"Үльгэрэй орон"

Буряад хүүхэлдэйнүүд – Москвада

2021 оной эсэстэ Москвада, Зүүн зүгэй гүрэнэй музейдэ Намдаковтоной гэр бүлын гэшүүдэй өөһэдын гараар хэһэн, онсо һонирхол түрүүлһэн “Үльгэрэй орон” гэһэн үзэсхэлэн нээгдээ. 2022 оной январиин 23 болотор дэлгээгдэхэ энэ үзэсхэлэн Зүүн зүгэй гүрэнэй музейн болон Даши Намдаковой “Арт-Жасын” хамтын ажалай дүнгөөр үнгэргэгдэнэ. Энэ экспозицида 100 гаран бүтээл ороо, тэдэнэй 50- иинь Намдаковтоной гэр бүлын авторска хүүхэлдэйнүүд болон Даши Намдаковой хүүхэлдэйн графика-эскизүүд болоно. Тиихэдэ тус музейн суглуулбарида хадагалагдажа байдаг бурхадай хүрэгүүд болон элдэб зүйлнүүд нэмэжэ оруулагдаа юм. Гайхалтай гоё хүүхэлдэйнүүд, зүүн зүгэй эди шэдиие харуулһан бүтээлнүүд эндэ ерэгшэдые ехэтэ гайхуулна. Хүүхэлдэйнүүдые бүтээхэдээ хэрэглэһэн уран арганууд, гоё һайхан хубсаһаниинь болон шарайнь абаһаар лэ хүнэй дура буляана. Хүүхэлдэй бүхэн дабтагдашагүй түхэлтэй, өөрын дүрэтэй, зан абаритай. Нэгэ хүүхэлдэйнь – аяг аашатайхан басаган, нүгөөдэнь – бүжэгэй үедэ зураглагдаһан эсэшэгүй Кармен, үшөө нэгэниинь - мори унаһан эхэнэр юм гү, али сэрэгшэн гү?

 Харин “Ханза” гэһэн суглуулбарида бүтээлшэдэй үргэн фантази хэрэглэгдээ. Ханза бүхэн – түүхэ. Нэгэн дээрэнь “минии эдлэхэ хогшол зөөри” гэһэн удхатайгаар “харуу хатуу, хамар соорхой” эзэн эхэнэр ханзын хабхаг дээрэ һандайна, нүгөө дээрэнь ханзын шэбхэ түшэһэн илдам басаган, үшөө нэгэ ханза – “Уг гарбалай һахюуһанай буха” гэжэ нэрлэгдээ. Намгар хатан хүүхэлдэй хаан шэрээдэ заларна, харин үльгэр домогто хун шубуун хүүхэлдэйнүүд баһал эндэ үзүүлэгдэнэ. Байгаалиһаа эхитэй хүүхэлдэйнүүдэй экспозици шэл шкаф соо оруулагдажа, музейн һаруул уужам танхимууд соо дэлгээгдэнхэй, харин ханаарнь мориной дэлһээр нэхэһэн угалза хээтэй хибэсүүд үлгэгдэнхэй. Хүүхэлдэйнүүд ехэнхидээ байгаалиин материалнуудаар бүтээгдэнхэй: модоор, түмэрөөр, һарлагай ба мориной хилгааһа нооһоор. Үмэдхэл хубсаһаниинь хуу үнэтэй бүдөөр болон торгоор оёгдоһон, нэхэһэн, гүрэһэн зүйлнүүд хэрэглэгдэжэ, бисерээр гоёогдоотой. Модон һиилбэри болон түмэр халаажа сохиһон али бүхы техникэ хэрэглэгдээ. Юрэнхы дээрээ эндэ байһан бүтээлнүүд хүнэй ухаанда орохоор бэшэ уран аргаараа гайхуулна. Хүүхэлдэйнүүдые иимээр бүтээһэн хүн олдохогүй байха даа. Аргагүй нарин, үнэн сэдьхэлһээ хэгдэһэн хүдэлмэринүүдые харахада, урматай гээшэнь!

Абынгаа даабаряар

Үбэр Байгалай хизаарай Үхэриг һуурин тоонтотой Намдаковтоной гэр бүлэ элинсэг хулинсагайнгаа соёл, ёһо заншал тон нангинаар абажа ябана. Баян гэр бүлын үхибүүд болон тэдэнэй дүтын хүнүүд бэе бэеэ мартангүй, хүн бүхэнөө ходо харалсажа, абалсажа, дүнгэлсэжэ ябадаг гээшэ. Дэлхэйдэ мэдээжэ уран барималшан ба уран зурааша Даши Намдаковой түрэһэн буряад гэр бүлэ дархан угтай. Аха дүүнэр булта шахуу бага наһанһаа уран дарха хэжэ үндыгөө. Модоор, түмэрөөр элдэб юумэ бүтээжэ, дээһэн ооһор томожо, хүүхэлдэй, нааданхай хэжэ һурадаг байгаа. Иимэ эбтэй гэр бүлэдэ Даши Намдаков хүмүүжүүлэгдэһэн байха юм.

