525
Буряадай мэдээжэ уран зохёолшо Дамба Дашинимаевай Ганжуур хүбүүн Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда баатарлиг үхэлөөр унаһан байна. Уран зохёолшо тухай нютагай номдо материал бэлдэжэ байгаад, иимэ һонирхолтой мэдээсэл олооб. Дайнһаа бусаагүй хүбүүн тухай олонтой хубаалдаха һанаатайб.
Сэлэнгын аймагай Жаргаланта нютагта 1923 оной февралиин 17-до Дамба, Сэбэг Дашинимаевтанай залуухан бүлэдэ ууган хүбүүн Ганжуур түрөө бэлэй.
Дамба Дашинимаев Yдын байшан ерэжэ, «Буряад-Монголой үнэн» сониндо хүдэлжэ байhанаа, тэрэ зэбүүн 1937 ондо хамалган хашалганда орожо хосороо бэлэй. Тиихэдэ Ганжуур 14-тэй ябаа, Бадма дүүнь 11-тэй hэн. Теэд хайшан гэхэбши, зэмэгүй зониие абаад ябашадаг муухай саг байгаа ха юм. Ганжуур хүндэ мохоогоо үгтэхэгүй, хара багаhаа долонгир, шуран бэрхэ хүбүүн бэлэй. Ганжуур яhала зобоhон, тулиhан гэжэ багсаахаар. Ангиин дайсанай хүбүүн гэжэ хэлүүлжэ ябахада, гайтайл юм ааб даа. Эжынь баhа залуугаар хада гэртээ харишаhан. Шойжод-Дагба абгань Халхын дайнhаа бусаагүй. Сэбэгжэд нагаса хээтэйнь баhа залуугаар энэ дэлхэйтэй хахасаhан байна. Yбгэн баабайнь - Буйрагтаан Дашинима ашанараа ехэ болгоhон хүн гээшэ. Манай эжы Дарханхай гэгшэ бэлэй. Аргагүй ехэ дархан: мүнгөөр, алтаар уран бүтээл хэдэгээрээ холо ойгуур суурхаhан. Ехэ жэгтэй hонин хүн байгаа ха. Ямаршье хүндэ хүшэр сагта аргаа оложо ядахагүй. Дайн соогуур үнеэндээ тоног түхеэрээд, хүллөөд, үбhэ түлеэгээ бэлдэхэ.
Ганжуур долоон наhатайдаа hургуулида ороо. Эхин ангиин hургуулияа нютагтаа дүүргээд, Загастайн дунда hургуулиин шаби болоо. Ехэ хурса ухаатай, бэрхэ хүбүүн ябаа, гансал «таба» сэгнэлтэ дээрэ hурадаг hэн. Эсэгэhээ дутуугүй шүлэгшье бэшэдэг юм һэн гэлсэгшэ. 1941 ондо алтан медальтайгаар hургуулияа дүүргэhэн байна. Жаргалантада ажаhуудаг, 1941 ондо түрэһэн Александра Дугаровнатай хөөрэлдөөб.
Ганжуурай эжы Сэбэг - минии аба Чимидэй Дугарай эгэшэнь юм hэн. Ганжуур бидэ хоёр бүлөөлингүүд гээшэбди. Дайнда ошоhон жэлдэнь гарааб. Хаража үзөөшьегүй аад, ходол сэдьхэлдэм байха юм. Жэгтэй гээшэнь, Дамба Дашинимаев 1936- 1937 онуудаар бүлэг зохёолшодтой Монголоор, Совет орон соогуураа уулзалгануудые хэжэ аяншалhан байдаг. Тэндэhээ асарhан заа зуухан бэлэг сэлэгүүдынь, Ганжуурай аттестадынь минии эжы Долгор хадагалжа байhанаа, хожом Бадма хүбүүнэйнь томо болоходонь бусааhан юм, - гэжэ хөөрэнэ.
Ганжуур тухай мэдэхэ, хөөрэхэ зон мүнөө үгы шахуу. Теэд интернедэй хүсэн ехэл байна гэжэ арсаха хэрэггүй. «Дурасхаалай харгы», «Арадай дурасхаал» сайтнууд соо ороод, Ганжуур Дашинимаев баатар сэрэгшэ ябаhан юм гэжэ мэдэбэб.
