​Үмхэйн аршаанда амархада гоё даа! 

Буурал эхэ Буряад оромнай хадата хангай Захааминдаашье, түхэреэн ехэ Түнхэндөөшье, орьёл үндэр Ахадаашье, Байгал шадарай баян дайдадаашье, зэрэлгээтэ Зэдэдээшье, элһэтэ Венеци гүүлэдэг Хяагтадаашье, алдар суута Алханадаашье, ниислэл хотоёо түшэһэн Ивалгадаашье, юрэдөөл, хаа-яагүй эмтэй домтой аршаан булагуудаараа холо ойгуур суутай ха юм даа. Тиимэһээ дура зоргон соогоо амарха аршаан курортнууд дүүрэн лэ даа.

Үнинэй ханилдаг Александра Баирова Надежда Цыренова бидэ хоёр номой сангай ажалшад байһамди. Наһатай боложо, яһа уһамнай яншаха, һууха бодохомнайшье тааруухан болонхойбди. Ушар иимэһээ бэе махабадаа эмнэлжэ байха гээшэ маанадта ехэ шухала болонхой. Тиигээд лэ ямар аршаанда ошохомнайб гэжэ хэлсэбэбди. Манай Захааминда эмтэй домтой аршаанууд олон лэ даа - яһала ябагдаашье. Тиимэһээ газар нютагуудые үзэнгөө, холын нэгэ һайн аршаанда ошоё гэлдээд, холын холо Хурамхаанай Үмхэйн аршааниие шэлэн һунгабабди. Яһала һайн аршаан, ганса үе мүсэдэшье бэшэ, бүхы бэе махабадта тон ехэ туһатай юм, “һөөргөө залуу болошохот” гэлдээ ха юм танилнууднай.

Дардам харгы, һэнжэлзүүр хүүргэ

Тиигээд лэ Александра Баирова Надежда Цыренова бидэ хоёр харгын ханинарые бэдэржэ, мүнөө Хурамшада ажаһуудаг Иван Лопсонович Бата үеэлэтэеэ, Мария Манзанова, Людмила, Наташа, Зина залуушуул хамтаржа, холын харгыда гараабди. Харгы замнайшье зурыжа, һүүлэй үедэ ехэ һайжаруулагдаһан дардам байгаа. Үшөө заһагдажал байна. Хажуугаарнай жэрын үнгэрһэн тала дайдые гоёшоон хөөрэлдэһөөр, дуу шуу табилдаһаар, яһала барагаар хүрэхэ газартаа хүрөөбди.

Нэгэ ябаган хүүргээр гарабабди. Залуушуул шууяад лэ гарашанад, харин бидэ нэгэ нэгээрээ, һэнжэлзэхэ гээшэнь – айдаһамнай хүрэхэ юм, гарабабди. Аршаанда ехэнхидээ хүл гараа муудаһан хүнүүд ерэнэ ха юм, эндэхи зоной няд гэһэн хүүргэ барижархибалнь, һайн байхал байгаа гэжэ һанагдаа һэн.

Элүүржүүлһэн аршаан, эмшэн үгы газар

Аршаанда ажалладаг зон маанадые һайн байрануудта оруулжа түбхинүүлээ. Холо газаршье һаа, зайн галтай яһала зохид байба. Үдэртөө гурба дахин бэлдэһэн бэлэн халуун хоол баряад, өөһэдөө сайлахаяа һанабал, дураараа сай сабагаа шанаад байгаабди.

Бурьялһан шанга урасхалтай хадын гол гэжэ абаһаар ойлгохоор. Баргажан голой үзэсхэлэн гоё эрьедэ таатай зохидоор амаржа, шаларһан бэе махабадаа элүүржүүлһэндээ тон ехэ баяртайбди. Мүнөө сагта элдэб сүлжээ холбоонуудта энэ һайн аршаан тухай яһала һонирхолтой мэдээнүүд үгтөөтэй байдаг. Тиимэһээ ехээр аршаан тухай бэшээдшье яахамнайб. Аршаанай эзэдтэ, ажалшадта барагдашагүй баяраа мэдүүлнэбди. 

Теэд лэ эндэ эмшэн үгы байна. Үлгэ һалга болоһон, ямар хэмэршье хүнүүд иишээ ерэнэ ха юм. Газарынь үндэр, аршааниинь халуун - дундууршье наһанай хүнэй шуһанай даралта ехэдэхэ, хии хөөрэхөөр лэ даа. Тиимэһээ давленишье хэмжэжэ байха нэгэ эмшэн байхал байгаал даа гэжэ һанагдана.

Эндэ Захааминай суута Ёнгорбойн аршаан һанаандамнай ороо. Тэндэ хүн зоной амархаяа гарахада, нэгэ эмшэниие миинтээр амархаар заатагүй гаргалсадаг. Аймагай хэды зуун эмшэд сооһоо иимэ һайн аршаанда хүнгэлэлтэтэйгөөр амарха гэһэн нэгэ эмшэн олдохол байха.

Уряал 

Энэ һайн аршаанда дуран соогоо амаржа, бэе махабадаа элүүржүүлһэн бидэ ерэхэ зун болотор “ёо” гэжэ ёолохоёо, “хан” гэжэ хэршэхэнэхэеэ болижо, “ай-яа” гэлтэгүй һууха бодохо болоболди даа гэжэ сэдьхэл һанаамнай тэгшэрээл даа. Тиигээд лэ эртээнһээ хойто жэл баһа ямар аршаанда ошохоёо түсэблэхэмнайл үлэбэ.

Тиигээд лэ гайхалтайнь гэхэдэ, мүнөө үеын зон гайтайхан зүүнэйшье, баруунайшье, ехэнхидээ ааяма халуун гадаада гүрэнүүдээр ябажа, гай гасаланда дайруулна, гэнэ оһолдо орошоно гэжэ энэ тэрэ дамжуулга шагнаад, голхормоор байдаг. Тоонто газарайнгаа, нютаг нугынгаа үзэсхэлэн гоё һайхан байгаалида бараг һайнаар бахархан амарыт, эмтэй домтой аршаануудтань бэе махабадаа элүүржүүлыт гэжэ хүндэтэ нютагаархидаа хүндэтэйгөөр уряалнабди.

Александра Баирова, Надежда Цыренова, Үмхэйн аршаанда амарагшад