Даши Намдаков өөрынгөө нэгэ интервью соо иигэжэ хөөрэһэн байдаг:

 -Минии аба эжы хүдөө ажахыда хүдэлөө, гэхэтэй хамта абамни бурха зурадаг һэн. Уран зураашын мэргэжэлтэй бэшэшье һаа, тэрэ дасан дугануудта зураг зурадаг, модо һиилэдэг хүн байһан юм. Һүзэгтэйл хүн тиимэ уран зураашан боложо шадаха. Манай гэр бүлэдэ үри хүүгэдээ уран һайханай, зохёохы ажал тээшэ шэглүүлэн хүмүүжүүлдэг байгаа. Бидэ гэртээ найман хүүгэдбди. Модо һиилэжэ, зураг зуража, нооһо ээрэжэ, түмэр тоншожо үндыһэн байнабди. Абынгаа даабаряар хибэс нэхэхэдээ, үхибүүн бүхэн өөрынгөө хуби даажа хэдэг байгаа. Зурагшье зурахадаа, мүн лэ өөрынгөө хубиие оролдон дүүргэдэг һэн. Тиимэһээ би ходо уран зураашан болохол хүсэлтэй байгааб.

Һанаһанаа хүсөөжэ...

Нэгэтэ Даши хүүхэлдэйнүүдэй альбом хаража байтараа, өөһэдөө, бүхы гэр бүлөөрөө буряад түхэл шарайтай хүүхэлдэйнүүдые хэжэ эхилээ һаа ямар гээшэб гэһэн бодолдо абтаа бэлэй. Энэ хүсэлөө бэелүүлхын тула аха дүүнэрээ, эгэшэнэрээ хабаадуулһан байна. Булта хүүхэлдэйн “хорхойдо абтаба”, тиигээдшье энэ ажал бага наһанһаань бултанда танил байгаа бшуу. Тэдэнэй хэһэн хүүхэлдэйнүүд түрүүшын үзэсхэлэнһөө олоной һонирхол татажа, хүнүүд гэртээ худалдажа абадаг болоо һэн. Хүүхэлдэйн үзэсхэлэн Ород гүрэнэй олон хотонуудаар харуулагдаа. Түрүүн Эрхүү хотоһоо эхилжэ, мүнөө Москва хүрэхэдөө, Намдаковтоной хүүхэлдэйнүүд нилээн ехээр шэнэлэгдээ, улам гоёнууд болоо.

Гэхэтэй хамта Даши Намдаковой олон түсэлнүүдынь амжалтатай бэелүүлэгдэһээр. Һануулбал, 2021 оной августын 7-до Үхэриг гэжэ һууринһаа 2 модоной зайда оршодог Тужа гэжэ газарта шэнэ арт-паркын нээлтэ болоо һэн. Үбэр Байгалай хизаарай Засагай газарай дэмжэлгээр Тужын модо шулуугаар хэгдэһэн Даши Намдаковой уран бүтээлнүүд бодхоогдожо, буряад нютагай эртэ үе сагай соёл уралиг дэлхэйдэ нээгдэбэ. Эдэ бүгэдэ аяншалгын газар дэбисхэр гэгдэжэ, тэндэнь зошод буудалай модон ба һэеы гэрнүүд һархайн бодоо, ябагаар болон морёор аяншалха зүргэнүүд зохёогдоо. Буужа ерэһэн айлшадта һонирхолтой танилсалгын программанууд дурадхагдана. Харин үнгэрһэн жэлэй һүүл багаар мэдээжэ уран зурааша, уран барималшан Даши Намдаков “Байгалай гавань” гэһэн аяншалгын зооно дээрэ үшөө нэгэ түсэлөө бэелүүлхэнь гэһэн һураг суу тараба. Энэнь ехэ һайшаалтай. Удахагүй Буряад Уласта оршодог нангин далайн эрье дээрэ аяншалгын ба амаралгын гоё һайхан буланай нээгдэхыень харан баярлаха байхабди.

Роза БУЛЫТОВА, Буряад Уласай соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Россиин Сэдхүүлшэдэй холбооной гэшүүн.  Москва хото