Бата бэхи үринэрэй аба эжы

Буряад арадтамнай шадамар бэрхэ, жэшээ боломоор гэр бүлэнүүд олохон даа. Бархан уулын хормойдо нютагтай, Янжама Бурхандаа мүргэлтэй, Соодой ламын адистай нангин газарта уг залгажа түбхинэһэн Ошор Бухаевич ба Валентина Будаевна Цыреновтэнэй гэр бүлые Баргажан гол соо таниха, мэдэхэгүй зон үгы байхадааш магад. Лугшахаан нютагаа магтан түүрээжэ, үри хүүгэдтээ элинсэг хулинсагуудайнгаа ёһо заншал, уг гарбал, түрэл хэлэн гээшые һайса дамжуулжа шадаһан гэр бүлэ.

Ошор Бухаевич үүсхэл ехэтэй, ниитын ажалда хамсыгаа шамаад оролсодог, түрэл һайхан нютагайнгаа, Баргажан голойнгоо һалбаржа, дэлбэржэ байхын түлөө үнэн зүрхэнһөө оролдодог хүн. Наһанайнгаа нүхэр Валентина Будаевнатай арбан үхибүүдэй аба эжы юм. Үри хүүгэдээ бултыень буряад ёһо заншалаар хүмүүжүүлһэниинь һайшаалтай. Үхибүүдынь аба эжынгээ һургаалаар ябажа, Буряад орондоо мэдээжэ, шадамар бэрхэ зон болоһон. Баргажанай аймагай Лугшахаан нютагһаа гарбалтай Ошор Бухаевичтай хөөрэлдөөгөө танай һонорто табихамнай.

- Ошор Бухаевич, танай угта ехэ хүсэтэй зон бии гэжэ хэлэһэн байнат. Тэрэ хүсэ шадал танай үхибүүдтэ дамжан ерээ гү?

- Уг изагуураа уудалан харабал, манай элинсэг болохо Кондаков Шобошхо гэжэ хүн бии байгаа. Аргагүй ехэ хүсэтэй һэн гээд хэлсэдэг. Мориной шарга тээбэритэйнь хамта үргөөд, гэрэй дал дээрэ табижархиха.

Абамни Буха Елбоевич Цыренов баһал хүсэтэй, тамир ехэтэй хүн һэн. Бүхэли наһаараа колхоздо элдэбын ажалда ябаһан. Социалис урилдаануудта түрүү һууринуудые эзэлдэг байгаа. Арад зоной дунда Киров колхозой “силач” гэжэ нэрэтэй бэлэй.  

Эжымни Дунсан Харамаевна уг гарбалаараа Элһэн нютагай. Гартаа ехэ дүйтэй, хубсаһа хунар оёхо, нооһоор нэхэхэ. Ехэ амтатайгаар сайгаа шанадаг һэн. Нютагаймнай зон “Дунсанай сай” уухаяа ерээбди гэхэ. Самбаар сайгаа шанаад, амтатайханаар бариһан хилээмэеэ гаргажа, ерэһэн ороһон нютагай зоноо хүндэлдэг бэлэй. Тиигэжэ элинсэгүүдэйм хүсэ шадал минии үхибүүдэй ехэхэн хубидань дамжан ерэһэн байхадаашье болохо.

- Танай арбан үхибүүдэйтнай аяар дүрбэниинь “Ород гүрэнэй спортын мастер” гэһэн нэрэ зэргэтэй. Нэгэ гэр бүлэһөө спортын талаар тиимэ амжалтануудые туйлаһан үхибүүд үсөөн байха. Урагшаа һанаатай, һарбайһанаа абаха зоригтой хүбүүд, басагадые яагаад хүмүүжүүлээбта?

- Үхибүүдээ багаһаань харана ха юмши даа. Ямар юумэндэ дүйтэйб, һонирхол татанаб гэжэ анхаралтайгаар харахаш. Баатар хүбүүмни багаһаа хүсэтэй, тамир ехэтэй байгаа. Харин барилдаанда орой ошоһон. Һорилго юумэ хээгүй байгаад, Советскэ Союзай Герой Балдыновай дурасхаалай мүрысөөндэ өөрөөшье мэдэнгүй хабаадаад, түрүүшын һуури эзэлжэрхиһэн. Тэрэ сагһаа хойшо барилдаанай фанат болоо. Мүнөөшье болотороо барилдажа ябана. Ветерануудай дунда дэлхэйн чемпион боложо тодорһон. Һаяхана Россиин чемпион болоо.

Борис хүбүүмнай шулуун шэнги бэетэй, хүсэтэй байхадань, баһал барилдаанда ябуулаабди, мастерай нэрэ зэргэтэй болоһон. Костимнай хоёр зүйлөөр спортын мастер. Барилдаагаар болон гар тулалдаагаар.

Эгээн одхон Жаргалма басагамнай уласхоорондын классай спортын мастер. Ахануудаа дахажа эхилээд, барилдаанда ябаһаар лэ, Буряад Уласай суглуулагдамал командада ороо. Һүүлээрнь Ородой командын бүридэлдэ оролсожо, Европын урилдаанда амжалтатай хабаадаа һэн. Хэды дахин Россиин чемпион, уласхоорондын Иван Ярыгинай мүрысөөндэ алтан, мүнгэн, хүрэл медальнуудта хүртэһэн намтартай.

