​«Номина» буряадтаа һургана

Һүүлэй жэлнүүдтэ Буряад орондомнай хүүгэдэй сэсэрлигүүд олоор бодхоогдожо байһандань булта баярланабди. Анха түрүүн томо сэсэрлиг УлаанҮдэ хотын 104-дэхи кварталда баригдажа, үхибүүдые угтан абаа һэн. “Номина” гэжэ нэрлэгдэһэн үхибүүдэй тэрэ ордон ганса ниислэлдэ бэшэ, мүн бүхы улас соогоо түрүү сэсэрлигүүдэй тоодо орожо шадаһан байна.

Сэсэрлиг 2019 оной июниин 1-дэ үүдэеэ сэлиһэн юм. Олон тоото үхибүүдэй дунда балшар бага наһатайшуулай аяар 11 бүлгэм тиихэдэ абтагдаа һэн. Хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ жэл хахадтай багашуулые хүмүүжүүлхэ тусхай программа Улаан-Үдэдэ бэелүүлэгдэжэ эхилээ бэлэй. Юуб гэхэдэ, үни удаан сагта ясли-сэсэрлиг гэһэн ойлгосо мартагдаад байгаа бшуу. Удаань “Номина” сэсэрлигэй түрүүшын алхамуудай дүй дүршэл Буряадта тараагдажа, һуралсалай гуламтануудта нэбтэрүүлэгдэжэ эхилээ.

Хүтэлбэрилэгшэд түрүүшын үдэрһөө сэсэрлигтээ буряад оршон байдал тогтоохо гэжэ оролдолго гаргана. Буряад маягтай угалзанууд ханануудые шэмэглэнэ, бүхы бүлгэмүүдтэ буряад хубсаһа хунартай хүүхэлдэйнүүд, ёһо заншал һэргээлгын нааданхайнууд суглуулагданхай, бүхы таһалганууд дээрэ бэшэлгэнь буряадаар заал һаа дабтагдана. Һэеы гэршье табигдаа, үхибүүд тэндэ баяртайгаар наадаха дуратайнууд болонхой.

- Манай эхилһэн ажалые ехэнхи түрэлхид ехэ буруушаагаа. Юундэ иимэ олоор угалза зураабта, мүнөө үеын мультфильмнуудай геройнуудай нюурнуудые, элдэб сэсэг ургамалнуудые зурахаяа яагаабта гэжэ байгаад гүйлдөө. Харин мүнөө маанадта хандасань ондоо болонхой. Бага багаар удхыень хүдэлмэрилэгшэднай тэрэ зондо ойлгуулаа. Урда жэлдэ нэгэ ород түрэлхид угайнгаа долоон һалаа шэнжэлхэмнай гэхэдэнь, ехэ гайхааб, - гэжэ “Номина” сэсэрлигые даагша Оюна Дамдиндоржиевна Сандакова хөөрэбэ.

Иигэжэ Улаан-Үдын баруун-урда зүгэй «олтирогто» буряад хэлэ хүгжөөлгын, ёһо заншалаа һэргээлгын шэнэ гуламта мүндэлжэ, ажалаа амжалтатай ябуулжа байнхай. Энэ хэрэгтэ сэсэрлигэй 550 гаран хүмүүжэмэл, 90- ээд хүдэлмэрилэгшэд хабаадуулагдана.

“Номина” сэсэрлигэй социальна сүлжээнэй бүлэгүүдэй хуудаһануудые ираад үзэхэдэ, ямар һонирхолтойгоор үхибүүд сагаа эндэ үнгэргэнэб гэжэ гайхахаар. Багшанарай, хүмүүжүүлэгшэдэй ашаар буряад заншалда һургалгын олон хэмжээ ябуулганууд эмхидхэгдэнэ гэжэ ойлгохоор.

Багашуулда түрэл хэлэеэ дамжуулха талаар Бэлигма Ванчиновна Дашиева түрүү багшанарай нэгэн болоно гэхэдэ, алдуу болохогүй. Тэрэ сэсэрлигэй ахамад болон һургуулида бэлэдхэлгын бүлэгүүдэй хүүгэдые буряад хэлэндэ һургана. Юуб гэхэдэ, дунда болон бага бүлэгүүд алишье хэлэн дээрэ үшөө зугаалжа шададаггүй ябана бшуу.

Тон буряад хэлэтэй үхибүүд жэлһээ жэлдэ үсөөн болоһыень сэсэрлигтэ арсанагүй. Ехэнхи хубинь дуулаашьегүй ябана.

- Хэлэтэй болохо ёһотойл даа гээд, хамсыгаа шуун, ажалдаа орон ябанабди. Үхибүүдтэеэ адли бага болоод лэ, наадангаа хэлэндэнь һурганабди. Хэдэн саг болоод, амар мэндэеэ, баяртайгаа хэлэжэ байхадань, тэһэртэрээ баярлахаш. Һая таһалга руу ороходоо, зорюута тоншооб. “Хэн бэ?”- гэжэ үхибүүд харюусаад, ороходомни “Сайн байна!”, стул табижа “Һуугты!” - гэжэ гайхуулаа. Мүн түрэлхидөө хүүгэднай һургана гэжэ һанахаар. Үдэшэ бүри тэдэ хонходоно. Энэ үзэг, тэрэ үгэ яагаад хэлэхэб гэжэ асуудаг. Шүлэг болон дуунуудай абяа аялгыень телефоноороо эльгээхэ саг ерэдэг, - гэжэ үхибүүдээрээ Бэлигма Ванчиновна урмашана.

