861
Үдэ, Эгэтэ, Маарагта голнуудые угтажа абадаг нютагай түүхэтэ нэрэ Түхэриг добо юм. Yльгэрлэн хөөрэхэдэ, орон дэлхэйн эзэдэй суглардаг тайзан гурбан талаhаа уhаар хүреэлэгдэнхэй, хоёр хажууhаа хабсагай харуулшадтай, хойто таладаа Бурхадай залардаг бандабтай.
Наранай мандаха зүгhөө гүбээхэнэй үндыгөөд: «Хамгаалхаб, харахаб, эмхитэй, эхитэй байдал үршөөхэб!» - гэжэ тангаригладаг ушарhаа Заха-Ара гэжэ нэршэнхэй.
Заха - эхин, Ара – хаалта, халха гэhэн удхатай. 9 сагаан моридые унанхай, номо годли агсаһан 9 баатарнууд тайзан дээрэ гаража, хүндэлэлэй хатар гороо 9 дахин хэдэг байhан. Тэрэ үедэнь Эгэтэ голой хойнохи бандаб дээрэ ламанар уншалга хэдэг hэн гэжэ нютагаймнай үндэр наhатан Рэгзэн Эрдынеев хөөрэhэн байдаг. Дүхэриглэн hуудаг, түхэреэлэн гороолдог талмай hүүлэй hүүлдэ «Түхэриг добо» гээд алдаршаhан байжа болоо.
Гурбан голой бэлшэр – тэнгис далайн нэгэ hалаа. Тэнгис - бүхы дэлхэйн арад зоной уг гарбалай мэдээсэлэй суглуулбари. Энэ дундаршагүй, тооложо барашагүй, хэмжүүргүй баялигhаань хүртэлсэжэ, арьбажан, хүгжэн, ухаан бодолоо hорин ябадаг хүн түрэлтэн болонобди. Зүүн хабсагай Yдэ хатан эжые угтан хүндэлдэг юм. Yдэ, Эгэтэ, Маарагта голнуудые урдаа байлгаад, гол зорилгыень дабтуулан hануулаад, арад зонойнгоо hүлдэ алдангүй далайда тушаахыень захирдаг Баруун хабсагай гэхэ мэтээр зураглажа, байгаалиингаа үнэн үндэр үүргэ мэдэрдэг болохо арга гээд hананаб.
Yльгэр домогоор баян ЭгэтынАдагай хамтын ажахын ажалша, малша арад зон орон дэлхэйн үргэмжөөр, үнэн сэхэ ажалаараа «миллионер» нэрэдэ хүртэhэн. Шэнэ түхэлэй гэрнүүдэй, малай шулуун байрануудай һууринуудай барилгада Эгэтынгээ нангин эрье оро hэегүй онгилжорхиходоо, бурханаа бургааhаар шэрбэhэнтэй адли болоhон болонобди. “Гэмынь урдаа, гэмшэлынь хойноо” гэдэгээр алдуугаа заhаха, зальбарха сагай ерэдэгынь гайхалтай.
20 гаран жэлэй саана юумэнэй ушар шалтагааниие нилээн ойлгодог, hонор хурса бодолтой аха захатан Р.Э. Эрдынеевнай нютагайнгаа доройтоод байhан юртэмсые hэргээхэ түсэбөөрөө Жаргал Жамьянович Цыденовтэй хубаалдаhан. 1998 ондо «Намжил» субарга бодожо, Еши-Лодой римбүүшэ рамнайлhан. Ородоор энэ субарга “Ступа Совершенной Победы” гэжэ нэрлэгдэдэг.
Энэ жэлэй буянта hайхан hара соо 7 субарганууд нэмээгдэн баригдаа. Барилгын шулуу, элhэ, модо бэлдэлгэдэ трактор, машинануудай хэрэгтэйнь мэдээжэ. Хэды шэнээн цемент абажа асарха баhа нэгэ ажал. Уhанай цистернэhээ эхилээд, худхаха, буйлуулха амhартанууд, зайн гал оруулха хүрэтэр ехэхэн ажал арад зоной туhаламжаар бүтөө. Барилгада хабаадаhан хүнэй хүл хүнгэн, шэг шарай hэргэг, ухаан бодол hонор, дэмы сагаа үнгэргэхэгүй гэhэн гуримтай, шударгы ябахыень харахада урматай.
Иимэл хүсэл эрмэлзэлээр бүтээгдэhэн субарга манай сэдьхэлэй зураг болоод гэрэлтэнэ. Субарга - хүмүүн, замбуулин, нирвааниие холбоhон гүн нюусын түлхюур. Шэдитэ гүнзэгы бэлигэй түлхюур хүдэлгэжэ, хогоосон шанарта хүрэхэмнай болтогой!
Ургажа ябаhан үри хүүгэдтээ, аша зээнэртээ ухаан бодолоо hорихо, зол жаргал гуйха, этигэл найдал асарха нангин шүтээнээ hайханаар тахижа, наринаар абажа, зүбөөр зальбаржа ябахые захидаг, заадаг байял. Субаргын рамнай мэдээжэ шалтагаанhаа хойшологдоо. Нэгэ үлзы буянтай үдэр сугларжа, Бурхадай адис, аршаан хүртэжэ, тооhо тортогоо нимгэлхэ, уурлаха ташаяахаhаа hалаха, амгалан тэнюун байдал ерэхэ гээд, мүргэл хэжэл байхаар.
Оршон газар, орон дэлхэй альгандал тэгшэ, оюун эрдэнидэл hайхан байг гэhэн бодолтой «Дуль панно, дэма панно» гэжэ уншажа ябаад, нюдэндэ торосолдоhон лэ зомгооhо, шулуу Субаргын хорой сооhоо гаргабал, өөрымнай ухаан бодол адлихан сэбэрлэгдэхэ!
Субаргада нэгэ шулуушье hайхан сэдьхэлhээ табихада, буян ерэдэг гэдэгые зон үнидэ ойлгонхой. Буянта үйлэдэ баярлажа даган баясагшадай тоо үдэр бүри нэмэжэл байдаг гээд, нарин тоологшо Виктория Булатовна Мункоева мэдээсэдэг. Һайхан сэдьхэлдэ хэмжүүр үгы, Буянта үйлэдэ хилэ үгы, Хүнэй үринэрэй хаана ябаhые, Юу хэhые Бурхан хуу мэдэхэ! Адистай, аршаантай нютагаа эрьежэ байдаг, обоо уулаяа хүндэлжэ ябадаг, тулиhан тухашарhанда тулга болодог хүбүүд басагадаараа омогорхон бэшэбэб.
Бутидма ДОРЖИЕВА, багшын ажалай ветеран