Нэгэ ушар болоо юм. Костиёо гэртээ һорижо байхадамни, Жаргалма ехэ һонирходог болоо. Дундань барилдуулааб, тиин гэһээмни, басагамни ахаяа диилэжэрхёо. Костя бэеэр жаахан, ходол хүнгэн жиндэ барилдадаг һэн. Тиигэжэ Баянголдо барилдаагаар мүрысөөндэ басагаяа абаад ошон гэһээмни, Жаргалма гурбадахи һуури эзэлжэрхёо. Тэрэ гэһэнһээ хойшо барилдаанда ябажа эхилээ. Урид манай нютагай мэдээжэ хүбүүн Максим Молоновто һорилго хэдэг байгаа. Максим Максимович мэргэжэлтэ барилдаанай харгыда гаргажа үгэһэн гэхэдэ болохо. Мүнөө баһал нютагай бэрхэ тренер Цыденжаб Бальжинимаевич Гулгеновэй ударидалга доро олохон мүрысөөнүүдтэ амжалтатай хабаадана. Һоригшогүй тамиршан байдаггүй ха юм даа.

Ямаршье аба эжы үхибүүдтээ һайниие һанажа ябадаг бшуу. Харгынуудайнь арюун сэбэр байхын түлөө үглөө бүри сайгаар дээжэ үргэжэ, харалсажа, туһалсажа ябахыень бурхадһаа гуйдагбди.  

Урдаа табиһан зорилгонуудаа бүтээжэ, алха алхаһаар һарбайһанаа абахат гэжэ хоюулаа, наһанайнгаа нүхэртэеэ хамта бүхы хүүгэдтээ хэлэгшэ һэмди. “Хүндэ хэлүүлэнгүй, нохойдо хусуулангүй” ябахаяа оролдогты гэжэ һануулжал байдагбди.

- Та өөрөө колхоздоо ямар ажал хэдэг байгаабта?

- 1974 ондо сэрэгэй албанһаа ерээд лэ, колхоздо хүдэлхэеэ орооб. Базар Ухинович Ухинов намайе дахуулаа. Тиигэжэ 1976 онһоо хойшо наһанайнгаа амаралтада гаратараа, хонин, эбэртэ бодо малай фермэнүүдэй бригадир ябааб. Тэрэ үедэ Совет гүрэнэй һалбаржа байгаа саг байгаа даа. Ходол ажалдаа, үхибүүдээ гэртээ наһанайм нүхэр Валентина Будаевна хүмүүжүүлжэ, баһал сүлөөгүй байгша һэн. Һургуулида ажаллажа, наһанайнгаа амаралтада гараһан

- Та хэды ондо гэр бүлэ болообта?

- 1975 оной июниин 4-дэ түрэ найраа наадажа, гэр бүлэ болообди. Валитай хоюулаа нэгэ класста һураад, удаан хойноһоонь ябаагүйб, бэе бэеэ мэдэхэ байһан хойноо, түргөөр гэрлээбди. Армиһаа ерэхэдэм, Валя һаалишанаар хүдэлдэг байгаа. Һүүлдэ һургуули соо наһанайнгаа амаралтада гаратараа ажаллаһан. Теэд арбан үхибүүдые хүмүүжүүлжэ, сүлөөгүй байгаал даа.

Ошор Бухаевич Валентина Будаевна хоёр 46 жэлэй туршада Лугшахаан нютагтаа ан-бун ажаһууна, хүндэтэй гэр бүлэ юм. Гэрэй эзэн Ошор Бухаевич ниитын ажалнуудта эдэбхитэй ябалсадаг. Улан нютагай Дайнай болон ара талын ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ, хэды дахин нютагай һунгамал боложо һунгагдаһан юм. Батор, Борис, Костя - гурбан барилдааша хүбүүдынь Ородой Буддын шажантанай эмхидхэдэг Эрын гурбан наадануудта амжалтануудые туйлаһан. ДашаДоржо Этигэлов Хамбын буянда хүртэхын түлөө урилдаанай абарганууд мүн. 63 килограммай шэгнүүртэ Константин шалгараа, 75-да - Борис, харин 75-һаа хүндэ шэгнүүртэ Батор.

Барилдаашан Батор Цыренов тухай дуулаагүй зон байхагүй. Холо ойгуур суу гаранхай. Һаяхана ветерануудай дунда үнгэрһэн Ородой чемпионадһаа алтан медальтайгаар нютагаа бусаа.

- Аба эжымнай ходол бидэндээ һанаагаа табиха. Хэды томо болообди гэхэдэш, ходо маанадайнгаа түлөө һанаагаа зобожо байха. Сүлөө сагай гарахада, нютагаа ошожо, гэртэхиндээ ерэжэ туһалдагбди. “Спортоор бэеэ һоригты!” - гэжэ абамнай хэлэдэг байгаа.

Теэд бидэ булта тамиршад болошоогүйбди. Оломнай гэртээ ажал хэнэ. Би, Боря, Костя, Жаргалма гээд лэ иишэ тиишээ ябажа, эндэ тэндэ мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, сүлөөгүй ябанабди, – гэжэ ветерануудай дунда дэлхэйн чемпион, мэдээжэ бэлигтэй тренер Батор Цыренов хөөрэнэ.

Ошор Бухаевич Валентина Будаевна хоёр бардамхан Баргажан голоо холо ойгуур суурхуулжа, үхибүүдээ гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэһэн юм. Үнинэй наһанайнгаа амаралтада гараашье һаа, сүлөөгүйнүүд. “Лугшахаан” гэһэн арадай аман зохёолой ансамблиин бүхы зүжэгүүдтэ, харалгануудта эдэбхитэй хабаадагшад юм. Өөрынгөө хэжэ байһан ажалаар, хандасаараа аша зээнэртээ, нютагай зондоо жэшээ боложо үгэнэ. Мүнөө сагта Ошор Бухаевич Валентина Будаевна хоёр Олег, Батор, Александр, Ира, Баир, Эрдэм, Борис, Юля, Костя, Жаргалма үхибүүдэйнгээ дүхэриг соо ан-бун жаргажа һуугаад, аша зээнэрээ үргэлсэнэ.