Нэгэ хэшээл 25 минутын хугасаада болоно. Долоон хоногто хоёр дахин түсэблэгдэнхэй. Тэрэ 25 минутын 2-3-иинь заал һаа физминуткада үгтэнэ. Хэшээл буряадаар болоно, хажуугаарнь ород хэлэн дээрэ дабтагдана. Тиимэһээ буряад хэлэнэй саг 12-13 минута эзэлнэ бшуу.

- “Амар мэндэ” гэһэн һургалгын тусхай номоор хэшээлнүүдээ үнгэргэхэдөө, өөһэдынгөө шэглэлэй һургалгын программа хараадаа абанабди. Ород хэлэн дээрэ гараһан юумыень тэрэл үдэртэнь буряадаар заахадамнай, таарамжатай гээд һанагдана, - гэжэ буряад хэлэнэй багша хэлэнэ.

Түрэл хэлэнэй хэшээлнүүдтэ, буряад найр наадануудта хүүгэдые бэлэдхэлгэдэ хүмүүжүүлэгшэд хабаадуулагдажа, өөрын онсо хуби оруулдаг гээшэ. Дүй дүршэл ехэтэй Наталья Алексеевна Гензбург эрхим мэргэжэлтэдэй нэгэн болоно. Жэшээлээд харабал, тэрэ ямаршье түрэлхидһөө үлүү буряад шүлэг, дуунуудые мэдэдэг, хүбүүд, басагадта буряад хубсаһыень үмдэхүүлжэ шадаха, илангаяа бүһыень зүбөөр зүүлгэдэг юм.

һургалгын болон хүмүүжүүлгын мүнөө үеын хэрэгсэлнүүдые ажалдаа хэрэглэнэбди. Хэды тиигэбэшье шэнэ оньһон техникые үхибүүднай маанадһаа урид ойлгоод байна. Бидэн дахасалдан һуранабди гэхэдэ, алдуу болохогүй. Һая гурбан конструктораар харагдаа үзэгдөөгүй робот хэжэрхёод, буряад заншалда һурганабди гэжэ байгаа. Хэмжээ ябуулгануудта бултаниие хабаадуулха гэһэн зорилготойбди. Тиимэһээ үглөөнһөө үдэшэ болотор амарангүй хүдэлжэ, ерээдүйгөө хүмүүжүүлнэбди, - гэжэ Наталья Алексеевна хөөрэбэ.

Хүмүүжүүлэгшын һанаанда Илалтын үдэртэ зорюулагдаһан хэмжээ ябуулга бата бэхеэр үлэнхэй. Шабинар дайнай үеын хубсаһа үмдэжэ, тэрэ сагай дуунуудые гүйсэдхэһэн байна. Буряадааршье дуунууд оролсоо.

Мүнөө үедэ үхибүүд мультфильм бэлдэнэ. Пластилинээр Номина ба Марьяна басагадые, Номто хүбүүе хэжэ, буряад талаар һонирхолтой аяншалгада эльгээнхэй. Буряад хэлэ хүгжөөхэ талаар уласай грантын мүнгөөр иимэ дүрбэн мультфильм бүтээгдэбэ. “Номина” сэсэрлигэй шабинар Октябрьска аймагай, хотын болон уласай хэмжээ ябуулгануудта амжалтатайгаар хабаадана. Мүн багшанар болон хүмүүжүүлэгшэд элдэб туйлалтануудтай, шангуудта хүртэнэ. Бүхы энэ ажал хэрэг сэсэрлигые даагшын орлогшо Валерия Токтохоевна Ширапова ябуулна.

- Үхибүүдээ дэлхэй дээрэ тэмдэглэгдэжэ байһан найр наадануудтай, хэмжээ ябуулгануудтай танилсуулха һанаан байдаг. Теэд гуримһаа үлүү гараха аргамнай үгы. Тиимэһээ эгээл хэрэгтэй хэмжээнүүдые шэлэн үнгэргэнэбди. Жэшээлбэл, Эжын үдэр, Эсэгэ ороноо хамгаалгын үдэр гэхэ мэтэ. Уридшалан жэлэй түсэб табяад лэ, тэрээгээрээ хүдэлнэбди. Буряад заншалаа, хэлэеэ хүгжөөхэ зорилго урдаа табижа, нэгэ бүлэг үхибүүдые шэлэн абаабди. 24 үхибүүн тэндэмнай ороо, буряад маягтай оршон байдалда хүмүүжүүлэгдэхэ. Буряад хэлэтэй мэргэжэлтэдэй дуталдаһанһаа боложо, хүсэд ажалаа ябуулнагүйбди, - гэжэ Валерия Токтохоевна хөөрэнэ.

Улаан-Үдын түрүү сэсэрлигүүдэй дунда бата бэхи һуурияа эзэлһэн “Номина” ажалаа урагшатайгаар ябуулна. Нёдондо муухай ковидай һүжэрхэ үедэ сэсэрлиг хүдэлжэ байгаа. Хүүгэдэй бусад гуламтануудай хаагдаад байха үедэ УлаанҮдэ хотын үхибүүд эндэ ерэжэ хүмүүжүүлэгдээ. Олон түрэлхид хүдэлмэрилэгшэдэй шадабари, дүй дүршэл, онсо хандаса тэмдэглээ.