалгын бүхэдэлхэйн үдэр яагаад тэмдэглэдэгбта?

- Жэл бүри энэ үдэртөө дашарамдуулан, идхалгын ажал хаа-хаанагүй ябуулдаг гээшэбди. Олондо мэдээсэл тараадаг эмхинүүдэй аргаар энэ тэрэ хэмжээ ябуулгануудаа сууряатуулан дамжуулжа, элдэб янзын флешмоб, викторина, конкурснуудые үнгэргэдэгбди. Жэшээлхэдэ, энэ жэл дуунай конкурс үнгэргөөбди. Хабаадагшад шуһа эюулгэдэ зорюулһан дуунуудые зохёожо, тэрэнээ гүйсэдхөөд, маанадта дамжуулаа. Жюриин гэшүүд эрхимүүдыень шэлээ.

Үшөө тиихэдэ хүүгэдые эмшэлэлгын больницада хэбтэһэн багашуул манай донорнуудта зорюулжа, гоё һайхан зурагуудаа бэлэглээ. Ехэ удхатай зурагууд, бэлигтэй багашуул байна даа. Тэдэнииень байшан соогоо ханадаа үлгөөбди.

Заншалта ёһоор хүндэтэ донорнуудаа амаршалдаг гээшэбди. 40-һөө үлүү дахин шуһаяа, 60-һаа үлүү дахин плазмаяа тушааһан хүнүүд “Хүндэтэ донор” гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэдэг. Тэдээндэ хүнгэлэлтэнүүд гүрэнһөө үгтэдэг байгаа, мүнөө мүнгэн туһаламжа тараагдана. Байгша оной январиин нэгэнэй байдалаар, Буряадтамнай 2 235 хүндэтэ донор тоологдоно. Энэл үдэртэ донорнуудтаа баяраа мэдүүлдэг гээшэбди.

Донорнуудай баяр

Шуһа тушаадаг хүнүүдые урмашуулгын баяр ёһолол заншалта ёһоороо эмхидхэгдээ. Табан донорто Баярай бэшэгүүд энэ үдэр барюулагдаа. Тэдэнэй нэгэн гэхэдэ, Улаан-Үдын авиазаводто ажалладаг Владимир Кириллович Уваров болоно. Тэрэ 2000 ондо шуһаяа тушаажа эхилээ. Тэрэ сагһаа хойшо 40 гаран дахин шуһаяа тушаажа, 67 Тэнгэриин зүйдэл Июниин 20 - Элүүрые хамгаалгын хүдэлмэрилэгшэдэй үдэр Суглаанда хабаадагшад Марина Николаевна Бутуханова - Э наһатай болобошье, буянта хэрэгээ үргэлжэлүүлһээр.

- Танил зонойнгоо шуһаяа тушаадаг байхадань, өөр соогоо бодолгото болоод, би баһа тушааха байна гэжэ шиидээд, иишээ ерээ һэм. Тэрэ сагһаа хойшо тушаажал ябанаб. Үбдэһэн, хабдаһан хүнүүдтэ минии шуһан туһална гээд һанаандаа абаад ябадагби. Минии түрэл гаралнуудай дунда шуһа тушаадаг хүн үгы. Харин заводой яһала олон зон тушаадаг, - гэжэ ИЗ-30 цехтэ ажалладаг Владимир Уваров хөөрэнэ.

Ринчин-Ханда Болотовна Цыденжапова Загарайн аймагай эмнэлгын түб больницада ажалладаг. Баһал хүндэтэ донор юм.

- Ажалдамнай ерээд, шуһаяа тушаагты гэжэ идхахадань, хүндэ һай хэхэ, туһалха гэһэн зорилготойгоор шуһаяа тушаажа эхилээ һэм. Тэрэ сагһаа 10 гаран жэл үнгэрбэ. Гурбан һарын нэгэ дахин ерэжэ тушаадагби. Буянай хэрэг гэжэ һананаб. Бэе махабадаараа элүүр мэндэ байбал, юундэ тушаахагүй юм, хэрэгтэй хэрэг, - гээд, Ринчин-Ханда Цыденжапова хүн зондо хандана.

Үнэхөөрөөшье, шуһа тушаажа, хүнэй ами наһа абарха хэрэг ехэ буян гээд хэлэхэдэ, алдуу болохогүй. 21-дэхи зуун жэлдэ эндэ тэндэ аюулнуудай олон болоходо, гэмтэһэн зондо шуһа эюулхэ хэрэг ехээр гарана. Элүүр энхэ байбал, шуһаяа бэлэглэхэ хэрэг эхилхэнь хэзээдэшье орой бэшэ. Эмшэдэй һайндэртэй дашарамдуулан, Уласай шуһа эюулдэг станциин эмшэдтэ дэлхэйн һайханиие хүсэжэ, ажалтнай урагшатай байг лэ гэжэ үреэл табиха байнабди.