Аажамхан Буряадhаа баруулжаа
Агта мориндоо шэрүүлээд,
Арбан долоотой наhандаа
Армиин hургуулида мордоболди даа, - гэжэ дуулалдаhаар, хүбүүд дайнда ошоогшо бэлэй.
Улаан Армида 1941 ондо татуулhан байна. Бүхы дансануудынь Подольск хотын архивта хадагалаатай (ЦАМО, шкаф 26, ящик 2 – авторай мэдээн). Хожом ошожо танилсаха хүсэл бии. Алтан медальтайгаар hургуулияа дүүргэhэн хүниие сэрэгэй училищида hургахаяа эльгээгээ хадаа гэжэ багсаанаб. Белорусси, Украина, Чехи, Польшо гүрэнүүдые дайсадһаа абараа. Ганжуурай дайшалхы зам 241-дэхи буудалгын дивизитэй, 4-дэхи Украинска фронттой хабаатай. Тагнуулай сапёрно батальоной дарга ябаhан байна.
Баатаршалга харуулhан шагналай саарhан дээрэнь иигэжэ бэшээтэй: “Улаан Армида 1941 онhоо алба хэнэ, 1939 онhоо ВЛКСМ-эй гэшүүн”. «Улаан Одон» ордендо зууршалагдаhан. Иимэ габьяа соло гаргаа гэжэ ноён даргань богонихоноор бэшэнэ.
“Нүхэр Дашинимаев Ганжуур Дамбаевич 1944 оной ноябриин 22-23-ай hүни бүлэг тагнуулшадые ударидажа ябаа. Нижний Комарнигhаа Крайна Быстра ошодог харгые минэнүүдhээ арилгаха дайшалхы зорилготой ябаа. Даабари абаад, өөрөө жэшээ харуулжа, сапёрой хэрэгые ехэ hайнаар мэдэхэ хадаа нэгэшье солдадаа гээнгүй, харгы сэбэрлэжэ, танкнуудта, артиллеридэ урагшаа ябаха арга үгтэhэн байна. Энэ ехэ ажал хэhэнэйнь hүүлээр манай сэрэгшэд холо урагшаа гаража шадаа. Баатаршалга гаргаhанай түлөө 1944 оной декабриин 28-да «Дайшалхы габьяагай түлөө» («За боевые заслуги») медальда хyртөө.
1945 оной январиин 5-да «Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай II шатын орден” (“Орден Отечественной войны II степени”) шагналда хүртэhэн байна. Шагналай хуудаhан дээрэнь иигэжэ бэшээтэй: “Дашинимаев Г.Д., тагнуулай сапёрно батальоной командир, оло дахин байлдаануудта хабаадаа. Шэн зориг, баатаршалга харуулаа. Кросно, Барвинет, Выуковца шадархи байлдаануудта командир Дашинимаевай тагнуулай сапёрно взвод даабарияа ехэ hайнаар дүүргээ. Минын, шабын түмэр хаалтануудые дары түргэн усадхахадань, манай техникэ, сэрэгшэд урагшаа гараа. Дашинимаевай ударидаhан взвод 1050 минэ усадхаhан байна. 1944 оной декабриин 27-до дайшалхы даабарияа дүүргэжэ ябаад, дайсанай hомондо тудагдашоо. Ганжуур Дашинимаев Польшодо, Копетовкэ hууринда хүдөөлөөтэй. Оройдоол 21 наhатайдаа “комбат-батяня” гүүлэжэ ябаhанаа, баатарай үхэлөөр унаа. Айл бүлэ, үхибүүдтэйшье болоогүй. Теэд хайшан гэхэбши, үйлын үри иимэ ха юм.
Амиды мэндэ үлөө hаа, лейтенант Ганжуур Дашинимаев генерал болохо байгаа гү, али эсэгэдээ адли уран зохёолшо гү? Яажа мэдэхэбши.
Вера АЮШЕЕВА, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
